خبرگزاری کتاب ایران‌(ایبنا)، تولید سالانه 100 هزارعنوان کتاب در کشور، کمبود ویترین و کتاب‌فروشی و سرانه مطالعه 13 دقیقه در روز، معادله‌ای را می‌سازد که گویای وضعیت کلی کتاب و کتابخوانی در ایران است. به اعتقاد کارشناسان حوزه نشر، بازار کوچک کتاب، مانع بزرگ دسترسی علاقه‌مندان به کتاب از یک سو و ایجاد مخاطبان جدید از سوی دیگر است.

نبود تناسب بین میزان تولید و عرضه، دسترسی به کتاب را دشوار کرده‌‌ و هرچند در چند سال‌ اخیر اقدامات قابل‌توجهی از سوی بخش خصوصی برای تاسیس کتاب‌فروشی‌های مدرن انجام شده،‌ اما به‌‌طور قطع برای تقویت بازار و فرهنگ کتاب و کتابخوانی کافی نیست. ایجاد فرصت‌های جدید برای در معرض دید قرار دادن کتاب به‌معنای توجه به ظرفیت‌های کمتر دیده شده را می‌توان به‌عنوان یک رویکرد در نظر داشت؛ به‌عنوان مثال، ایجاد کتاب‌فروشی در فروشگاه‌های زنجیره‌ای.

مجید شهرابی، مدیر فروشگاه‌‌های زنجیره‌ای بوکلند ایده ایجاد کتاب‌فروشی یا غرفه کتاب در فروشگاه‌های زنجیره‌ای را ایده درخشانی می‌داند و معتقد است هر‌چند شاید برخی کتاب‌فروشی‌ها از این ایده استقبال نکنند اما به‌مرور مشتری فروشگاه‌های زنجیره‌ای را به مشتری کتاب‌فروشی‌های جدی و بزرگ تبدیل خواهد کرد. 

سال‌هاست که درباره راهکار‌های افزایش سرانه مطالعه در ایران بحث می‌شود و به‌نظر می‌‌رسد، یکی از راه‌های موثر بهبود وضعیت کتابخوانی، ایجاد موقعیت‌ برای افزایش تماس مردم با کتاب است. ایده ایجاد کتاب‌فروشی در فروشگاه‌های زنجیره‌ای به‌عنوان مکان پر‌تردد را چه‌طور ارزیابی می‌کنید؟
ایده درخشانی است؛ چراکه هنوز با افرادی رو‌به‌رو می‌شوم که در طول عمرشان وارد کتاب‌فروشی نشده‌اند یا حداقل از یکی‌‌دو دهه قبل، این تجربه را نداشته‌اند. هرچند اظهار می‌کنند به مطالعه هم علاقه دارند اما برنامه‌ریزی برای رفتن به کتاب‌فروشی جزو اولویت آن‌ها نبوده‌است. علاوه‌بر این؛ با شیوع کرونا، افزایش فروشگاه‌های اینترنتی و خرید‌های مجازی، مردم همچنان علاقه دارند اجناس مورد علاقه خود را بعد از مشاهده و لمس، خریداری کنند. به‌همین دلیل؛ بسیاری از مردم، به‌دنبال شکل‌گیری یک عادت رفتاری، حداقل هفته‌ای دو و یا سه بار به فروشگاه‌های زنجیره‌ای در رفت‌و‌آمد هستند؛ بنابراین ایجاد کتاب‌فروشی در فروشگاه‌‌های زنجیره‌ای حتما جذاب است و افرادی که با وجود علاقه، فرصت حضور در کتاب‌فروشی را ندارند، با مشاهده کتاب‌فروشی یا غرفه کتاب در فروشگاه‌های زنجیره‌‌ای بعد از خرید ماست و دیگر مایحتاج روزانه یک یا دو عنوان کتاب هم در سبد خرید قرار خواهند داد. به‌نظرم این خرید را حتما برای کودکانشان انجام خواهند داد و به‌همین‌خاطر، پیش‌بینی می‌کنم این ایده موفق خواهد شد.

اجرای این ایده به چه سازوکارهایی نیاز دارد؟     
به‌نظرم هر گوشه‌ از هایپرمارکت‌های مختلف را می‌توان با تعبیه قفسه‌‌ به فروش کتاب اختصاص داد. البته این قفسه‌ها بدون به‌هم‌ ریختگی چیدمان فروشگاه، باید گرافیک متفاوت و متناسب کتاب داشته باشد. به‌عنوان مثال؛ کف این فضا را می‌توان با موکت پوشاند و یا قفسه‌های چوبی در نظر گرفت. این دست جذابیت‌ها به‌معنای توجه به ایجاد تفاوت قفسه کتاب با قفسه خیارشور و سس است که نظر را جلب کند و در عین حال گران‌ تمام نشود. مهم‌‌تر از ایجاد فضا، تعامل مناسب صاحبان فروشگاه‌های زنجیره‌ای با افراد علاقه‌مند به ایجاد غرفه فروش کتاب است.

چه نوع تعاملی مطلوب است؟
منظورم، عقد قرار‌داد و دریافت اجاره متناسب و مرقون به‌صرفه با کسب وکار حوزه کتاب است. علاوه‌براین؛ با توجه به اینکه مسئولان فروشگاه‌های زنجیره‌ای برای تجهیز قفسه‌های کتاب، فرصت و دقت نظر لازم و به‌موقع و مناسب برای جلب اعتماد مردم را ندارند؛ بنابراین به‌عنوان کتاب‌فروش پیشنهاد می‌کنم افراد فعال در این حوزه، به اجاره غرفه کتاب در فروشگاه‌های زنجیره‌ای اقدام کنند. مدیران فروشگاه‌ها، باید درباره درصد اجاره‌بهاء از افرد متقاضی ایجاد غرفه کتاب، درک لازم را داشته باشند، نگاه یکسان به دو قفسه کتاب و قفسه سس و ماکارونی، در فروشگاه‌های زنجیره‌ای اشتباه است و نباید درآمد از پیش‌تعیین شده‌ای را به‌ازای هر متر مربع این‌طور محاسبه کند و اگر محقق نشد، در لحظه برای تغییر فعالیت غرفه اقدام شود!

رسیدن به یک توافق، شاید تعاملی، دستوری و یا با دخالت شهرداری در تعیین معافیت‌های مالیاتی و عوارض باشد. اگر این ایده به مرحله عمل برسد، تداوم آن با در نظر گرفتن رضایت همه ذی‌نفعان، یعنی صاحب فروشگاه، غرفه‌دار و مردم، نیازمند تعیین سیاست‌های حمایتی از سوی نهاد‌های دخیل است. درغیر این صورت؛ نمی‌توان به ادامه‌دار بودن آن امید‌وار بود. به‌نظر می‌‌رسد، اگر صاحب فروشگاه با پیشنهاد سود‌آور‌تری مواجه شود، احتمال واگذاری غرفه کتاب وجود داشته باشد؛ بنابراین ضرورت تعیین سیاست‌های وجود دارد تا وجود غرفه کتاب در فروشگاه‌های زنجیره‌ای مشابه دیگر کالا‌ها برای موجر، سود‌آور و توجیه‌کننده باشد. سیاست‌های حمایتی به مثابه انگیزه برای صاحبان فروشگاه‌های زنجیره‌ای عمل می‌کند، چراکه این افراد را به‌هرحال به‌عنوان فعال اقتصادی شناخته می‌شوند.   
    
دو دسته از فعالان نشر می‌توانند پشت پیشخوان غرفه‌‌های فروش کتاب ناشر و یا کتاب‌فروش؛ کدام دسته در اولویت هستند؟
پاسخ به این پرسش به فکر بیشتری نیاز دارد اما به‌نظر می‌رسد اگر ناشر به‌عنوان کتاب‌فروش در غرفه کتاب فروشگاه‌های زنجیره‌ای قرار بگیرد، به‌احتمال زیاد به عرضه کتاب‌‌ها و افزایش سود خودش فکر خواهد کرد؛ در‌حالی‌که هدف، ایجاد غرفه و عرضه کتاب ناشران مختلف و فرصت حق انتخاب برای مخاطبان است. غیر از ناشران، فعالان مراکز پخش هم می‌توانند به‌عنوان یکی از گزینه‌ها بررسی شوند. وجود این فعالان به‌معنای عرضه مستقیم کتاب با از بین رفتن بخشی از هزینه‌ها است؛ به‌طوری‌که موزع به جای 20 درصد سود، 40 درصد عایدی داشته باشد.
 
بنابراین به‌عنوان کتاب‌فروش، ایجاد غرفه کتاب در فروشگاه‌های زنجیره‌ای را تهدید فعالیت خود نمی‌دانید؟
به‌هیچ عنوان احساس خطر نمی‌کنم؛ اتفاقا این غرفه‌ها می‌تواند افرادی که هر چند علاقه‌‌مند هستند و فرصت پیدا نمی‌کنند را با کتاب‌فروشی‌های جدی‌تر و بزرگ آشتی دهد. اما به نظرم دیگر همکاران، ایجاد این فضا‌ها را تهدید ارزیابی کنند. اهداف مشتری‌های بوکلند و غرفه کتاب در هایپر مارکت با هم متفاوت است.