به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)،‌ به نقل از روابط عمومی موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران، در چهارمین کارگاه از چهاردهمین دوره آموزش داستان‌نویسی «آل جلال» که جمعه (۱۴آذرماه) در فضای مجازی برگزار شد، نویسندگان جوان و اعضای پایگاه نقد داستان، صحبت‌های ابراهیم حسن‌بیگی نویسنده را درباره «ویژگی‌های داستان دینی» شنیدند.

درابتدای این کارگاه‌، حسن‌بیگی با بیان اینکه دو نگرش و نگاه نسبت به ادبیات دینی در بین نظریه‌پردازان وجود دارد که یکی از آنها بسیار عام است، گفت: این دیدگاه معتقد است در هر ادبیات، داستان و شعری که مفاهیم مذهبی و دینی مطرح شده باشد بدون اینکه آن مفهوم مربوط به آیه، حدیث یا روایت یا برگرفته از دین خاصی باشد (مانند مباحث مکارم اخلاقی و برخی از سبک‌های زندگی مبتنی بر باورهای دینی) جزو ادبیات دینی محسوب می‌شود.
 
این نویسنده ادامه داد: براساس این دیدگاه، فرض کنید نویسنده‌ای درباره قصه‌های قرآنی داستانی بنویسد. در این صورت داستان‌ها جزو ادبیات دینی تلقی می‌شوند. حتی اگر نویسنده در خارج از محدوده اسلام، مثلا در فرانسه و آمریکا درباره مسیحیت یا حضرت موسی(ع) بنویسند، نوشته اش جزو ادبیات دینی محسوب می‌شود. در این تعریف ادبیات دینی مختص ادیان الهی است. بنابراین، تعریف ادبیات دینی به مباحثی که مستقیم به دین مربوط می‌شود محدود خواهد شد.
 
تاریخ ادبیات ما مبتنی بر شعر است
نویسنده رمان «محمد(ص)» اظهار کرد: ما در طول تاریخ، ادبیات مدرن داستانی را وارد کشور کردیم و عمدتا از ادبیات اروپا به ویژه فرانسه و انگلیس تکنیک‌های داستان‌نوسی را یاد گرفتیم و سعی کردیم موضوعات دینی را در داستان‌های خود بگنجانیم. تاریخ ادبیات ما و حتی داستان‌های حماسی فردوسی هم مبتنی بر شعر بود؛ ما در تاریخ ادبیات شاعران داستان‌سرای زیادی مانند مولوی، عطار، ابوسعید ابوالخیرو... داشتیم که به مفاهیم و قصه‌های دینی توجه می‌کردند.
 
حسن‌بیگی با اشاره به اینکه، ادبیات دینی تاریخچه طولانی ندارد، گفت: در سال‌های قبل از انقلاب اسلامی در زمان پهلوی دوم نویسندگان مذهبی داشتیم که داستان‌هایی درباره این مفاهیم نوشته بودند که شاخص‌ترین آنها محمود حکیمی است، وی قبل از انقلاب اسلامی نوشتن داستان‌های دینی را شروع کرد و بر اساس موضوعات قصه‌های قرآنی داستان‌هایی را نوشت. نویسندگان دیگری همچون مهدی آذریزدی نیز به قصه‌های قرآنی دست برد.
 
دبیر سیزدهمین جایزه جلال آل احمد، با بیان اینکه بعد از انقلاب اسلامی ایران توجه به مبانی دینی در جامعه بیشتر شد گفت: در این دوره عده‌ای از نویسندگان و شاعران شروع به نوشتن داستا‌ن‌های دینی کردند. عمده داستان‌هایی که در این مدت نوشته شد مبتنی بر داستان‌ها، قصه‌های قرآنی، داستان پیامبران یا برخی مفاهیم قرآنی و اخلاقی برگرفته از قرآن بود. برخی نیز زندگی ائمه اطهار را مورد توجه قرار دادند و درباره آنها و زندگی و اخلاق آنها داستان‌هایی نوشتند.
 
حسن بیگی افزود: به ویژه درباره امام حسین (ع) و واقعه کربلا داستان‌هایی نوشته شد و این روند تاکنون ادامه دارد. حتی درباره زندگی صحابه و شخصیت‌های بزرگ زن در اسلام داستان‌هایی با هدف معرفی الگوهایی برای زندگی بهتر به رشته تحریر درآمد.
 
نویسنده کتاب «اشکانه» افزود: تعداد داستا‌ن‌هایی که برای کودکان و نوجوانان  نوشته شده به مراتب بیشتر از رمان‌ها و داستان‌های حوزه بزرگسال است؛ چراکه اکثر نویسندگان کودک و نوجوان تلاش کردند مفاهیم دینی، زندگی ائمه و سیره پیامبران را ملکه ذهن این گروه سنی کنند.
  
این داستان‌نویس به یکی از مشکلات نوشتن داستان‌های دینی اشاره کرد و گفت: بسیاری از ائمه و پیامبران ما انسان‌های قدیس و پاکی هستند؛ بنابراین این سوال ایجاد می‌شود که آیا به لحاظ داستان‌پردازی، شخصیت‌پردازی و استفاده بهینه از تکنینک داستان می‌توانیم مطالبی به زندگی این شخصیت‌ها اضافه یا کم کنیم یا فراتر از آن چیزی که به‌عنوان واقعه تاریخی در کتاب‌های دینی درباره آن نوشته شده چیزهایی را اضافه کنیم؟ برخی از نویسندگان بسیار احتیاط می‌کنند و برای پرداختن به شخصیت ائمه و پیامبران کمتر خودشان را گرفتار شخصیت‌پردازی‌های مدرن تکنیکی در داستان می‌کنند و چیزی را کم یا زیاد نمی‌کنند؛ بلکه بر اساس مستندات تاریخی داستان می‌نویسند.
 
وی افزود: شاید به نظر برسد این دیدگاه درست است؛ اما تجربه‌های چهل سال گذشته و مرور آثار منتشر شده نشان می‌دهد اگر تا این حد خود را مقید کنیم و این شخصیت‌‌ها را به صورت شخصیت‌های داستانی مدرن و امروزی در نیاوریم؛ داستان ما از نظر تکنیکی سست و به زندگی‌نامه داستانی نزدیک می‌شود.  
 
ضرورت استفاده از تخیل برای شخصیت‌پردازی داستان‌ها
حسن‌بیگی در ادامه گفت: این گروه از نویسندگان به جای اینکه در داستان‌های خود شخصیت‌پردازی کنند و داستان مدرن و امروزی دارای تکینک با ساختارهای ادبی را خلق کنند؛ با محدودیت‌هایی که برای خودشان به وجود آورده‌اند، باعث می‌شوند داستان‌های کودکان فاقد ابداع و خلاقیت‌های ادبی باشند و کتاب‌ها و آثاری شبیه به هم منتشر شود.
 
وی افزود: اما آن دسته از نویسندگانی که جسارت و دقت نظر داشتند و از تخیل خود برای پرداخت و شخصیت‌پردازی داستان استفاده کردند؛ به راهکارهای جدیدی رسیدند. این دسته از نویسندگان توانستند ضمن حفظ قداست پیامبران و موضوعات قرآنی؛ با استفاده از تکنیک و تخیل داستان‌هایی خواندنی‌تری خلق کنند.
 
چهاردهمین دوره داستان‌نویسی «آل جلال» در آستانه برگزاری سیزدهمین دوره جایزه ادبی جلال‌آل احمد، از سوی خانه کتاب و ادبیات ایران برنامه‌ریزی و اجرا می‌شود. این رویداد آموزشی که از پنجشنبه سیزدهم تا جمعه ۲۲ آذرماه در قالب ۱۳ کارگاه مجازی برنامه‌ریزی شده و تاکنون پذیرای ۸۷۰ ادب‌جو و علاقه‌مند داستان از اقصی نقاط کشور بوده است.