اعترافات آگوستین کتابی است که طبق گفته نویسنده سعی دارد اعترافات را در «بافت اجتماعی دوران متآخر باستان» مورد بررسی قرار دهد. درباره این نسبتی که نویسنده سعی دارد با فرهنگ و بافت اجتماعی ایجاد کند بیشتر توضیح دهید.
می‌دانید که آگوستین متفکر قرن چهارم و پنجم میلادی است. این دوره از نظر تاریخی زمان ورود اروپا از دوران کلاسیک به دوران قرون وسطی است. یعنی دوره‌ای در حال تمام شدن و دوره‌ای در حال آغاز شدن است. یکی از تمدن‌های بزرگ آن روزگار یعنی امپراطوری روم دوره پاگانی را پشت سر می‌گذارد و وارد دوران مسیحیت می‌شود. البته مسیحیت در آن مقطع تاریخی هنوز دین رسمی نیست. به ویژه در نقاط حاشیه‌ای امپراطوری روم افکار و عقاید گوناگون با هم در رقابت هستند. ما می‌دانیم که در شمال آفریقا یکی از ادیان پرنفوذ کیش مانوی بوده که از قضا آگوستین به آن گرایش داشته. آگوستین هنوز هم یکی از منابع معتبر محققان در کنار آثار دست اولی است که در صد سال اخیر در جاهایی مثل تورفان و غیره از مانویان به دست آمده. در رم به این کیش با سوظن نگاه می‌شده چون خاستگاهش از مرکز امپراطوری ساسانی بوده. حال شما در نظر بگیرید این تضارب آرا چه تاثیری می‌توانسته روی ذهن کنکاش‌گر یک متفکر داشته باشد. ما انعکاس همه این افکار و عقاید را در آثار جدلی آگوستین مثل مدینه الهی یا شهر خدا هم می‌بینیم. البته وضع و جایگاه اعترافات با آثار جدلی او متفاوت است. درست است که مباحث مربوط به مسیحیت مثل در باب تثلیث و کتابی که قبلا گفتم در اعترافات هم یافت می‌شود، ولی در این اثر شاهد نوعی برخورد درونی و شخصی با مسایل عقیدتی نیز هستیم. درست است که در اعترافات خواهیم شنید که چرا آگوستین مسیحی است و نه پاگان یا مانوی یا پیرو هر آیین دیگر، اما چیزهای دیگری هم از وضعیت جامعه، چه در تاگاسته در شمال آفریقا و رم مرکز امپراطوری و همچنین آن مقطع تاریخ دستگیرمان می‌شود.
جیلین کلارک اساسا در بررسی اعترافات از چه روشی استفاده می کند و نوع تحلیل او چگونه است؟
مستحضرید که «اعترافات آگوستین» یکی از کتاب‌های مجموعه «قله‌های ادبیات جهان» است. نویسندگان این مجموعه تحت سرپرستی جی. پی. استرن در دانشگاه کمبریج هر کدام متخصص درجه اول در زمینه‌ای هستند که کتاب‌شان را نگاشته‌اند. خانم کلارک متخصص ادبیات لاتین در قرون وسطی است و حتی از مصححان «اعترافات» بر پایه نسخ خطی و چاپی متعدد است. از طرفی او رویکرد معاصری در زمینه نقد ادبی دارد. خوانندگان می‌توانند کاربرد روش‌های نقد ادبی جدید از جمله خوانش‌ها یا قرائت‌های متعدد از یک متن را در این کتاب ببینند. مباحث او در مورد تأویل و تفسیر مبتنی بر نظریات مدرن نقد ادبی خواندنی است. آیا نویسنده می‌تواند معین کند که خوانندگان در طی سال‌ها و حتی قرن‌های آینده چگونه نوشته‌های او را خواهند خواند. برای مثال خوانش‌های فرویدی از اعترافات در دوران معاصر به وضوح این موضوع را نشان می‌دهد و کلارک از این خوانش‌ها غافل نیست.
کلارک معتقد است که اعترافات ترجمه درستی از واژه لاتین confessions نیست و «اذعان» معادل بهتری است. نظر شما چیست؟
این واژه لاتین دقیقا به همین شکل در انگلیسی کاربرد دارد ولی از معنای اصلی خود دور شده است. بنابراین وقتی خواننده معاصر واژه اعترافات را می بیند، انتظار دارد اسرار مگویی را بشنود. مثلا شرح ماجراهای عشقی نویسنده یا اعتراف به قتل یا بازگویی راز یک خیانت. ولی این کلمه لاتین بیشتر به مفهوم تصدیق و اذعان است. البته در اعترافات چیزهای زیادی از زندگی نویسنده وجود دارد. مثل شرکت او در مسابقات گلادیاتوری و غیره. اما بیشتر ما با شرح وضعیت روحی خود آگوستین و رابطه او با خدا از رهگذر متون مقدس طرف هستیم.
اعترافات را «نخستین کتاب مدرن» خوانده اند. شما نیز با مدرن بودن اعترافات موافقید و اگر این گونه است از دلیل مدرن بودن این اثر بگویید.
بله هر شاهکار ادبی به نحوی از انحا مدرن است. مدرن از این لحاظ که شما با دغدغه‌هایی در این آثار روبه‌رو می‌شوید که ازلی هستند و هیچ وقت کهنه نمی‌شوند. اعترافات از جهات زیادی مدرن است. پرداختن به حالات روحی و تردیدها، تعمق در خویشتن و رابطه‌اش با متون پیش از خود. مباحث‌اش در مورد زمان و حافظه و خاطره. کلارک تاثیر او را روی اندیشمندان و نویسندگان از جمله پروست و ویتگنشتاین تا زمان معاصر دنبال کرده است.
در اعترافات، آگوستین چگونه سعی دارد پیوندی میان انسان و خدا ایجاد کند. خدا برای او چگونه معنا می یابد و نظر کلارک در این باره چیست؟
اعترافات نوشته یک اسقف مسیحی است. اما آگوستین فقط اسقف نیست. استاد فن بلاغت و فیلسوف هم هست. همان دفتر اول اعترافات نشان می‌دهد که ما با چگونه متنی سر و کار داریم. اگر خوانندگان اعترافات را خوانده باشند می‌دانند که آگوستین کتاب را با یک نقل قول از مزامیر شروع می کند. «خواندن خدا» که به اندرونش درآید. ولی بلافاصله پرسش‌ها شروع می‌شود وتردیدها. این‌که خدا از کجا به درون انسان سرازیر می‌شود. مگر خدا همه جا نیست، مگر خدا که همه جا هست می‌تواند درون یک انسان جا بشود. آیا خدا بخشی از خود را درون انسان می ریزد؟ پس آن پاره‌ای که بیرون مانده است کجا می‌ماند؟ و او از خدا یاری می‌خواهد که به جواب پرسش‌هایش برسد. کتاب کلارک یک کتاب (هرچند کوچک) در مورد یک کتاب است که «اعترافات آگوستین» باشد و او می‌کوشد تا این اثر را از جنبه های مختلف بررسی و فهم خوانندگان را از این متن هزار و پانصد ساله عمیق‌تر کند.
کتاب «اعترافات آگوستین» نوشته جیلین کلارک با ترجمه رضا علیزاده در 155 صفحه و با قیمت 33 هزارتومان توسط نشر چترنگ منتشر شده است.
نظر شما