به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) مجموعه «چشم‌اندازهای فرهنگ معاصر ایران» که در سی‌وهشتمین جایزه کتاب سال ایران شایسته تقدیر شناخته شد، مشتمل بر سه جلد با عناوین «از تمنای اسطوره تا تقلای جامعه»، «ایران در گذر از گذشته به آینده؛ تفاهم ملی یا نزاع بی‌پایان» و «فرهنگ ایرانی در درازنای تاریخ؛ آیا همچنان ایرانی هستیم» است که به همت نعمت‌الله فاضلی و مانی کلانی پژوهش شده است. این مجموعه به ارزیابی انتقادی دیدگاه‌های ‌اندیشمندان کنونی ایران می‌پردازد.

نعمت الله فاضلی چندی پیش در آیین رونمایی از این کتاب درباره این مجموعه توضیحاتی را ارائه کرد و گفت: این مجموعه در سه جلد منتشر شده و مشتمل بر گفت‌وگوهای انتقادی با 13 اندیشمند امروز ایران است. این کتاب یکی از کارهایی است که می‌تواند به گفت‌وگوهای فکری و فرهنگی در جامعه ما کمک کند اما به دلیل ایام کرونا نتوانست جای خود را در جامعه پیدا کند.
 
او با اشاره به اینکه ارزش‌ها و اصالت‌هایی در این مجموعه وجود دارد که آن را به دلیل حضور 13 اندیشمندی که درباره فرهنگ ایران اندیشیدند گرفته یادآور شد: این کتاب به همه ملت ایران تعلق دارد که این فرهنگ را به لحاظ تاریخی آفریدند.
 
فاضلی گفت:‌ برنامه‌ریزی ما برای این کتاب بیش از سه جلد بود چراکه مجموعه پرسش‌های ما در این اثر ایده‌آل‌هایی بسیار وسیع‌تر بود و با برخی از اندیشمندانی که با آن‌ها گفت‌وگو کردیم مثل دکتر شایگان نتوانستیم مصاحبه را به سرانجام برسانیم. همچنین با برخی از اندیشمندان نیز مانند مرتضی فرهادی و سیدجواد طباطبایی به دلیل مسائل و مشکلات شخصی آنها نتوانستیم گفت‌وگو داشته باشیم بنابراین برنامه گفت‌وگوهای ما بیش از این 13 اندیشمند بود که محقق نشد.
 
او در بخش دیگری از سخنانش درباره ویژگی‌های این اثر سخن گفت و افزود: نخستین ویژگی کتاب‌ این است که ما در این گفت‌وگو انگیزه‌ای داشتیم مبنی بر اینکه اندیشمندان ایرانی نیاز به راوی دارند. ما دانشگاهیان کمتر معطوف به هم دیگر سخن می‌گوییم، مگر درباره کسانی که از دنیا رفتند.  به نظر می‌آید در جامعه ما هم اندیشمند خوب، اندیشمند مرده است در حالی که می‌توانیم امروز همدیگر را روایت کنیم و به تعبیر دکتر رنانی علم زنده داشته باشیم.
 
به گفته عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، دومین ویژگی این مجموعه انباشت انتقادی دانش است چراکه می‌خواستیم گفت‌وگوها از روی ستایشگری و اعتبار زدایی نباشد و بلکه از طریق گفت‌‌وگوی انتقادی به دانش مخاطبان بیافزاییم.
 
او با بیان اینکه سومین ویژگی کتاب، تکیه مولفان روی انتخاب اندیشمندانی بوده که درباره تاریخ و فرهنگ ایران اندیشه و ایده‌ای دارند و آن را منتشر کردند توضیح داد: ما می‌خواستیم در این کار یک جانبه نباشیم و اندیمشندان متضاد و هم فکر را با هم جمع کنیم و نقش ما این بود که فارغ از جهت‌گیری ‌های خودمان داور باشیم و نقادانه گفت‌وگو کنیم.
 
فاضلی گفت: ‌ویژگی بعدی که کتاب را مثل رمان خواندنی می‌کند این است که متن از جذابیت‌های بسیاری برخوردار است و ناظر به جامعه و مسائل امروز ایران است. این اندیشمندان افراد خلاقی هستند و در روایت اندیشه خودشان این خلاقیت را می‌توان دید.
 
او ادامه داد: ما در این کتاب به سراغ مولفان متفکر رفتیم. کسانی که سر هم بندی نمی‌کنند، بنابراین فارغ از اینکه ممکن است دیدگاه‌های متفاوتی از آنها داشته و با آنها چالش داشته باشیم باید دقت نظر، سعه صدر برای گفت‌وگو و خلاقیتشان را ستایش کنیم.
 
فاضلی در ادامه با بیان اینکه در این مجموعه آیینه‌ای را در برابر تاریخ تحولات دو سده اخیر ایران گذاشتیم گفت: در سال 1399 پایان سده چهاردهم فرا رسید و این مجموعه روایتی از این صد سال است. در هر یک از این گفت‌وگوها روایت‌های پرو فراز و نشیب را می‌توان دید. در این آیینه پرسش هایی را مطرح کردیم که دغدغه همه مردم ایران در جامعه‌ای آبستن حوادث بزرگ است و از این جهت کتاب خیلی بهنگام در دسترس مخاطبان قرار گرفته است.
 
این استاد جامعه‌شناسی با بیان اینکه ما اندیشمندان خودمان را روایت نمی‌کنیم و آنها را جدی نمی‌گیریم یادآور شد: شاید اگر اندیشمند خارجی باشد بیشتر به او ارجاع می‌دهیم مگر اینکه آن اندیشمند داخلی را از دست بدهیم به طور مثال قبل از مرگ مرحوم قانعی راد توجهی به ایشان نمی‌شد اما وقتی از دنیا رفتند نگاه‌ها متوجه ایشان شدند. بنابراین ما می‌توانیم از طریق روایت اندیشمندان و خوانش انتقادی به آنها اعتبار دهیم و نشان دهیم که صدایشان را می‌شنویم. جامعه و فرهنگ روایتی است که افراد مختلف آن را خلق می‌کنند و اگر این روایت‌ها نباشد جامعه طراوات خود را از دست می‌دهد.
 
مانی کلانی نیز درباره این اثر توضیحاتی داد و گفت: در این کتاب ۳ جلدی، از مفاهیم کلی جامعه، اسطوره، قدرت، فرهنگ و تاریخ آشنایی زدایی شده آن هم برمبنای چهارچوب نظری فصل اول جلد اول، آنجا که چگونگی انتخاب صاحب نظران، نحوه گفتگوها و... نیز شرح داده شده است.

او افزود: دراین کتاب شرحی انتقادی برای هر صاحب نظر تهیه شده و البته متکی به آثاری که هر اندیشمند به انتخاب خود، از خلال آن آثار معتقد بود که ایده هایش درمورد چیستی واقعیتی به نام ایران را توضیح داده است و سپس شرح انتقادی، پیش از شروع هر گفتگو با هر صاحب نظر، برای او ارسال و خوانده می شد تا زمینه مناسب فراهم شود که گفتگوی نویسندگان این کتاب با صاحب نظران آغاز شود.

به گفته این انسان‌شناس، مسئله نویسندگان در هر  ۳ جلد کتاب این بود که چرا نخبگان و اندیشمندان ایرانی وارد گفتگوی با یکدیگر و با عموم مردم جامعه نمی شوند؟ و اینجا موانعی مانند مفاهیم پیچیده و دشوارفهم جامعه و اسطوره یا دسترس ناپذیر به مانند قدرت که نخبگان ایرانی با القابی مانند جامعه شناس و اسطوره شناس در پشت آنها پنهان می شوند موانع شکل گیری این گفتگوی عمومی بین مردم و نخبگان هستند که این امر باعث شده از بعد از انقلاب مشروطه تا به اکنون، شکافی عمیق بین مردم و اندیشمندان ایجاد شود. وی افزود: نویسندگان در این کتاب سعی کرده اند با آشنایی زدایی از غیرقابل فهم بودن این مفاهیم پیچیده یا همان معاصرکردن و به زبان امروزی فهم پذیرکردن ایده های اصلی صاحب نظران، ایده های این صاحبنظران درمورد واقعیتی به نام ایران را به صورت ساده، شفاف و قابل فهم، برای همگان و مخاطبان عمومی این کتاب معاصر ساخته و ارائه کنند. پس بدینصورت از مفاهیمی کلی و انتزاعی مانند جامعه، اسطوره، قدرت، تاریخ، فرهنگ و ... در این سه جلد کتاب آشنایی زدایی شده است.

کلانی گفت: از همین روی در جلد ۱ با استاد دکتر جلال ستاری درباره مفهوم اسطوره گفتگو شد و در جلد ۲، مفهوم آشنایی زدایی شده قدرت مفهومی کلیدی است آنجا که ازخلال گفتگو با ۴ صاحب نظر این جلد - که برخی آراء آنها بازتاب دهنده غیرمستقیم و ضمنی قسمتی از دیدگاه های جناح های رسمی و سیاسی کشور هستند - حال از معنا و مفهوم قدرت آشنایی زدایی شد بدین نحو که ازخلال گفتگوهای کتاب به قدرتی پاسخگو، نقدپذیر، شکننده و آماده برای گفتگو تبدیل شد. در جلد ۳ نیز، بر همین روال، درباره مفاهیم فرهنگ، تاریخ، فرهنگ ایرانی، هویت ایرانی و چگونگی تکرار، برگشت و بازآفرینی دوره های تاریخی پیشین این سرزمین بحث و گفتگو شده است.