چهارمین نشست از سلسله نشست‌های ایبنا، سه‌شنبه (5اسفند‌ماه) با عنوان «بررسی کارکردهای نمایشگاهی نمایشگاه مجازی کتاب تهران» ساعت 10 صبح در اتاق گفت‌و‌گوی خبرگزاری کتاب ایران برگزار شد. دراین نشست آزاده نظربلند، معاون کتاب و فرهنگ مدیر‌عامل موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران؛ نیایش سرامی، مدیر انتشارات باد؛ محمد‌تقی عرفان‌پور، مدیر انتشارات علوم دانشگاهی و علی حاجی‌تقی، مدير انتشارات و كتاب‌فروشی ارمغان طوبی به‌عنوان کارشناس شرکت داشتند.
در این نشست نقاط ضعف و قوت نمایشگاه مجازی در بخش نمایشگاهی در موارد مختلف نظیر معرفی کتاب‌ها، تعامل دوسویه ناشر-مخاطب و... مورد بررسی قرار گرفت و همچنین؛ مساله تلفیق نمایشگاه مجازی و فیزیکی و برگزاری همزمان این‌دو به بحث و تبادل نظر گذاشته‌شد و میهمانان درباره هر یک از این موضوعات دیدگاه‌ها و نظرات خود را بیان کردند.
- از نخستین دوره آن را از اول تا دهمین روز بهمن تجربه کردیم، چه آمار و ارقامی ثبت شده که گویای میزان تعامل مخاطبان و صنعت نشر باشد؟
نظربلند: در نخستین نمایشگاه مجازی کتاب 1723 ناشر شرکت‌کننده داشتیم که بالغ بر 30 درصد این ناشران یعنی حدود 530 ناشر از استان‌هایی غیر از تهران بودند. همانطور که اعلام شد، مبلغ کل فروش 640 میلیارد ریال و تعداد کل کتاب‌های فروخته شده یک میلیون و 500 هزار نسخه بود. علاوه بر بخش فروش؛ در نخستین نمایشگاه مجازی کتاب، بخش بین‌الملل و فعالیت‌های فرهنگی را هم داشتیم که در این بخش، تعداد 142 ناشران داخلی و خارجی و آژانس‌های ادبی شرکت کردند. بیش از 20 هزار عنوان کتاب خارجی ارائه شد و 51 نشست داخلی و خارجی با حضور 200 سخنران داخلی و خارجی برگزارشد.
آمارها حاکی از آن است که تا حد زیادی کارهای نمایشگاه انجام شده و 98 درصد مرسولات پستی به دست مشتریان در سراسر کشور رسیده است؛ به‌طوری که می‌شود گفت در حال بستن پرونده نخستین دوره نمایشگاه مجازی کتاب تهران و شروع فعالیت برای نمایشگاه‌های بعدی هستیم.
بسیاری از امکانات در نمایشگاه مجازی کتاب مشابه‌سازی شد
- همانطور که از نام این رویداد برمی‌آید، علاوه بر بخش فروش، انتظاراتی هم در زمینه خدمات نمایشگاهی وجود داشت. لطفا در این حوزه چه تمهیداتی انجام شد؟ زیرساخت‌ها چقدر اجازه داد در بحث خدمات نمایشگاهی پیش بروید؟
نظربلند: سعی ما این بود که هرآنچه در نمایشگاه فیزیکی وجود داشت، در نمایشگاه مجازی کتاب مشابه‌سازی شود. اگر سوال شما بیشتر متوجه فعالیت‌های جنبی است، بیشتر ایده‌ها پیاده‌سازی شد و شاهد برگزاری نشست‌های متعددی در این زمینه بودیم. در بخش بین‌الملل نیز علاوه‌بر ایجاد فضایی به‌عنوان مرکز تبادل رایت، نشست‌هایی را با مشارکت ناشران خارجی و داخلی برگزار کردیم. اما اگر مساله، دید بصری و امکان حرکت مخاطبان میان غرفه‌ها است، در حجم کم می‌شد این امکانات را شبیه‌سازی کرد، اما با توجه به حجم بالای ناشران شرکت‌کننده و کتاب‌های عرضه شده، این بحث توجیه فنی نداشت. به‌هرشکل در بخش فروش مجازی، سعی کردیم با اطلاعاتی مانند تصویر روی جلد و صفحات ابتدایی کتاب، این امکان را به خریداران بدهیم که بتوانند درباره کتاب مقداری اطلاعات به‌دست بیاورند و با کتاب‌های مشابه مقایسه کنند.
شیوه برگزاری نمایشگاه کتاب باید متاثر از تغییرات اجتماعی باشد
- در 32 دوره‌ای که نمایشگاه کتاب تهران برگزار شده، یکی از مسائل مورد نقد، فروش نمایشگاهی، یا نسبت بخش فروشگاهی و نمایشگاهی بوده است. البته با توجه به تعریف جهانی نمایشگاه کتاب و با توجه به اینکه نمایشگاه به فضای مجازی انتقال پیدا کرده، به نظر شما این نمایشگاه چه رویکردهایی باید داشته‌باشد تا به تعریف دقیق‌تری از نمایشگاه برسیم؟
سرامی: این اقدام در شرایط اجتماعی امروز قابل تقدیر و ستایش است. همه دوره‌هایی که نمایشگاه مجازی برگزارشد، تاکید بیشتر بر فروش کتاب بود. این رویکرد از دیدگاه خاصی نشات می‌گیرد و آن نواقصی است که در شبکه توزیع کتاب وجوددارد. در 40 سال گذشته هم وجود داشته‌است. معادل برخی کتاب‌فروشی‌هایی که بسته‌شدند، احتمالا کتاب‌فروشی‌هایی در فرم جدید افتتاح شدند یا ممکن است کتاب‌فروشی‌های جدید تغییر فرم از سنتی به مدرن داشته‌باشند. شیوه برگزاری نمایشگاه کتاب باید متاثر از تغییرات اجتماعی و تکنولوژیک باشد. زمانی که نمایشگاه بین‌المللی کتاب به صورت مجازی برگزار می‌شود، ماهیت آن دچار تغییر نشده و هنوز هم مساله برای فروش کتاب است.
ممکن است برخی نقدها به نحوه برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب داشته‌باشند، اما تا زمانی که برای شبکه توزیع راه حل بهتر و دائمی‌تری نداشته‌باشند، نمی‌توانند فضای این رویداد فرهنگی را بهتر کنند. همین نقد را به نمایشگاه‌های استانی داشتیم. البته عدالت توزیع در نمایشگاه مجازی محقق شد و بسیاری از مخاطبان در شهرستان‌ها توانستند، کتاب تهیه کنند. اگر بخواهیم درباره نمایشگاه مجازی و زاویه فروشگاهی آن صحبت کنیم، این مساله مطرح است که باید فروش در فضای مدرن مانند شبکه اجتماعی را فعال کنیم. این که خوش‌بین باشیم در بخش بین‌الملل فعالیت‌هایی ایجاد شده، مطلوب است؛ اما باید مشخص شود که مخاطب این اقدامات چه افرادی بودند؟
.jpeg)
در بخش فروشگاهی نمایشگاه مجازی کتاب تهران، نیاز به فروش ناشران تا حدی جبران شد، اما این سوال مطرح است که برای جبران بخش نمایشگاهی چه اقداماتی انجام شده‌است؟ البته باید پرسید مگر خود نمایشگاه‌های بین‌المللی کتاب در دوره‌های پیشین چقدر می‌توانست به این مساله کمک کند؟ نمایشگاه باید بتواند جایگاه کتاب را در جامعه ارتقا دهد و برنامه‌های، از دل جامعه و مبتنی بر آن برآید. می‌دانیم امروزه در میان فعالان این حوزه، بلاگر و اینفلونسر کتاب داریم که می‌توانند در تعامل دو سویه میان ناشران و مردم باشند.
«جشنواره» کتاب برای این رویداد مناسب‌تر است
عرفان‌پور: تقریبا 20 سال است که درگیر این موضوع هستم و درباره آن با تمام مقامات مسئول فرهنگی نشست داشتیم و سعی کردیم تا حدی اصلاح رویه را میسر کنیم. به‌نظر من اگر اسم این 32 دوره را «جشنواره کتاب» بگذاریم، واژه مناسب‌تری نسبت به نمایشگاه کتاب است. به لحاظ سیاسی، فرهنگی و اقتصادی استفاده از واژه جشنواره را در مقابل نمایشگاه مناسب‌تر می‌دانم. من از دوره اول در نمایشگاه کتاب به‌عنوان ناشر حضور داشتم و می‌توانم بگویم در هیچ دوره‌ای ما نمایشگاه نداشتیم. البته در سال‌های ابتدایی نمایشگاه کتاب بخشی را به عنوان بخش «موضوعی» داشتیم که کارکردهای نمایشگاهی خوبی داشت. بازدیدگنندکان ابتدا در این سالن، کتاب‌ها را بررسی می‌کردند و بعد کتاب‌های منتخب را از ناشر می‌خریدند اما به دلایل مختلف این بخش را حذف کردند.
در دوره‌های برگزاری نمایشگاه کتاب، یکی از مشکلات این بود که برای مثال فردی که کتاب در حوزه فنی و مهندسی می‌خواست، با غرفه‌بندی ناشران به ترتیب حروف الفبا مواجه می‌شد؛ باید غرفه‌های زیادی را می‌گشت. بعد کم‌کم بخش‌های کودک و نوجوان، دانشگاهی و ... در نمایشگاه تفکیک شد. در زمان همکاری من، بخش پزشکی را هم جدا کردیم تا مخاطبان غرفه‌های زیادی را نگردند. تجربه کمک می‌کند تا این موارد اصلاح شود. بنابراین معتقدم که تا به ثبات نسبی درباره جنبه نمایشگاهی و فروشگاهی نرسیم، بهتر است این رویداد را جشنواره بنامیم بهتر است.
سرامی: یک مشکل نمایشگاه بین‌المللی کتاب سرگردانی افرادی است که به نمایشگاه می‌آیند. همین اتفاق در نمایشگاه مجازی هم افتاد. فکر می‌کنم این سرگردانی با طبقه‌بندی دقیق‌تر و نه براساس اطلاعاتی که از شابک کتاب‌ها می‌گیریم؛ بلکه براساس طبقه‌بندی براساس نیاز بازار ممکن است کمتر بشود.
- البته در ادوار گذشته نمایشگاه فیزیکی، سالن کارنامه نشر وجود داشت. این مساله در نمایشگاه مجازی چه جایگاهی داشت؟
نظربلند: ما در نمایشگاه مجازی، امکان جست‌وجوی موضوعی تهیه کرده‌بودیم که امکان خوبی برای مخاطبان فراهم می‌کرد و براساس سلیقه بازار شکل گرفته‌بود. سنجش سلیقه و نیاز بازار، پیش از این وجود نداشت اما با برگزاری طرح‌های فصلی، ما اطلاعات خوبی در این زمینه به دست آوردیم. تقسیم‌بندی موضوعی می‌توانست شمای کارنامه نشر را تعیین کند اما همانطور که می‌دانید مسائل فنی در حین برگزاری نمایشگاه باعث شد از ارائه آن، صرف نظر کنیم و خدمات‌دهی در این بخش را به دوره‌های آتی موکول کنیم.
.jpeg)
نیازی به فضای گسترده نمایشگاه بین‌المللی نیست
- تغییر فازی که به دلیل همه‌گیری بیماری کووید19 در نحوه برگزاری نمایشگاه کتاب ایجادشد، آیا توانست این رویداد را به جنبه نمایشگاهی نزدیک‌تر کند؟
عرفان‌پور: این سبک از برگزاری، مقداری به جنبه‌های نمایشگاهی کمک کرد. به نظر من ارائه خدمات نمایشگاهی چندان به فضای فیزیکی نیاز ندارد و حتی در یکی از دوره‌ها، اعلام کردم که اگر یک سوم این فضا را در اختیار ناشران بگذارند، با توجه به آیین‌نامه نمایشگاه، این رویداد با تخلفات کمتر قابل برگزاری است. با این اوصاف؛ نمایشگاه مجازی کتاب می‌تواند این امر را محقق و رضایت‌مندی بیشتری را ایجاد کند که این امر نیاز به بررسی، برنامه‌ریزی و اقدامات زیادی است. اگر بپذیریم که در برگزاری نمایشگاه‌ها، منافع مشترک مادی و معنوی داریم، باید نقد و بررسی عملکردها انجام شود و ضمن ارائه گزارش کاری و پرونده اجرایی نمایشگاه، این نشست‌ها ادامه داشته‌باشد. اگر امروز نمایشگاه کتاب مجازی تمام شده، از هم‌اکنون باید اقداماتی برای نمایشگاه سال آینده اجرا بشود.
همه ناشران با فضای تکنولوژیک آشنا نیستند
- سه مساله در بحث‌های درباره نحوه برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب در ایبنا مطرح شده‌است؛ مواردی که رضایت فعالان این حوزه را جلب نکرده‌بود. نخست، اطلاعاتی که درباره کتاب به مخاطب ارائه می‌شد، به اندازه کافی کامل و جامع نبود تا به انتخاب مخاطب کمک کند. این درحالی است که در نمایشگاه بین‌المللی کتاب، مخاطب به فیزیک کتاب دسترسی دارد. این مساله در خرید از ناشران کودک جدی‌تر بود. دوم، نبود تعامل بین ناشر، مولف و مخاطبان بود درحالی که این امکان، در نمایشگاه فیزیکی وجود داشت مورد سوم، رویدادهایی بود که در فضای فیزیکی حتی در غرفه‌ها -به جز نشست‌های سرای اهل قلم- برگزار می‌شد؛ محفل‌های کوچکی که برای مخاطبان نمایشگاه کتاب بین‌المللی مهم بودند. درباره فقدان این سه محور در نمایشگاه مجازی توضیح دهید.
نظربلند: معرفی کتاب در فضای مجازی نمی‌توانست در حدی باشد که با تورق کتاب در غرفه فیزیکی جایگزین شود. انتخاب کتاب، ملاک‌هایی دارد نظری خوش‌دست بودن آن، وزن، جنس کاغذ و کیفیت چاپ و جلد کتاب. البته این‌ها مسائلی است که در فروش کلیه کالاها در فضای مجازی مطرح است و بحث اطلاعات افزوده برای معرفی چند کتاب ناشر، از مواردی بود که می‌خواستیم در سایت وجود داشته‌باشد، اما ممکن نشد.
حاجی‌تقی: من هم ناشر و هم کتاب‌فروش هستیم. می‌بینیم که وقتی مردم کتاب را لمس می‌کنند، به چه مسائلی حساس هستند.
نظربلند: البته باید توجه داشت که این تجربه اول بود و برای معرفی کتاب، کار باید دو سویه انجام می‌شد. باید در گام نخست از ناشر می‌خواستیم قیمت کتاب و تعداد موجودی را اعلام بکند، اما در همین دو مورد هم ناشران اطلاعات را درست وارد نکردند. تعداد زیادی از ناشران افراد سنتی هستند، همه ناشران با فضای تکنولوژیک آشنا نیستند و دانش کافی برای فعالیت در این فضا را ندارند. ما همچنین در نظر داشتیم در نمایشگاه مجازی کتاب، تعامل بین ناشر و مخاطب به صورت صوتی برقرار شود، تا مشتری بتواند در لحظه با فردی که مسئولیت پاسخگویی دارد، مکالمه کند. اجرای این دیدگاه ناشر را ملزم می‌کرد تا فردی با اطلاعات کافی برای پاسخگویی درنظر بگیرد. در مذاکراتی که با اتحادیه ناشران و کتاب‌فروشان تهران داشتیم تا فردی از طرف ناشر، ملزم به پاسخگویی به سوالات مخاطبان در زمان مشخص باشد، متوجه شدیم که انجام این ایده دشوار است.
باید به ناشران برای شرکت در نمایشگاه مجازی کتاب، آموزش‌های اولیه داده می‌شد تا متوجه باشند که فروش مجازی در نمایشگاه با سایت فروش متفاوت است. با توجه به کیفیتی که برای پاسخگویی لازم است، اگر اکثر ناشران بتوانند این سطح از نیازها را برآورده کنند، برای دوره‌های بعدی نمایشگاه مجازی این ایده را اجرا خواهیم کرد.
عرفان‌پور: مدیر نشر یا فرد مسئول در نمایشگاه بین‌المللی الزام دارند در غرفه حضور داشته‌باشد. همین رویکرد می‌تواند در نمایشگاه مجازی عملی شود زیرا در همه دوره‌های نمایشگاه بین‌المللی، مدیرمسئول یا جانشین او باید در غرفه حضور داشته باشد و این مساله، جزءالزامات بود که به‌نظرم باید در نمایشگاه مجازی هم دیده می‌شد.
نظربلند: بله؛ ناشران حداقل در زمان اداری باید آنلاین باشند. البته آیین‌نامه نمایشگاه مجازی متفاوت با نمایشگاه فیزیکی بود، اما می‌توان این مساله را در آیین‌نامه درنظر گرفت. باید از سمت ناشر، تعهد برای درستی پاسخگویی وجود داشته‌باشد. نماینده‌ای که در غرفه نمایشگاه فیزیکی باید حضور داشته‌باشد، ویژگی‌هایی داشت و شاید مهارت کلامی در فضای مجازی با مهارت در نمایشگاه فیزیکی قابل مقایسه نباشد. البته ناشرانی که از این امکانات استفاده کنند، خودشان برنده خواهندبود.
این را هم بگویم که زمان برگزاری سی‌وسومین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب، بر اساس تصمیم شورای سیاستگذاری 26 فروردین تا پنجم اردیبهشت مصوب شده بود و به صورت رسمی، در تاریخ 28 تیر عدم برگزاری سی‌وسومین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب اعلام و در تاریخ 25 شهریور ماموریت اجرای نمایشگاه مجازی به موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران سپرده شد. زمان آغاز نمایشگاه مجازی کتاب یکم بهمن بود؛ یعنی ما تنها حدود چهار ماه کاری زمان داشتیم. با توجه به وسعت پروژه‌ها و لزوم ارتباط با دیگر نهادها، زمان چهار ماهه برای پیاده‌سازی این پروژه، بسیار محدود بود. بسیاری از ایده‌ها و برنامه‌ها در نظر خودمان بود اما زمانش محقق نبود زیرا اولویت‌های دیگری مطرح بود.
عرفان‌پور: درباره بحث زمان‌بندی نمایشگاه مجازی کتاب، باید به سمتی برویم که نمایشگاه کامل‌تری را برگزار کنیم. همچنین باید بررسی شود، در چه زمانی نمایشگاه برگزار بشود تا مردم و مجموعه اجرایی آمادگی داشته‌باشند. حتی در دوره اول نیز باید در این‌باره از گروه‌های مختلف نظر گرفته‌می‌شد و به جمع‌بندی می‌رسیدند.
نظربلند: موافقم که برگزاری این نمایشگاه باید تقویم ثابتی داشته‌باشد و بر اساس آن اقداماتی انجام بشود. باید حداقل استانداردی برای شرکت در نمایشگاه مجازی تعریف بشود که همه موارد مستلزم زمان است. اجرا و پیاده‌سازی ایده‌ها توسط ناشر هم زمان می‌برد که تعیین تقویم مشخص برای نمایشگاه، امکان برنامه‌ریزی و عمل را به ناشران می‌دهد.
بنابراین محقق شدن بخشی از مطالبات در زمینه وجوه نمایشگاهی در نمایشگاه مجازی، وابسته به اقدامات و ظرفیت‌های فنی است و بخشی نیاز به زمان و همراهی ناشران دارد.
عرفان‌پور: تا وقتی که شورای سیاستگذاری نمایشگاه کتاب تاریخ مشخصی را برای این رویداد ثابت نکند، بقیه تصمیم‌گیری‌ها ابتر است. باقی برنامه‌ریزی‌ها بعد از این اعلام قابل انجام خواهدبود.
نمایشگاه مجازی به اقتصاد کتابفروشیها صدمه نزد
-آیا ممکن نبود در قالب فضای مجازی، امکان برگزاری نشست‌های محدود به شکل وبیناری برای ناشران وجود داشته باشد؟
نظربلند: امکانش هست اما این مساله شاید برای ناشر هزینه‌هایی داشته باشد که مقرون به صرفه نیستند که مثلا پنل وبیناری را برای 500 یا هزار نفر رزرو کند. البته ناشر باید این مساله را بپذیرد و مسائل جانبی را در نظر بگیرد. من کاستی‌های برگزاری نمایشگاه مجازی را قبول دارم، اما در مدت چهار ماه نمی‌شد این رویداد را با کیفیت بهتری برگزار کرد. این‌ها همه درحالی است که در طول برگزاری نمایشگاه مجازی، بخشی از ناشران نسبت به وظایف و تعهدات خود، بی‌تفاوتی نشان می‌دادند؛ مثلا شاهد نادیده گرفته شدن سفارش‌ها توسط برخی ناشران بودیم. البته ناشری هم داشتیم که در طول 10 روز نمایشگاه، 15 هزار مرسوله پستی فرستاد.
دیدگاه برگزارکنندگان نمایشگاه مجازی این بود که تا حد امکان کلیه حلقه‌های صنعت نشر حفظ شود. نخستین مساله‌ای که درباره آن صحبت کردیم، این بود که برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب نباید به کسب‌و‌کار کتاب‌فروشی آسیب بزند. همچنین باید توجه داشته‌باشیم که کتابفروشیها تمام شهرها و همه عناوین کتاب را پوشش نمی‌دهند و نمی‌توانند فروش در حجم بالا را تقبل کنند.
به طور کلی فکر می‌کنم نمایشگاه مجازی کتاب، ضربه چندانی به کتابفروشیها نزد، زیرا در سال 99 نمایشگاه بین‌المللی و استانی برگزار نشد و به جای آنها یک نمایشگاه مجازی با گردش مالی مشخص برگزارشد. گردش مالی نمایشگاه مجازی در مقایسه با گردش مالی نمایشگاه بین‌المللی و استانی ضربه بزرگی به کتابفروشیها وارد نکرد.
همچنین ترکیب خریدارانی که نمایشگاه بین‌المللی و استانی -کتابفروشیها نمی‌توانستند آنها را پوشش بدهند- خریدارانی از مناطق روستایی و نه شهرستان‌ها داشتیم. ما از 3102 نقطه روستایی سفارش کتاب داشتیم و 20 هزار مرسوله به روستاها فرستاده شد. البته درصد زیادی از خریدها در استان‌ها برای مناطق بین شهر و مرکز بود.
ضمن اینکه تعداد بسته‌ها، مرسوله‌ها و کتاب‌های فروخته‌شده برای نخستین نمایشگاه مجازی کتاب، عدد قابل دفاعی بود. این نخستین تجربه ناشر، موسسه خانه کتاب و ادبیان ایرات و خریدار از نمایشگاه مجازی کتاب بود. حتی در هیچ سایت خریدی این تعداد بالا کتاب از ناشر مهیا نیست.
عرفان‌پور: در 32 دوره که نمایشگه کتاب برگزار شد، بعد از اتمام نمایشگاه، برخی از مخاطبان به کتابفروشیها مراجعه می‌کردند و این مساله، رونقی مقطعی را به همراه داشت. اما به‌طور کلی در هر تصمیم‌گیری باید منافع کتاب‌فروشان را در نظر بگیریم. نمی‌توانیم تصمیم عجولانه و احساسی بگیریم و کتاب‌فروشی را به سمت و سویی هدایت کنیم که حذف بشوند. باید به کتابفروشیها آموزش بدهیم تا به‌روز بشوند.
فرهنگِ تامین کالای کتاب، باید مورد تجدید نظر قراربگیرد
- درباره بایدها و نبایدها، ظرفیت‌ها و دسترسی در سراسر کشور، چه اتفاق‌هایی می‌تواند در نمایشگاه مجازی کتاب بیفتد تا جنبه‌های نمایشگاهی آن تقویت شود؟
سرامی: کسی که در روند کار است و کسی که روند را تعیین می‌کند باید به مصرف‌کننده خدمات خوب برساند؛ به‌عنوان ناشر باید این روند را تسهیل کنم. در زنجیره تامین کالا، باید به کتاب‌فروش، به اندازه خودش بها داده بشود. اگر به جایی برسیم که بهای کتاب‌فروشی مانند قبل نباشد، شاید باید فرهنگ تامین کالای کتاب، مورد تجدید نظر قراربگیرد. بحث فشار تکنولوژی هم مطرح است و برای ناشر امکاناتی فراهم شده‌است که نمی‌تواند مثل قبل متکی به کتابفروشیها باشد. این روند می‌تواند امکانات مثبتی برای کسب‌وکارها بیافریند و می‌تواند تاثیرات منفی هم داشته‌باشد.
می‌دانیم که اجرای بسیاری از امکانات نمایشگاه بین‌المللی مانند نشست‌ها و رونمایی‌ها در فضای مجازی ممکن نیست اما مگر میزان اثر بخشی نشست‌ها و رونمایی‌ها در 32 دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب چقدر بود و این رویدادها چقدر توانستند به جذب مخاطب کمک کنند؟ ممکن است اجرای نمایشگاه کتاب در فضای مجازی برخی ویژگی‌های منفی به همراه داشته‌باشد، اما کارکردهای مثبتی دارد که ناشر می‌تواند از آن استفاده کند. پایه‌گذار نمایشگاه مجازی، موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران بود و در نمایشگاه مجازی برخی اطلاعات مانند شابک حتی مورد نیاز خریدار حرفه‌ای نبودند. به نظر من اگر صبور باشیم و برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب را تکرار کنیم، این رویداد می‌تواند موجب صرفه‌جویی و جلوگیری از فساد شود. این به معنی خیرعمومی در حلقه‌های مختلف تولید و نه منفعت بخش‌های مختلف است.
موضوع دیگر اینکه، بُعد فروش کتاب در نمایشگاه مجازی پُررنگ بود. و باید پرسید مگر پُررنگ‌ترین بُعد نمایشگاه فیزیکی کتاب این گونه نبود؟ نمایشگاه به فروشگاه و جشنواره کتاب تبدیل شده‌است و ناشر، مخاطب و مسئولین راضی هستند. هنوز مساله فروشگاهی نمایشگاه کتاب، برای نمایشگاه بین‌المللی آسیب‌شناسی نشده‌است.
بهترین اقدام تلفیق نمایشگاه مجازی و فیزیکی است
-منظورم تعامل‌ها و روابط رودررو در نمایشگاه مجازی کتاب بود.
حاجی‌تقی: اگر قرار است فقط نمایشگاه مجازی کتاب را داشته باشیم، این سوال قابل طرح است که تعامل ناشر و مخاطب چگونه باشد؟ به‌نظر می‌رسد، تلفیق نمایشگاه مجازی و فیزیکی بهترین اقدام است. مخاطبان و ناشران از دشواری‌های برگزاری نمایشگاه بین‌المللی در ادوار مختلف این رویداد شکایت داشتند. اگر امکان مشاهده و لمس کتاب در نمایشگاه فیزیکی پیش‌بینی و خرید در نمایشگاه مجازی انجام شود کمتر به فضا برای ایجاد غرفه نیاز است و می‌توان بیشتر به بُعد نمایشگاهی این رویداد توجه کرد.
نظربلند: برگزاری همزمان نمایشگاه فیزیکی و مجازی نیازمند بررسی است، در این روزها نمی‌توان گفت، عملی شدن آن ممکن است یا نه. باید نحوه مواجهه مردم و ناشران با این سبک از برگزاری نمایشگاه مورد بررسی قرار گیرد. با در نظر گرفتن امکان برگزاری نمایشگاه مجازی، شاید برخی ناشران حاضر به حمل کتاب و فروش آن در نمایشگاه بین‌المللی نباشند؛ اما در کنار هم قرار دادن این دو سبک، نیاز به بررسی دارد، برای مثال نحوه تخصیص یارانه‌ها به چه شکلی خواهد بود؟ زیرا اگر فروش متمرکز نباشد، این مساله باید از نظر فنی، رصد کرد.
عرفان‌پور: معتقدم نمایشگاه فیزیکی نباید حذف شود. باید همگام با شرایط، امکانات و الزامات، بها صلاح رویه بپردازیم. نمی‌توان نمایشگاه فیزیکی را حذف کرد. می‌توان در راستای اصلاح نمایشگاه فیزیکی اقدام و درباره پیشنهاد تلفیق دو نمایشگاه فکر و برنامه‌ریزی کرد.
باید امکان خرید از طریق بارکد مهیا بشود
حاجی‌تقی: نمایشگاه مجازی کتاب می‌تواند گره نمایشگاه را باز کند؛ اینکه الزامات برگزاری آن چیست؟ نیاز به بررسی و کارشناسی دارد؛ اما از نظر فنی، نیاز به بُن و فروش داد. معتقدیم، موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران به‌عنوان مجری نمایشگاه مجازی کتاب تهران می‌تواند این کار را انجام دهد. نمایشگاه مجازی، در کنار نمایشگاه فیزیکی می‌تواند نیازها را پوشش دهد از‌جمله وینارهای خاص داشته باشد. نیازی نیست، اقداماتی انجام شود که شرکت‌های پخش و کتاب‌فروشان از برگزاری این رویداد متاثر و ناراضی شوند. در صورت تلفیق دو نمایشگاه، ناشر می‌تواند با تعداد کتاب کمتر در نمایشگاه حاضر شود.
نمایشگاه فیزیکی کتاب نمی‌تواند به شکل سنتی ادامه پیدا کند. باید امکان خرید از طریق بارکد برای این نمایشگاه مهیا شود. با این روش، فروش در نمایشگاه به‌صورت ساده‌تری قابل رصد خواهد بود. تلفیق این دو می‌توان مشکلات نمایشگاه فیزیکی و مجازی را حل کند و بار ترافیکی نمایشگاه کتاب را کاهش دهد.
عرفان‌پور: ناشران بزرگ، بیشتر از ناشران کوچک از نمایشگاه مجازی کتاب سود بردند، زیرا برای همه کاربران، دسترسی خوبی فراهم نبود و به همین دلیل از ناشران شناخته شده، خرید کردند.
سرامی: یافته‌های آماری شما تایید می‌کند که ناشران بزرگ فروش بهتری داشتند؟
نظربلند: ناشران بزرگ، تعداد بیشتری کتاب مطابق سلیقه بازار منتشر کرده‌اند، امکانات برندسازی دارند و در فروش فیزیکی و مجازی به واسطه برند خود فروش بیشتری دارند؛ اما تفاوت نمایشگاه فیزیکی و مجازی این بود که کتاب‌های ناشران کوچک، کنار کتاب‌های ناشران بزرگ نمایش داده شد. زیرا نمایش کتاب براساس بزرگی و کوچکی ناشر نبود، بلکه براساس تاریخ نشر - هرچه کتاب جدیدتر بود، کتاب بالاتر قرار می‌گرفت - نمایش داده شد.
سرامی: یعنی اگر یک کتاب پنح تا 10 ناشر داشت، همه به ترتیب سال نشر نمایش داده‌می‌شد؟
نظربلند: بله، همه به ترتیب آخرین سال چاپ، کتاب نمایش داده شد. در نمایشگاه جیرفت، براساس بیشترین فروش، کتاب‌ها ارائه شد؛ اما این روند را حذف کردیم، زیرا کتاب برخی ناشران پرفروش بیشتر دیده می‌شد؛ البته برخی از کتاب‌ها هستند که ناشر ابتدایی زحمت اصلی را برای ترجمه و تهیه آن کشیده است؛ این از معضلات بازار است که وقتی کتاب پرفروش می‌شود، شاید کپی‌برداری شود.
عرفان‌پور: برنامه‌ای برای ارائه گزارش آماری از نظر عددی و ریالی دارید؟
نظربلند: حتما طرح‌ها و اقداماتی در این حوزه و بررسی آماری انجام می‌شود؛ البته گزارشی که به مدیران بالاسری فرستاده می‌شود با گزارشی که در اختیار ناشران قرار می‌گیرد، متفاوت خواهد بود.
نظر شما