به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) ششصد و پنجمین شب از شب‌های بخارا به بررسی کتاب «تفسیر معاصرانه قرآن کریم» به سرویراستاری سید حسین نصر، استاد برجسته‌ مطالعات اسلامی دانشگاه جرج واشنگتن، اختصاص پیدا کرد که یکشنبه ۱۹ اردیبهشت ۱۴۰۰ در فضای مجازی برگزار شد. در این مراسم سید مصطفی محقق داماد، سید حسین نصر، غلامرضا اعوانی، مصطفی ملکیان، منوچهر صدوقی سها، انشاء‌الله رحمتی و علی دهباشی سخنرانی کردند.

نصر در این نشست طی سخنانی درباره روند تدوین این مجموعه توضیحاتی ارائه کرد و گفت: بیست سال پیش ناشر معروف آمریکایی Harper، که در انگلستان و آمریکا ناشر بسیار معتبری است و در زمینه ادیان نخستین ناشر زبان انگلیسی محسوب می‌شود، کتابی را به نام The Study Bible چاپ کرد. این کتاب مطالعه و تفسیر و بررسی کتاب مقدس مسیحیان اعم از عهد عتیق و عهد جدید بود. این کتاب بسیار مورد استقبال قرار گرفت، به دنبال آن Harper کتاب the study of the Torah یعنی کتاب مقدس یهودی‌ها را درآورد که البته بیشترش عهد عتیق کتاب مقدس مسیحیان است و آن کتاب هم با موفقیت روبه‌رو شد. پس از آن  Harper تصمیم گرفت برای سومین دین ابراهیمی یعنی اسلام این کتاب را نیز منتشر کند، بنابراین با من تماس گرفت و گفت ما تصمیم گرفتیم که کتاب The Study Quran را منتشر کنیم.

او افزود: من ابتدا از این کار امتناع کردم اما دیدم این مسئولیتی نیست که بتوانم از آن شانه خالی کنم، چون گفتند اگر شما این کار را نکنید ما این کتاب را در نخواهیم آورد. بنابراین به ناچار پذیرفتم اما این شرط را گذاشتم که هر فردی که می‌خواهد روی این کتاب کار کند باید مسلمان باشد. من گفتم جلدی که مربوط به مسیحیت است، همه نویسندگان مسیحی هستند و جلدی که مربوط به یهودیت است همه نویسندگان یهودی هستند. بنابراین اولین شرط من این است که همه افرادی که در این کار شرکت خواهند کرد و به واسطه خود من انتخاب خواهند شد مسلمان باشند و شما هیچ اعتراضی به این امر نکنید. آنها هم بالاخره قبول کردند.

این استاد فلسفه عنوان کرد: بنده هم سه کمک‌ویراستار انتخاب کردم: آقای Joseph E. B. Lumbard ، آقای  Caner K Dagli و خانم دکترMaria Massi Dakake. . برخی از این افراد زاده غرب و برخی هم زاده جهان اسلام هستند. من از افراد مختلف در عالم تسنن و تشیع مانند استاد محقق داماد خواهش کردم که مقالاتی هم از جوانب مختلف قرآن داشته باشیم. به هر حال این کتاب بعد از ده سال درآمد و خیلی سریع جای کتاب قرآنی سعودی را در حوزه‌های علمیه و دانشگاهی را گرفت و در دانشگاه‌های آمریکا در کرسی‌های اسلام شناسی این کتاب تدریس می‌شود. در انگلستان نیز این کتاب جای خود را با وجود ترجمه‌های دیگر باز کرده و به زودی هم به زبان فارسی و ترکی منتشر می‌شود. سپس در هندوستان به دو زبان محلی تعدادی از دانشمندان مشغول ترجمه آن هستند و قرار است کتاب به زبان اسپانیولی و سایر زبان‌ها ترجمه شود. البته این کتاب باید به زبان فرانسه با توجه به گستره وسیع آن در کشورهای مختلف ترجمه شود.

نصر گفت: من امیدوارم این کتاب راهنمایی برای کسانی که در جستجوی حقایقی در جهان بیکران قرآن هستند باشد. همانطور که آیت الله محقق داماد گفت قرآن دریای بیکرانی است که هر کس به اندازه ظرفیت خود می‌تواند از آن آب بردارد ما هم سعی کردیم بنا به بضاعت و تکلیف خود ترجمه و تفسیری از قرآن داشته باشیم.
 
او با بیان اینکه من سنت‌گرا هستم و با قرائت‌های بنیادگرایانه و سلفی گرایانه از قرآن مخالف هستم افزود: هر چند که این قرائت‌ها از قرن سیزدهم وجود داشته است اما به نظر من هر دوی این صداها، اقلیت هستند و حتی بنیادگرایی که به نوعی مخالف غرب است باز هم تصویرش از قرآن به صورت غیر مستقیم از نگاه غربی‌ها به وحی متاثر است و روی بسیاری از این تفاسیر تاثیر گذاشته است.
 
او یادآور شد: به هر حال این کتاب مبتنی بر دید سنتی است و  تصمیم گرفتیم که فقط از شروح سنتی ولی نه فقط شیعه و سنی استفاده کنیم؛ بنابراین چهل تفسیر اعم از لغوی، کلامی، عرفانی، فلسفی و انواع و اقسام تفاسیر که از تاریخ اسلام نوشته شده آورده‌ایم؛ از تفسیر امام صادق(ع) گرفته تا تفسیر المیزان علامه طباطبایی و از این نظر تمام چهارده قرن تاریخ اسلام را در بر می‌گرفت. حتی اشاره به خود احادیث و تفاسیر اولیه قرآن، که جزء به جزء وجود داشت و حتی قبل از امام صادق(ع) بود، هم در دستور کار قرار گرفت. البته بسیاری از احادیث پیامبر اکرم(ص) تفسیر آیات مبارکه قرآن است. ما همه اینها را جمع کردیم. چهل تفسیر مهم از قرطبی، زمخشری، طبرسی، ابن عربی ملاصدرا و انواع و اقسام تفاسیر مختلف را جمع و کار را شروع کردیم.
 
به گفته نصر، هدف در این کتاب تنها ایران نبود و دنیای انگلیسی زبان را هم مد نظر داشتیم اما چون تجدد همه جا را فرا گرفته و تفکر به زبان انگلیسی دنیا را فرا گرفته است به همین دلیل این کتاب کوشیده توجه به عالم وسیع انگلیسی زبان داشته باشد اما به همین علت ترجمه آن به زبان‌های اسلامی می‌تواند به کسانی کمک کند که قرآن را راهنمایی می‌بینند.
 
او با بیان اینکه اگر به قرآن توجه درستی نشود می‌توان از آن تفاسیر اشتباهی و شخصی داشت افزود: اگر توجهی به میراث غنی قرن‌ها مفسرین، دانشمندان، فقها، عرفا، فلاسفه و ... نداشته باشیم ممکن است تفاسیر شخصی شود اما ما کارمان برعکس بوده و سعی کردیم کتابمان به سنت چهارده قرن تفسیر بر  قرآن توجه داشته باشد.
 
این استاد فلسفه گفت: دنیای جدید چالش‌های جدیدی دارد و امیدواریم این کتاب پاسخگوی این سوالات باشد. این قرآن معاصر است اما متجدد نیست و برخی به دلیل دیکتاتوری تجدد، بین معاصر بودن و متجدد بودن اشتباه می‌کنند گویی هر چیزی اکنون وجود دارد متجدد و جدید است در حالی که فیل‌هایی که اکنون راه می‌روند هزاران سال در طبیعت بودند. در زمین هم بسیاری از انسان‌ها به رغم تهاجمات وسیع غرب از قرن دوازدهم و سیزدهم همچنان سنتی زندگی می‌کنند.

اعوانی نیز در این نشست طی سخنانی با بیان اینکه این کتاب نخستین تفسیر قرآن به زبان انگلیسی است که با کار عمیق و دقیق انجام شده است افزود: ما قدر قرآن را نمی‌دانیم که چه نعمت بزرگی با این کتاب به ما داده شده است.
 
او با ذکر آیاتی درباره عظمت و کرامت قرآن افزود: این کتاب علاوه بر ترجمه و تفسیر قرآن مقالاتی هم درباره جوانب مختلف قرآن دارد. همانطور که می‌دانید غربی‌ها درباره قرآن کار کردند اما کارهای آن‌ها اغلب لغوی بوده و در واقع مباحث ایمانی و معنوی نبوده و ربطی به قران ندارد. بنابراین این کتاب ترجمه و تفسیر در زبان انگلیسی را احیا کرده است.
 
این استاد فلسفه ادامه داد: هارپر از ناشران بزرگ خارجی این کتاب را منتشر کرده و دکتر نصر انتخاب بسیار خوبی برای این اثر بوده است چراکه ایشان بیش از 50 کتاب به زبان انگلیسی دارد که هر کدام یک شاهکار است. البته دکتر نصر هم شرط مسلمان بودن را برای ویراستاران گذاشته و همه این چهار نفر از بهترین دانشگاه‌ها فارغ‌التحصیل شدند و در فن تحقیق در حد کمال هستند. بنابراین در این کتاب، این ویژگی دیده می‌شود. حتی چاپ این کتاب در آمریکا صورت نگرفته و ناشری در ایتالیا که بهترین چاپ را دارد این اثر را منتشر کرده است.
 
اعوانی گفت: اولین ترجمه قرآن، در 143 میلادی از سوی کتون و با هدف مخالفت با اسلام به زبان انگلیسی صورت می‌گیرد. بعدها اولین ترجمه معتبری که صورت گرفته است در سال 1742 بوده که مورد استفاده رئیس جمهور آمریکا جفرسون قرار گرفته است.
 
او با اشاره به ترجمه پیکتال ادامه داد: این کتاب توسط یک فرد هندی ـ آمریکایی صورت می‌گیرد. ترجمه آبری نیز یکی از ترجمه‌های قوی است. اما همه این ترجمه‌ها زبان غلیظ و ادبی دارند و یا به دلیل این که توسط غیرمسلمانان ترجمه شدند دقایق و ظرایف را ندارند. همچنین برخی از این ترجمه‌ها به زبان امروزی نیست.
 
اعوانی با بیان اینکه زبان این کتاب بسیار زبان ویراسته و قابل فهم است افزود: در آمریکا، بیش از 12 میلیون مسلمان وجود دارد و این مسلمانان سطح تحصیلات بسیار بالایی دارند، بنابراین به این کتاب خیلی نیاز بوده است. گسترش اسلام نگرانی سکولارها را در برداشته و پیش بینی می‌شود طی 20 سال آینده، 50 میلیون مسلمان وجود خواهد داشت که بسیار به این گونه کتاب‌ها نیاز دارند.
 
اعوانی با اشاره به 42 تفسیر اعم از سنی و شیعه در این کتاب گفت: 17 تفسیر این کتاب شیعه است. امروز اسلام دشمن زیادی دارد و قرآن بین همه مسلمانان مشترک است اما اکنون اسلام که دشمنان بسیار زیادی دارد تاکید روی این آثار می‌تواند موثر باشد. متاسفانه چهره اسلام را خدشه دار کنند و مسلمانان باید در این زمینه اقدام کنند.
 
به گفته او، مفسران گذشته بیشتر از تفاسیر قدیمی استفاده می‌کردند و هر کدام جنبه‌ای را مد نظر قرار داده‌اند اما برخی از این تفاسیر گرایشاتی دارند مثلا در تفسیر کشاف رویکرد اعتزالی وجود ندارد بنابراین این کتاب در این اثر، از تمامی تفاسیری که امروز در معرض خطر هستند در این اثر بهره برده که بسیار جای تقدیر دارد. امروزه دیگر مخاطبان حوصله خواندن تفاسیر 40 جلدی را ندارند اما می‌‌خواهند اصل مطلب را دریابند. این کتاب در این هدف بسیار موفق است، چون منتخبی از مهمترین تفاسیر در این کتاب بیان شده است و از حواشی و داستان پردازی و تفسیر به رای پرهیز شده است.
 
اعوانی با بیان اینکه تدوین این کتاب دوازده سال به صورت شبانه روزی طول کشیده است و در آن مشارکت موثری بین سرویراستاران وجود داشته و از حدس‌ها دوری شده است گفت: دکتر نصر هم واقعا عاشق قرآن است و سخنرانی‌های ایشان درباره قرآن در جهان غرب بسیار تاثیرگذار و مهم است. ایشان نوه شیخ فضل الله نوری است و ایمانش کمتر از ایشان نیست و در این کتاب از تحقیقات جدید معتبر درباره قرآن هم بهره برده است.
 
این استاد فلسفه با اشاره به اینکه نثر فصیح این اثر را متمایز کرده است توضیح داد: مسیحیان اشکالات زیادی به قرآن گرفتند و آثار زیادی علیه قرآن نوشتند و شبهات بسیاری را درباره آن ایجاد کردند، بنابراین باید مقالاتی نوشته می‌شد که جنبه‌های مختلف قرآن اعم از ترجمه، تعریف قر‌آن، معجزه قرآن، نظر اسلام درباره قرآن، خصوصیات زبان عربی قرآن، تفاسیر و ...  را بررسی کند. از این نظر در این کتاب مقالات بسیار معتبری درباره قرآن از بزرگترین متفکران این حوزه آمده است. همچنین در این اثر تفاسیر و ترجمه‌ها از لغوی، کلامی، عرفانی، فلسفی و انواع و اقسام تفاسیر و ...استفاده شده است. در یکی از مقالات این کتاب بحث نبوت در قرآن بررسی شده، امروز چیزی که بیش از همه در اسلام مورد توجه قرار نگرفته نبوت است. هیچ دینی مانند اسلام همه را با داشتن اعتقاد به نبوت ملزم نکرده است. در دنیای امروز قرآن برای حل مسائل جهان حرف دارد اما متاسفانه ما مسلمانان امروز کمتر به این موضوع توجه نشان دادیم.
 
اعوانی در پایان گفت: در این کتاب مقالات دیگری نیز درباره اخلاق در قرآن، حقوق بشر در قرآن و .... مورد توجه قرار گرفته که بسیار قابل تقدیر است. این کتاب قرار است در هشت جلد منتشر شود و انشا‌الله رحمتی هم زحمات زیادی برای این کتاب کشیده است.
 
جای چه تفسیر قرآنی خالی است؟
رحمتی نیز در بخش دیگری از این نشست توضیحاتی را درباره این مجموعه ارائه کرد و گفت: اوایل اسفند گذشته جلد نخست منتشر شد و اکنون نیز جلد دوم آماده انتشار است. جلد سوم هم به زودی منتشر می‌شود. خوشبختانه علما و فقها توجه خاصی به این اثر داشتند.
 
او با بیان اینکه این کتاب یکی از جدی‌ترین مطالعات قرآنی به زبان انگلیسی است افزود: نصر نام‌آورترین شخصیت مسلمان در جهان غرب است و این یک توفیق است که نصیب ما شده که در این کتاب مشارکت داشته باشیم. سرویراستاران کتاب به وحیانیت قرآن اعتقاد دارند و از متفکران برجسته این حوزه هستند. به هر حال کاری که در کل اثر انجام شده تفسیر است. اما اینکه چرا عنوان تفسیر معاصرانه قرآن برای این کار انتخاب شده؛ چون هنوز هم فکر می‌کنم «قرآن شناخت» برای بیان محتوای این کتاب تعبیر رسایی نیست. ضمن اینکه رعایت امانت هم شده چراکه در عنوان فرعی کتاب عنوان «ترجمه و تفسیر» آمده است. پس انتخاب کردن عنوان تفسیر برای این کتاب خلاف شرط رعایت امانت نیست. در عین حال عنوان «تفسیر معاصرانه» هم در مقدمه دکتر نصر به کار رفته است و ایشان می‌گوید این کتاب به زبانی معاصرانه و بر مبنای عالی‌ترین سطح پژوهشی به تحریر درآمده است. منظور ایشان این نیست که زبانش معاصر است بلکه منظورش این است که قالب و نگرش آن معاصرانه است. پس در اینجا هم به این نکته توجه شده است خود نویسندگان اثر هم می‌خواستند کارشان معاصرانه باشد.

او افزود: من به عنوان مترجم، می‌گویم یکی از دشوارترین بخش‌های ترجمه عنوان آن است و معمولا باید در ترجمه عنوان کتاب مترجم اشرافی به کل مطالب داشته باشد. 
  
رحمتی در بخش دیگری از این نشست با بیان اینکه برای یک تفسیر مدرن از قرآن مدرنیسم حقیقت دارد گفت: باید تلاش کنیم قرآن پاسخگوی نیازهای ما باشد و معاصرت داشته باشد. در این تفاسیر مدرن با دو نگرش در قرآن مواجه هستیم؛در یکی تلاش می‌شود از اصالت تاریخ در آن استفاده شده و مطالعات تاریخ شناسانه و باستان شناسانه به کار گرفته شود. از سوی دیگر به لحاظ فهم نیز وقتی اعتقادات اسلامی می‌خواهد تفسیر شود، تحت تاثیر مکاتب فکری جدید فهمیده می‌شود و از مارکسیسم تا لیبرالیسم می‌تواند در مقام فهم قرآن به کار گرفته شود. در اینجا جای یک تفسیر دیگر خالی است که ما به آن نیازمندیم یعنی تفسیری که بر خلاف تفسیرهای سنتی واقعیت مدرنیسم را فهمیده باشد اما آن را حقیقت نداند. اگر این اتفاق بیافتاد در مواجهه با قرآن نوعی تفسیر از قرآن ارائه می‌کنیم که نه سنتی است و نه مدرن!