در ادامه گفت‌وگو با حمید خلیلی، مدیر انتشارات شهید کاظمی را از نظر می‌گذرانیم.
اصولا انتخاب بهترین کتاب دفاع مقدس، چه کارآیی در حوزه کتاب دفاع مقدس در کشور دارد؟
نمی‌توانیم بگوییم بی‌تأثیر است، اما اینکه تا چه میزان در جامعه تأثیرگذاری دارد، نیازمند تحقیق و بررسی است. اما در درجه اول به‌نظر می‌رسد برای نویسندگان مخصوصا نوقلمان یک تشویقی باشد برای اینکه در این حوزه کتاب‌های بیشتری بنویسند. در رابطه با ناشران شاید تأثیرگذاری کمتری داشته باشد، اما بالأخره برای ناشران هم وقتی کتابی پس از بررسی‌هایی که از سوی کارشناسان و نخبگان صورت می‌پذیرد، در چند دوره جشنواره دفاع مقدس به‌عنوان کتاب برتر شناخته شده باشد، یک برند محسوب می‌شود، اما متأسفانه تجربه نشان داده که برگزاری این جشنواره‌ها در حوزه جذب مخاطب و میزان فروش کتاب، تأثیر چندانی نداشته است.
آیا انتخاب بهترین کتاب دفاع مقدس در ارتقاء کمی و کیفی تولید کتاب نقشی را ایفا کرده است؟
بله قطعا نقش ایفا می‌کند، جشنواره‌ها می‌توانند موتور نشر را روشن و به کیفیت و کمیت آثار کمک کنند، اما اینکه یک نقش جامع و کامل باشد و حوزه نشر دفاع مقدس را متحول کند، این‌گونه نیست. آنچه در این جشنواره‌ها باید مد نظر قرار گیرد این است که فقط انجام داوری آثار و ارائه جوایز نباید ملاک باشد. عنصر مهم‌تر از همه این‌ها مخاطب است. در بین کتاب‌های دفاع مقدس برخی آثار هستند که در حد یک میلیون نسخه به فروش رسیده‌اند در حالی که در هیچ‌کدام از جشنواره‌ها حتی یک جایزه هم نبرده‌اند، چون استانداردهای مدنظر داوران را ندارند، ولی قطعا وقتی ناشر یا نویسنده‌ای کتابش در جشنواره تحسین شود، در تألیف و انتشار کتاب‌های بعدی اثر خواهد داشت، اما به‌نظر می‌رسد در کیفیت آثار تأثیر چندانی نداشته باشد.
ناشران، پدیدآورندگان و فعالان نشر دفاع مقدس چگونه می‌توانند در جریان انتخاب بهترین کتاب دفاع مقدس تأثیرگذار و همراه باشند؟
یک ایرادی که این جشنواره و جشنواره‌های مشابه دارند، این است که ذائقه مخاطب را در نظر نمی‌گیرند، مثلا تاکنون پیش نیامده که پرفروش‌ترین کتاب دفاع مقدس در جشنواره‌ای جایزه دریافت کند. در رابطه با تأثیرگذاری و همراهی ناشران در انتخاب بهترین کتاب دفاع مقدس، تنها کاری که ناشران می‌توانند انجام دهند تبلیغ و اطلاع‌رسانی است، زیرا ملاک‌های انتخاب آثار برتر معمولاً از سوی داوران و متخصصان تعیین می‌شود.
برای اطلاع‌رسانی صحیح نیز ناشران نیاز به انگیزه دارند برای آن‌ها مهم است که کتابی که در جشنواره به‌عنوان اثر برتر شناخته شد، چه آورده‌ای برای آن‌ها خواهد داشت. متأسفانه ضعف بزرگ جشنواره‌ها این است که پیوست فرهنگی ندارند، مثلا وقتی 20 کتاب به‌عنوان کتاب برتر مشخص می‌شود، هیچ برنامه‌ای برای آن‌ها دیده نشده و اصلا مردم ما نمی‌دانند که جشنواره کتاب دفاع مقدس یعنی چه؟ هنوز به‌عنوان یک برند شناخته نشده که مردم بگویند حالا که این کتاب به‌عنوان اثر برتر معرفی شده بنابراین یک کتاب مناسب است و می‌توانیم آن را تهیه و مطالعه کنیم.
برای ایجاد شناخت بهتر از این نوع جشنواره‌ها در کشور باید به عنوان مثال 10 کتاب که به‌عنوان بهترین آثار انتخاب شده‌اند، به‌مدت چندماه در تلویزیون تبلیغات شود تا مردم بدانند براساس کار کارشناسی که صورت‌گرفته، این کتاب‌ها به‌عنوان بهترین آثار در این حوزه معرفی می‌شوند، به‌گونه‌ای که اگر روی کتابی اسم جشنواره دفاع مقدس درج شد، این علامت و برند نشان‌دهنده کیفیت اثر باشد.
اگر ناشران مطمئن باشند که پس از معرفی آثار برتر تبلیغات لازم روی آثار صورت می‌پذیرد و کتابی که هزار نسخه تیراژ داشته به پنج هزار تا می‌رسد، این‌گونه ناخودآگاه با جشنواره‌ها همراه می‌شوند و هرسال منتظر می‌مانند تا به جشنواره دفاع مقدس برسند. در حال حاضر این تأثیر قابل احصاء نیست، یعنی اگر کتابی در جشنواره حتی به‌عنوان اثر برتر شناخته شود به فروش آن کمکی نمی‌کند. درست است که ماهیت جشنواره این است که نوقلمان را مورد حمایت قرار دهند و ایجاد انگیزه کنند، اما جذب مخاطب و میزان فروش کتاب‌ها نیز برای ناشران و نویسندگان نکته مهمی است. گاهی مشاهده می‌شود، کتابی که جایزه بهترین کتاب دفاع مقدس را گرفته در فروش اقبالی به آن دیده نمی‌شود اما برعکس کتابی که اصلا در هیچ جشنواره‌ای معرفی نشده و ناشر هم تبلیغات خاصی انجام نداده است، از شمارگان بالایی برخوردار بوده، بنابراین در این‌جا باید ذائقه مخاطب را نیز در نظر بگیریم.
انتخاب بهترین کتاب دفاع مقدس چه سازوکارهایی می‌تواند برای ناشران داشته باشد؟
متأسفانه در جشنواره‌ها معمولا ناشران نادیده گرفته می‌شوند و جای تشکر دارد که جشنواره دفاع مقدس ناشران را هم درنظر می‌گیرند، اما در رابطه با اینکه این رخداد فرهنگی چه سازوکارهایی می‌تواند برای ناشران داشته باشد؟ سازوکارش این است که ناشران کتاب‌ها را آماده و طبق شرایطی که اعلام کردند، ارسال کنند. اما چیزی که به‌نظر می‌رسد، این است که دستاوردهایی که جشنواره‌ها دارند، حداقلی است که یا باید جمع شود یا حداکثر شود. اینکه یک جشنواره تشکیل شود و بودجه و هزینه صرف شود و بسیاری از کارشناسان و نخبگان ساعت‌ها وقت بگذارند کتاب‌ها را بخوانند و بعد جایزه بدهند و تمام شود، تأثیر چندانی نخواهد داشت.
به‌نظر من برای اینکه این جشنواره‌ها از تأثیرگذاری لازم برخوردار باشند، باید برای اثری که برگزیده می‌شود به‌جای اینکه جوایز نقدی در نظر بگیرند، پنج هزار نسخه از آن اثر را از ناشر خریداری و در سطح کشور توزیع کنند تا کتاب خوانده شود.
پس از گذشت 40 سال از پیروزی انقلاب اسلامی، زمان آن رسیده که در شیوه تبلیغات، اطلاعرسانیها و برگزاری برنامه‌ها تجدیدنظر شود و از حالت نمایشی و جایزه دادن صرف خارج شود تا کارکردش به حداکثر برسد. در رابطه با جشنواره انتخاب کتاب سال دفاع مقدس نیز پیشنهادم این است که وقتی آثار برتر مشخص شد تا سه ماه با صدا و سیما هماهنگ شود که تبلیغات جدی برای آثار صورت گیرد، کلیپ‌های مختلف ساخته شود و در روزنامه‌ها و سایت‌ها نیز تبلیغات صورت پذیرد و کار دبیرخانه با معرفی آثار تمام نشود، تبلیغ و ترویج کتاب‌ها را ادامه دهد و در این راستا برخی هزینه‌ها را اگر می‌شود، کم کرد و به‌جای آن کتاب‌ها را از ناشران خریداری کرده در جامعه بین مخاطبان پخش کنند و به این ترتیب از ناشران حمایت کنند.
نظر شما