به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، زراره بن اعین یکی از چهره‌های تابناک تاریخ تفکر شیعی است که وفات او در ماه ذی الحجه رخ داده که البته روز آن معلوم نیست. به روایت برخی از منابع از جمله «إختیارُ مَعرفَة الرّجال» یا «رجال کشی» از شیخ طوسی جناب ایشان به سال ۱۴۸ هجری، دو ماه پس از شهادت امام جعفر صادق(ع) وفات یافتند و برخی دیگر از منابع از جمله «رجال نجاشی» نیز سال این رویداد را ۱۵۰ هجری دانسته‌اند.
خاندان اعین و شاگردی اهل بیت
زراره با نام اصلی عَبدرَبّه یکی از مهم‌ترین فقها و متکلمان مکتب امامیه است که سال ۷۰ هجری در خاندان اعین پا به عرصه گیتی نهاد. آل اعین از جمله برجسته‌ترین خاندان‌های شیعی است که متکلمان، فقها و محدثان بنامی را از قرون اول تا چهارم هجری را برای اعتلای تفکر امامیه تربیت کرده است. جد این خانواده به نام «سُنسُن» راهبی مسیحی بود که وقتی پسرش اعین در جنگ با مسلمانان اسیر شد، اسلام اختیار کرد.
اعین خود حافظ قرآن بود. پسران او پس از رسیدن به بلوغ فکری همگی مذهب امامیه را اختیار کرده و از اصحاب خاص ائمه درآمدند. نخستین فرد از ایشان که به شاگردی اهل بیت را اختیار کرد و چهره شاخصی شد به شهادت منابع عبدالملک بن اعین (برادر زراره) است. دیگر برادر زراره یعنی حمران بن اعین هم از جمله یاران خاص ائمه از دوران امام باقر (ع) بود.
جهاد علمی زراره/متکلمان امامیه مدیون او هستند
زراره از جمله اصحاب خاص امام باقر(ع) و امام صادق (ع) و امام کاظم (ع) بود و نزد ایشان جایگاهی والا داشت و احادیثی نیز در مدح او وجود دارد. علمای رجالی شیعه او را از «اصحاب اجماع» معرفی کرده‌اند. منظور از اصحاب اجماع تعداد مشخصی از راویان احادیث ائمه هستند که از نظر عالمان رجالی در بلندترین مرتبه از اعتبار قرار دارند و همه سخنان و روایات نقل شده توسط آنها موثق است.
نقل مشهور این است که اصحاب اجماع هجده نفر از اصحاب امام باقر(ع) تا حضرت ثامن الحجج امام علی بن موسی الرضا را دربر می‌گیرند و تمامی عالمان بعدی این افراد را مورد وثوق و روایات آنها را معتبر دانسته‌اند.
زراره از جمله کسانی است که بیشترین روایات و احادیث از معصومین را نقل کرده است. به استناد دانشنامه عظیم «مُعْجَمُ رجالِ الْحَدیث وَ تَفْصیلُ طَبَقاتِ الرُّواة» اثر مرحوم آیت‌الله العظمی سیدابوالقاسم خویی، زراره بیش از هزار حدیث را مستقیما از زبان ائمه نقل کرده و کل روایاتش به بیش از سه هزار می‌رسد.
ابن ندیم در «الفهرست» اشاره کرده زراره بزرگترین و مهم‌ترین عالم شیعی در علوم مختلفی چون حدیث، کلام و فقه بوده است و تالیفات زیادی داشته اما در منابع رجالی تنها کتاب «الاستطاعة و الجبر و العهود» به او نسبت داده شده است. فعالیت علمی زراره جنبه‌های دیگری را نیز دربر می‌گیرد. او شاگردان بسیاری را نیز تربیت کرد که از جمله آنان می‌توان به ابان بن تغلب، ابن بکیر شیبانی، حسن بن موسی و... اشاره کرد.
زندگی سیاسی زراره نیز اهمیت بسیاری داشت و او مدام زیر ذره بین بدخواهان مکتب امامیه بود. به همین دلیل نیز حضرت امام صادق (ع) از باب تقیه سخنانی در رد زراره گفت تا او را از آزار بدخواهان مصون بدارد.
معرفی کتاب درباره زراره و خاندانش
اهمیت زراره در تاریخ تفکر شیعی بسیار زیاد است و ضرورت دارد که منابع متنوعی برای گروه‌های مختلف مخاطب (از جمله کودکان و نوجوانان) در زندگینامه این چهره علمی تابناک نوشته شود. متاسفانه پژوهشگران عصر جدید توجه چندانی به این چهره علمی برجسته نشان نداده‌اند. فی المثل کتاب مستقلی در زندگی او برای عموم مخاطبان کار نشده است.
اما در دهه ۹۰ دو کتاب مهم درباره زراره منتشر شد: «اندیشه‌های کلامی خاندان اعین» و «پژوهشی پیرامون زراره و خاندان اعین».
«اندیشه‌های کلامی خاندان اعین» نوشته روح‌الله رجبی‌پور که سال ۱۳۹۹ با شمارگان ۵۰۰ نسخه، ۲۰۷ صفحه و بهای ۲۵ هزار تومان از انتشارات دارالحدیث منتشر شده است.
این کتاب که پژوهش علمی سترگی است دو بخش دارد. بخش اول به کلیات پژوهش ذیل دو فصل اختصاص پیدا کرده است: «کلام امامیه در حضور ائمه» و «خاندان اعین» در فصل نخست این بخش مباحث مهمی چون مدرسه کوفه، جریان‌های کلامی کوفه، گرایش‌های محدث متکلمان و خطوط فکری متکلمان کوفه بحث شده است.
بخش دوم کتاب نیز درباره اندیشه‌های کلامی خاندان اعین است. این بخش پنج فصل به ترتیب با این عناوین دارد: «معرفت»، «ایمان و کفر»، «اسما و صفات الهی»، «استطاعت» و «امامت» که در هر فصل مباحث کلامی خاندان اعین در موضوع مطرح شده، ارائه می‌شود.
مهم‌ترین دانشی که از این کتاب می‌توان دریافت این است که خاندان اعین از جمله اندیشورانی هستند که به مسائل جدیدالورود به حوزه تفکر اسلامی حساسیت نشان داده و در صدد بودند تا بر اساس تفکری عقلانی بر متون دینی بویژه آیات قرآنی در مسائل مختلف نظریه پردازی کنند و البته نظریه‌پردازی آنها در مسائل اعتقادی به معنای ارائه دیدگاهی مستقل نبود بلکه آنها تایید امام معصوم را مرجع نهایی دستیابی به معارف دینی می‌دانستند.
اما کتاب دیگر مورد بحث همانطور که اشاره شد «پژوهشی پیرامون زراره و خاندان اعین» نام دارد. این کتاب نوشته عباسعلی صدیقی نسب است. چاپ نخست این کتاب سال ۱۳۷۵ با شمارگان ۱۰ هزار نسخه منتشر شد. ویراست دیگری از این کتاب سال ۱۳۷۶ با شمارگان هزار نسخه، ۱۵۶ صفحه و بهای ۳۰۰ تومان منتشر شد. چاپ دوم آن نیز سال ۱۳۹۰ با شمارگان دو هزار نسخه، ۱۵۶ صفحه و بهای ۱۹۰۰ تومان توسط بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی در دسترس مخاطبان قرار گرفت.
مباحث این کتاب با بحثی پیرامون اعین بن سُنسُن آغاز می‌شود که پدر زراره بن اعین است. زمینه‌های رشد علمی خاندان اعین، زمینه‌های گرایش خاندان اعین به اهل بیت، جایگاه رفیع خاندان اعین میان امامیه از دیگر مباحث ابتدایی کتاب است. پس از آن نویسنده به زندگینامه زراره و خانواده و فرزندان او چگونگی پیوستن او به اردوگاه علمی ائمه معصومین (ع) می‌پردازد. شخصیت علمی و جایگاه زراره نزد ائمه، بحث پیرامون نظر اندیشمندان مسلمان درباره زراره از دیگر مباحث مهم این بخش از کتاب است.
جایگاه زراره در ترویج فقه و معرفت دینی، زندگی سیاسی – اجتماعی زراره، آثار علمی زراره، شیوه دستیابی به مکتب اهل بیت، شیوه زراره در ضبط احادیث، هجوم بدخواهان به شخصیت علمی زراره و... از دیگر سرفصل‌هایی است که نویسنده درباره زراره در این کتاب ارائه داده است.
پس از زراره نویسنده به فرزندان زراره (از جمله عبدالله بن زراره و محمدبن عبدالله بن زراره و عبید بن زراره) و همراهی آنها با ائمه و نقش آنها در ترویج عقاید امامیه می‌پردازد.
نویسنده در ادامه به دو برادر زراره یعنی حمران بن اعین و بکیر بن اعین نیز پرداخته است. حمران نیز از مهم‌ترین عالمان شیعی و از اصحاب خاص امام باقر(ع) و امام صادق (ع) بود و سمت وکالت امام صادق را نیز برعهده داشت. هشام بن سالم و سفیان ثوری که از چهره‌های شاخص علمی به شمار می‌آیند از جمله شاگردان حمران بودند. زندگی حمران و نقش او در ترویج عقاید امامیه و همچنین زندگی فرزندان حمران از جمله حمزه بن حمران از جمله مباحث ارائه شده در این بخش است.
صدیقی نسب در بخش بعدی پس از ارائه زندگی و آثار بکیر به جایگاه علمی فرزندان او از جمله عبدالله بن بکیر، عبدالحمید بن بکیر و جهم بن بکیر و حسن بن جهم می‌پردازد که شخصیت اخیر از جمله اصحاب حضرت ثامن الحجج (ع) بود. نویسنده بحث را با فرزندان حسن بن جهم تا دوران آغاز امامت حضرت ولیعصر (عج) ادامه می‌دهد و در نهایت در بخش انتهایی کتاب زندگی، آثار و فرزندان دیگر برادر زراره یعنی عبدالملک بن اعین مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.
خاندان اعین و شاگردی اهل بیت
زراره با نام اصلی عَبدرَبّه یکی از مهم‌ترین فقها و متکلمان مکتب امامیه است که سال ۷۰ هجری در خاندان اعین پا به عرصه گیتی نهاد. آل اعین از جمله برجسته‌ترین خاندان‌های شیعی است که متکلمان، فقها و محدثان بنامی را از قرون اول تا چهارم هجری را برای اعتلای تفکر امامیه تربیت کرده است. جد این خانواده به نام «سُنسُن» راهبی مسیحی بود که وقتی پسرش اعین در جنگ با مسلمانان اسیر شد، اسلام اختیار کرد.
اعین خود حافظ قرآن بود. پسران او پس از رسیدن به بلوغ فکری همگی مذهب امامیه را اختیار کرده و از اصحاب خاص ائمه درآمدند. نخستین فرد از ایشان که به شاگردی اهل بیت را اختیار کرد و چهره شاخصی شد به شهادت منابع عبدالملک بن اعین (برادر زراره) است. دیگر برادر زراره یعنی حمران بن اعین هم از جمله یاران خاص ائمه از دوران امام باقر (ع) بود.
جهاد علمی زراره/متکلمان امامیه مدیون او هستند
زراره از جمله اصحاب خاص امام باقر(ع) و امام صادق (ع) و امام کاظم (ع) بود و نزد ایشان جایگاهی والا داشت و احادیثی نیز در مدح او وجود دارد. علمای رجالی شیعه او را از «اصحاب اجماع» معرفی کرده‌اند. منظور از اصحاب اجماع تعداد مشخصی از راویان احادیث ائمه هستند که از نظر عالمان رجالی در بلندترین مرتبه از اعتبار قرار دارند و همه سخنان و روایات نقل شده توسط آنها موثق است.
نقل مشهور این است که اصحاب اجماع هجده نفر از اصحاب امام باقر(ع) تا حضرت ثامن الحجج امام علی بن موسی الرضا را دربر می‌گیرند و تمامی عالمان بعدی این افراد را مورد وثوق و روایات آنها را معتبر دانسته‌اند.
زراره از جمله کسانی است که بیشترین روایات و احادیث از معصومین را نقل کرده است. به استناد دانشنامه عظیم «مُعْجَمُ رجالِ الْحَدیث وَ تَفْصیلُ طَبَقاتِ الرُّواة» اثر مرحوم آیت‌الله العظمی سیدابوالقاسم خویی، زراره بیش از هزار حدیث را مستقیما از زبان ائمه نقل کرده و کل روایاتش به بیش از سه هزار می‌رسد.
ابن ندیم در «الفهرست» اشاره کرده زراره بزرگترین و مهم‌ترین عالم شیعی در علوم مختلفی چون حدیث، کلام و فقه بوده است و تالیفات زیادی داشته اما در منابع رجالی تنها کتاب «الاستطاعة و الجبر و العهود» به او نسبت داده شده است. فعالیت علمی زراره جنبه‌های دیگری را نیز دربر می‌گیرد. او شاگردان بسیاری را نیز تربیت کرد که از جمله آنان می‌توان به ابان بن تغلب، ابن بکیر شیبانی، حسن بن موسی و... اشاره کرد.
زندگی سیاسی زراره نیز اهمیت بسیاری داشت و او مدام زیر ذره بین بدخواهان مکتب امامیه بود. به همین دلیل نیز حضرت امام صادق (ع) از باب تقیه سخنانی در رد زراره گفت تا او را از آزار بدخواهان مصون بدارد.
معرفی کتاب درباره زراره و خاندانش
اهمیت زراره در تاریخ تفکر شیعی بسیار زیاد است و ضرورت دارد که منابع متنوعی برای گروه‌های مختلف مخاطب (از جمله کودکان و نوجوانان) در زندگینامه این چهره علمی تابناک نوشته شود. متاسفانه پژوهشگران عصر جدید توجه چندانی به این چهره علمی برجسته نشان نداده‌اند. فی المثل کتاب مستقلی در زندگی او برای عموم مخاطبان کار نشده است.
اما در دهه ۹۰ دو کتاب مهم درباره زراره منتشر شد: «اندیشه‌های کلامی خاندان اعین» و «پژوهشی پیرامون زراره و خاندان اعین».
«اندیشه‌های کلامی خاندان اعین» نوشته روح‌الله رجبی‌پور که سال ۱۳۹۹ با شمارگان ۵۰۰ نسخه، ۲۰۷ صفحه و بهای ۲۵ هزار تومان از انتشارات دارالحدیث منتشر شده است.
این کتاب که پژوهش علمی سترگی است دو بخش دارد. بخش اول به کلیات پژوهش ذیل دو فصل اختصاص پیدا کرده است: «کلام امامیه در حضور ائمه» و «خاندان اعین» در فصل نخست این بخش مباحث مهمی چون مدرسه کوفه، جریان‌های کلامی کوفه، گرایش‌های محدث متکلمان و خطوط فکری متکلمان کوفه بحث شده است.
بخش دوم کتاب نیز درباره اندیشه‌های کلامی خاندان اعین است. این بخش پنج فصل به ترتیب با این عناوین دارد: «معرفت»، «ایمان و کفر»، «اسما و صفات الهی»، «استطاعت» و «امامت» که در هر فصل مباحث کلامی خاندان اعین در موضوع مطرح شده، ارائه می‌شود.
مهم‌ترین دانشی که از این کتاب می‌توان دریافت این است که خاندان اعین از جمله اندیشورانی هستند که به مسائل جدیدالورود به حوزه تفکر اسلامی حساسیت نشان داده و در صدد بودند تا بر اساس تفکری عقلانی بر متون دینی بویژه آیات قرآنی در مسائل مختلف نظریه پردازی کنند و البته نظریه‌پردازی آنها در مسائل اعتقادی به معنای ارائه دیدگاهی مستقل نبود بلکه آنها تایید امام معصوم را مرجع نهایی دستیابی به معارف دینی می‌دانستند.
اما کتاب دیگر مورد بحث همانطور که اشاره شد «پژوهشی پیرامون زراره و خاندان اعین» نام دارد. این کتاب نوشته عباسعلی صدیقی نسب است. چاپ نخست این کتاب سال ۱۳۷۵ با شمارگان ۱۰ هزار نسخه منتشر شد. ویراست دیگری از این کتاب سال ۱۳۷۶ با شمارگان هزار نسخه، ۱۵۶ صفحه و بهای ۳۰۰ تومان منتشر شد. چاپ دوم آن نیز سال ۱۳۹۰ با شمارگان دو هزار نسخه، ۱۵۶ صفحه و بهای ۱۹۰۰ تومان توسط بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی در دسترس مخاطبان قرار گرفت.
مباحث این کتاب با بحثی پیرامون اعین بن سُنسُن آغاز می‌شود که پدر زراره بن اعین است. زمینه‌های رشد علمی خاندان اعین، زمینه‌های گرایش خاندان اعین به اهل بیت، جایگاه رفیع خاندان اعین میان امامیه از دیگر مباحث ابتدایی کتاب است. پس از آن نویسنده به زندگینامه زراره و خانواده و فرزندان او چگونگی پیوستن او به اردوگاه علمی ائمه معصومین (ع) می‌پردازد. شخصیت علمی و جایگاه زراره نزد ائمه، بحث پیرامون نظر اندیشمندان مسلمان درباره زراره از دیگر مباحث مهم این بخش از کتاب است.
جایگاه زراره در ترویج فقه و معرفت دینی، زندگی سیاسی – اجتماعی زراره، آثار علمی زراره، شیوه دستیابی به مکتب اهل بیت، شیوه زراره در ضبط احادیث، هجوم بدخواهان به شخصیت علمی زراره و... از دیگر سرفصل‌هایی است که نویسنده درباره زراره در این کتاب ارائه داده است.
پس از زراره نویسنده به فرزندان زراره (از جمله عبدالله بن زراره و محمدبن عبدالله بن زراره و عبید بن زراره) و همراهی آنها با ائمه و نقش آنها در ترویج عقاید امامیه می‌پردازد.
نویسنده در ادامه به دو برادر زراره یعنی حمران بن اعین و بکیر بن اعین نیز پرداخته است. حمران نیز از مهم‌ترین عالمان شیعی و از اصحاب خاص امام باقر(ع) و امام صادق (ع) بود و سمت وکالت امام صادق را نیز برعهده داشت. هشام بن سالم و سفیان ثوری که از چهره‌های شاخص علمی به شمار می‌آیند از جمله شاگردان حمران بودند. زندگی حمران و نقش او در ترویج عقاید امامیه و همچنین زندگی فرزندان حمران از جمله حمزه بن حمران از جمله مباحث ارائه شده در این بخش است.
صدیقی نسب در بخش بعدی پس از ارائه زندگی و آثار بکیر به جایگاه علمی فرزندان او از جمله عبدالله بن بکیر، عبدالحمید بن بکیر و جهم بن بکیر و حسن بن جهم می‌پردازد که شخصیت اخیر از جمله اصحاب حضرت ثامن الحجج (ع) بود. نویسنده بحث را با فرزندان حسن بن جهم تا دوران آغاز امامت حضرت ولیعصر (عج) ادامه می‌دهد و در نهایت در بخش انتهایی کتاب زندگی، آثار و فرزندان دیگر برادر زراره یعنی عبدالملک بن اعین مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.
نظر شما