آقاصوفی هندی نویسنده‌ای پُرکار و سریع القلم بود. برای چندین سال سردبیر و گرداننده اصلی رونامه ضدانگلیسی «حیات» بود و با سایر نشریات محلی فارسی منتشر شده در شیراز نیز همکاری می‌کرد. ارتباط خوبی با مبارزان هندی در داخل هندوستان و کلنی مبارزان هندی در پاریس داشت و با آنان مکاتبه کرده و نشریه ضدانگلیسی «مام میهن» را از پاریس وارد شیراز و میان برخی از مبارزین ضدانگلیسی پخش می‌کرد. وی ظاهراً در صدد تشکیل یک ارتش ضدانگلیسی از فراری‌ها و سربازان از خدمت خارج شده هندی در فارس بود و در این زمینه تلاش‌های ناکامی هم انجام داد.
آقاصوفی هندی در راستای افشاگری علیه سلطه انگلیس بر هندوستان، کتابی از ویلیام هویت (1879ـ1792م.)، نویسنده مشهور انگلیسی را با عنوان «دام صیادان یا عبرت ایرانیان» با کمک و نگارش میرزا علی‌اصغر حکمت به فارسی ترجمه و در سال 1330 هجری‌قمری/1290شمسی در شیراز چاپ و منتشر کرد. کتاب به مجرد انتشار، مورد استقبال خوانندگان قرار گرفت و صدها نسخه چاپ شده ظرف مدت کمی به فروش رسید.
هوویت در این کتاب با استناد به منابع حقوقی و قضایی خود انگلیسی‌ها، ظلم و ستمی که مأموران «کمپانی هند شرقی انگلیس» و همچنین انگلیسی‌های مقیم هند بر مردم مظلوم هندوستان کردند را افشا کرد. هوویت در کتابش صحنه‌های دلخراش و تکان دهنده‌ای از ظلم و اجحاف غیربشری انگلیسی‌ها بر توده هندی را به تصویر کشید و نشان داد «مسیحیان» انگلیسی چطور و چگونه آموزه‌های صلح دوستانه انجیل را فراموش کرده و بسان گُرگی درنده به جان خلق بیگناه هندوستان افتادند.
هدف آقاصوفی هندی از ترجمه این کتاب از انگلیسی به فارسی، چنان که از عنوان خودساخته ترجمه او برمی‌آید، افشای جنایات انگلیسی‌ها در هندوستان و هشدار به ایرانیان برای هوشیاری از توطئه‌های مقامات بریتانیا در ایران بود. کاری که سخت در آن موفق بود و کتابش، در واقع از جمله پایه‌های نخستین ایجاد گفتمان «مخالفت با هندی‌سازی ایران» بود و شد. آقاصوفی هندی در مقدمه‌ای که بر ترجمه کتاب ویلیام هوویت نگاشت، در همین باره نوشت: «ما این کتاب را از این سبب از زبان انگریزی ترجمه نمودیم که برادران ما از خواب غفلت بیدار شوند و بر الفاظ نرم و چرب اجانب مغرور نشده، گول نخوردند و از نفاق و شقاق و وطن و ملت [دین] فروشی اجتناب نمایند؛ ورنه حالت ایشان بدتر از حالت اهالی هندوستان خواهد شد. و چنانکه دوستی اجانب برای هیچیک از اقوام آسیا فایدهای نبخشید بلکه منتج به اضرار کلی شد، به اهل ایران هم فایدهای نخواهد بخشید.» (دام صیادان یا عبرت ایرانیان، ص 42).
اندکی بعد آقاصوفی هندی کتابی دیگر را از «سردار آجیت سینگ» از زبان اردو به فارسی ترجمه و با عنوان «دوستداران وطن» چاپ و منتشر کرد. از این کتاب نیز استقبال شد، اما نه به اندازه کتاب «دام صیادان یا عبرت ایرانیان». کتاب «دام صیادان یا عبرت ایرانیان» علیرغم تأثیر عظیمی که بر ایجاد گفتمان ضدانگلیسی در ایرانِ قبل از جنگ جهانی اول داشت، هرگز تجدید چاپ نشد و در این فاصله صد و چند ساله کم‌کم از یادها و خاطرات رفت. چیزی نگذشت که مترجم ضدانگلیسی آن، آقاصوفی هندی نیز در ذهن و خاطره جمعی ایرانیان فراموش شد، طوری که امروزه حتی اساتید رشته تاریخ در ایران نیز کمتر نام آن نویسنده چیره‌دست و مبارز ضدانگلیسی را شنیدهاند و چیزی از او خوانده و یا می‌دانند.
ویلیام هویت، نویسنده مشهور انگلیسی
در این فضای نسیان و فراموشی است که اخیراً شاهد تجدید انتشار کتاب مهم «دام صیادان یا عبرت ایرانیان» هستیم. این کتاب به همت دو تن از پژوهشگران تاریخ معاصر ایران، محمدحسن رجبی(دوانی) و محسن نیک‌بین از سوی انتشارات نشر نی در سال 1400 چاپ و منتشر شده است.
در چاپ جدید، مصححان و پژوهشگران، متن ترجمه آقاصوفی را با کتاب اصلی ویلیام هوویت مقایسه کرده، برخی افتادگی‌ها را از متن انگلیسی آورده، پاره‌ای خطاهای مترجم را برشمرده و در پاورقی توضیحات گوناگونی داده‌اند. علاوه بر این مصححان و پژوهشگران ارجمند و توانا، مقدمه‌ای چهل صفحه‌ای بر ترجمه کتاب افزوده‌اند که خود رساله کوتاه اما عمیقی است درباب زندگی آقاصوفی هندی و ترجمه این کتاب به زبان فارسی. چاپ کتاب نیز، که به هر حال توسط یک انتشار خوشنام و حرفه‌ای صورت گرفته، بر نفاست کار افزوده است.
تا پیش از انتشار این متن تحقیقی و ویراست علمی و با ارزش، ایرانیان با زندگینامه آقاصوفی هندی چندان آشنا نبودند. کل اطلاعات ایرانیان و فارسی زبانان درباره این هندی مبارز، همان سه، چهار صفحه‌ای بود که شادروان محمدحسین رکن‌زاده آدمیت در دوران رضاشاه پهلوی در جلد دوم کتاب «فارس و جنگ بین الملل» آورده بود!
آقایان رجبی و نیکبخت در مقدمه محققانه و پُرمطلب خود، با صبر و حوصله منابع متعدد فارسی و انگلیسی را دیده و برای نخستین‌بار ایرانیان و فارسی‌زبانان را با زندگی، احوال، آثار، مبارزات و مرگ تراژدیک آقاصوفی هندی بر اساس منابع مستند انگلیسی آشنا کرده‌اند. کار این دو محقق ایرانی چنان والا و ارزشمند است که می‌توان آن را در واقع «احیاء» مجدد شخصیت آقاصوفی هندی در ایران و ترجمه این کتاب دانست؛ آقاصوفی که چندین دهه بود از حافظه تاریخی ما ایرانیان به کل پاک شده بود و قدر زحمات و تلاش‌های ضدانگلیسی او در فارس و شیراز مطلقاً بر اهل دانش امروز در ایران شناخته نشده بود. این دو محقق ایرانی با تجدید چاپ کتاب «دام صیادان یا عبرت ایرانیان» یکی از مهمترین متن‌های تأثیرگذار در فاصله اواخر مشروطیت تا پایان جنگ جهانی اول در ایران را احیاء و در اختیار نسل جوان قرار دادند.
سعی‌شان مشکور باد.
نظر شما