به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، 13 سال از درگذشت طاهره صفارزاده، یکی از پرکارترین و متعهدترین شاعران معاصر می‌گذرد. بانویی شاعر، نویسنده، محقق و مترجم قرآن که سال ۱۳۷۱ از سوی وزارت علوم و آموزش عالی به‌عنوان استاد نمونه معرفی شد و در سال ۱۳۸۰ پس از انتشار ترجمه قرآن کریم عنوان «خادم القرآن» را دریافت کرد. از طاهره صفارزاده بیش از ۱۴ مجموعه شعر و ۱۰ کتاب ترجمه یا نقد ترجمه در زمینه‌های ادبیات، علوم قرآنی و حدیث منتشر شده است. چهارم آبان، سالروز درگذشت این بانوی بزرگ بهانه‌ای شد تا در گفت‌وگو با رضا اسماعیلی، نگاهی به سبک شعری و شخصیت صفارزاده داشته باشیم.

درباره سبک شاعری طاهره صفارزاده توضيح دهید.
زنده‌یاد طاهره صفارزاده يكی از چهره‌های شاخص و درخشان شعر روزگار ما بود، شاعری كه تعهد، مفهوم‌گرايی، انديشه‌محوری و دين‌باوری از مؤلفه‌های اصلی شعرش به شمار می‌آمد. وی علاوه بر شاعری، در نويسندگی، تحقيق، تدريس و ترجمه نيز دستی توانا داشت. همچنین صفارزاده به‌عنوان پايه‌گذار «نقد علمی ترجمه» و مؤلف نظريه «ترجمه تخصصی» در ايران شناخته شده و نام صفارزاده به عنوان يكی از آغازكنندگان شعر پیشرو و مدرن دينی در تاريخ ادبیات معاصر به ثبت رسيده است.

صفارزاده چه تاثیری بر شعر معاصر گذاشت؟
صفارزاده مبدع سبک «طنین» و شعر «کانکریت» یا تصویری در شعر معاصر بود. وی در توضیح و تبیین شعر طنین گفته است: «تعريف من از شعر همان است كه در«طنين در دلتا» گفته‌ام. طنين حركتی است كه حرف من در ذهن خواننده می‌آ‎غازد. شعر من، ‌شعر انديشه است. وقتی كه فكری را عنوان می‌كنم بايد تأثير انديشگی بر خواننده بگذارد. بنابراين من با شعر عاطفی و احساسی حتی بعد از «رهگذر مهتاب» تقريباً كم‌ رابطه هستم. اعتقادم اين است كه عاطفه و احساس يک بخش‌ جزئی در شعر هستند. شاعر بايد مسوولانه انديشه كند.»

درباره سیر تکامل شعر و شاعری وی توضیح دهید.
در تبیین سیر تکوینی و روند تکاملی زبان ادبی وی باید بگوییم که سه مرحله را پشت سر گذاشته است. صفارزاده در آغاز راه مثل بیشتر شاعران،‌ متأثر از شاعران متقدم و معاصر خويش – به‌ویژه پروین اعتصامی - بود و تا مدتی در قالب‌های نيمه‌سنتی طبع‌آزمايی می‌كرد، هرچند از همان آغاز صبغه ‌دينی اشعارش، او را از ديگران متمايز ساخته بود. دوره اول شاعری صفارزاده از سال 1335 و با چاپ نخستين مجموعه شعر او با عنوان «رهگذر مهتاب»‌ آغاز می‌شود و تا سال 1341 ادامه می‌يابد. با بررسی شعرهای اولين دفتر صفارزاده به شاعری بر می‌خوريم كه به دنبال ابلاغ‌ پيام‌های اخلاقی اجتماعی است. در شعرهای اين دفتر رگه‌هايی از تأثيرپذيری معنوی از پروين اعتصامی ديده می‌شود.

دوره دوم زندگی ادبی شاعر از سال 1347 با چاپ مجموعه شعر «طنين در دلتا» آغاز می‌شود و تا سال 1356 ادامه پيدا می‌كند. شاخصه‌های اصلی شعر صفارزاده در اين دوره، گرايش به روايت و پيچيدگی در زبان است. چاپ دفترهای «سد و بازوان» و «سفر پنجم» نيز حاصل سلوک ادبی شاعر در اين دوران است. در شعرهای اين دوره از زندگی ادبی شاعر، تشبيه و استعاره محلی از اعراب ندارد. و اين «روايت» است كه مركز توجه شاعر قرار می‌گيرد. شعرهايی كه شاعر در اين دوره از زندگی ادبی خويش سروده،‌ از ساختاری پيچيده، ابهام‌آميز و دیریاب برخوردار است. شاعر در اين شعرها به «جريان سيال ذهن»‌ ميدان تاخت و تاز داده و از همين رو فضای اکثر شعرها انتزاعی و ذهنی شده است.

دوره سوم زندگی ادبی صفارزاده از سال 1356 با چاپ دو مجموعه شعر «بيعت با بيداری» و «ديدار صبح» آغاز می‌شود که در اين دوره شاعر به سبكی مستقل و زبانی كارآمد و منسجم دست پيدا می‌كند و ساده‌گويی را در پيش می‌گيرد. در رويگردانی شاعر از پيچيده‌گويی و گرايش او به لحن طبيعی گفتار در اين دوره، شايد مؤلفه‌ای چون انقلاب اسلامی بی‌تأثير نبوده است.

مهم‌ترین ويژگی شخصیتی صفارزاده چه بود؟
عزت نفس و مناعت طبع، مهم‌ترین ویژگی شخصیتی صفارزاده بود. تمام تلاش این بانوی شاعر در دوره حیات خویش، مصروف احیای کرامت‌های انسانی و تکریم تعقل و اندیشیدن‌ شد. وی به راستی و درستی شاعر اندیشه و بیداری بود. صفارزاده كه از پرورش‌يافتگان اصیل مكتب اسلام و دامان قرآن بود، به‌خوبی می‌دانست كه رذيلتی بالاتر از زير پا گذاشتن كرامت انسانی و فضيلتی برتر از گراميداشت آن نيست.

برجسته‌ترین مولفه محتوایی سروده‌های صفارزاده چه بود؟
از برجسته‌ترین مولفه‌های محتوایی سروده‌های صفارزاده دين‌مداری و خداباوری است‌. آموزه‌های قرآنی و دينی در بيت‌بيت و واژه‌به‌واژه شعرهای ساده، بی‌پيرايه و زلال او موج می‌زند و به جرأت می‌توان گفت كه بسياری از سروده‌های اين شاعر متعهد و آرمان‌گرا، ريشه در آيات و روايات قرآنی دارد و به نوعی ترجمه شاعرانه آنهاست. فراز زیر از شعر «پیشواز» که در مجموعه شعر «دیدار صبح» انتخاب شده، موید این ادعاست:

و گاه
باران
باران سنگ است.
پيش از دميدن موعود
باران تيزپری خواهد آمد
كه ميوه‌ها همه را خواهد پوسانيد
خروج سفيانی
باران خشم
سر زدن خورشيد از مغرب
ظهور ذوالفقار عدالت
فرو تپيدن بغداد
طلوع هرج و مرج جهان
...
و جنگ جاودانه حق
به پيشواز محو ستم ها
به پيشواز آمدن عدل
به پيشواز آمدن موعد است.

به دلیل همین اعتقاد و باورمندی، صفارزاده بعد از پيروزی انقلاب اسلامی، با «بيداری بيعت» كرد و عاشقانه دل به امام و انقلاب سپرد. آنگاه با حنجره سرخ عشق از شهيدان سرود و با حماسه آفرينان «هشت فصل عشق» همنوا شد:

در سرزمين آسمانی جبهه
كسی به خويش نمی‌انديشد
كسی به مرگ و مال نمی‌انديشد
و ارتفاع صخره و كوه
به زير پای دليرانی است
كز ارتفاع عقيده
از ارتفاع ايمان می‌جنگند
از مرز جان چو می‌گذرند
پروازشان از خاک
سوی نور
از بطن آبی رگ‌ها
به سوی آبی بالاست...

کدام کتاب صفارزاده را بیشتر می‌پسندید؟
در حوزه فرم، دو کتاب «طنين در دلتا» و «سفر پنجم» وی از مولفه‌های ساختاری و زیباشناختی بیشتری برخوردارند. از نظر محتوا و درونمایه نیز، من دو کتاب «بيعت با بيداری» و «ديدار صبح» صفارزاده را بیشتر می‌پسندم. وی در این دو مجموعه شعر به روایت شاعرانه «مانیفست اعتقادی» و رونمایی از جهان‌بینی خویش پرداخته است.

آشنايی با قران کریم چه تاثيری در اشعار صفارزاده داشت؟
صفارزاده بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و دیدار با امام(ره)، سلوک شاعرانه خود را تغییر داد و در مسیری جدید گام برداشت. دیدار با امام (ره) که زمینه تحقق آن توسط حجت‌الاسلام دعایی فراهم شد، تاثیر عمیقی در شخصیت وی گذاشت و مسیر زندگیش را عوض کرد. بعد از این دیدار سلوک ادبی این بانوی شاعر به کلی تغییر کرد و ایشان با رویکردی معنوی‌تر به شعر و شاعری پرداخت. یکی از کارهای بسیار ارزشمند صفارزاده، ترجمه قرآن به زبان‌های فارسی و انگلیسی‌‌ است. ترجمه قرآن وی از نظر قرآن‌پژوهان، ترجمه‌ای مقبول و قابل تامل است. صفارزاده همچنین در سال‌های پایانی عمر، بعضی از ادعیه را نیز به زبان فارسی ترجمه کرد.