به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، مجموعه 16 جلدی «سرگذشت استعمار» به قلم مهدی میرکیایی که حاوی مطالب ارزشمندی درباره سلطه استعمار است، یکشنبه (25 اردیبهشت) در سی‌وسومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران با حضور دکتر محمدحسن رجبی و دکتر موسی فقیه حقانی مورد نقد و بررسی قرار گرفت. این کتاب در جشنواره کتاب سال جمهوری اسلامی ایران مورد تقدیر قرار گرفت و شایسته دریافت جایزه در حوزه کودک و نوجوان شد. کتاب «سرگذشت استعمار» از سوی نشر سوره مهر به چاپ رسیده است.

محمدحسن رجبی، مورخ و پژوهشگر تاریخ اسلام گفت: مجموعه 16 جلدی سرگذشت استعمار که 10 جلد آن را ملاحظه کردم، داستان تراژدی بزرگ دوران معاصر ماست. دوره‌ای که از قرن 15 شروع و به استعمار کهن و استعمار نو تقسیم‌بندی می‌شود، یکی از تراژدی‌های بزرگ بشریت است. گرچه استعمار موجب تمدن جدیدی شد و زمینه را برای دانش‌های جدید فراهم آورد اما موجب بحران‌های بزرگ قلبِ هویت و عقب‌ماندگی بسیاری از جوامع شد که در تاریخ بی‌نظیر است.

رجبی بیان کرد: اگر از گذشته مستبدانی در تاریخ  ظهور کردند و نابودی به بار آوردند، اما هیچ کدام به اندازه استعمار در غرب و آفریقا و آسیا نابودی و خرابی به بار نیاورده است.

وی افزود: میرکیایی همت کرد و داستان استعمار را از قرن 15 تا قرن 20 در 16 جلد به رشته تحریر درآورد. کتاب «سرگذشت استعمار» تاریخ آفت‌زده این دوران را در برمی‌گیرد.  میرکیایی بسیار موفق بود به خصوص این‌که بسیاری از شرق‌شناسان در تاریخ سعی کردند که ردپایی از خودشان به جا نگذارند و برعکس خودشان را به دروازه تمدن رسانده‌اند. کمتر شده است اشاره شود به تلاش اینها در نابودی فرهنگ، که مولف کوشیده است این تلاش را نشان بدهد.

وی با بیان این‌که در این خصوص به نمونه‌هایی اشاره می‌کنم؛ گفت: در جلد 3 که شکار انسان است به نابودی کشاندن بومیان در قاره آفریقا اختصاص دارد. این برده‌ها را همراه برده‌های دیگر زنجیر می‌کردند و گاهی هفته‌ها در جنگل به پیش می‌رفتند، کار و زحمت برده‌ها از همین نقطه آغاز می‌شد. برده‌هایی که زنجیر شده بودند گاه ممکن بود مسیری 2 هزار کیلومتری را با هم طی کنند.

رجبی افزود: این کتاب انباشته از اطلاعاتی درباره استعمار است. برده‌ها چندین بار دست‌به‌دست می‌شدند و هر بار دلالان برده قیمت آنها را به چند برابر می‌رساندند. برده‌ها در قفس‌های بزرگی به نمایش گذاشته می‌شدند. این جنایات فقط مربوط به برده‌های آفریقایی نیست، چنانکه انگلیسی‌ها هندی‌ها را در سرزمین خودشان به بردگی می‌کشاندند. در مجموع میرکیایی این داستان تراژدی بزرگ را به تصویر کشیده است و قلم روانی دارد که سبب کشش انسان می‌شد.

وی بیان کرد: اغلاط تاریخی در برخی از اشتباهات تاریخی در کتاب آمده که البته ممکن است از ویراستار یا خود نویسنده باشد که فرصت پرداختن به آنها نیست.

رجبی در ادامه بیان کرد: یکی از کارهایی که استعمار کرد، به نخبه‌پروری پرداخت به خصوص در کشورهایی که بخواهد حضور خودش را کم کند، یکی از آن ابزار ماجرای فراماسونری است که البته کتاب «سرگذشت استعمار» به جریان‌های فکری کم ورود کرده است.

وی گفت: بسیاری از اسامی اشخاص و اماکن در اروپا و آمریکا آمده که کاش معادل انگلیسی در پاورقی ذکر می‌شد. نکته بعدی قابل ذکر این‌که تصاویر بسیار نامناسب، مبهم و گنگ در صفحات قرار گرفته است. بهتر بود از تصاویر زیباتری استفاده می‌شد.

رجبی افزود: فقدان نقشه‌های جغرافیایی آن زمان هم از نقاط ضعف کتاب به شمار می‌رود، وقتی ترسیم می‌کند دریانوردان از کجا حرکت کردند و به کجا رسیدند، کاش بر روی نقشه کوچکی نشان داده می‌شد. همچنین عدم یکدستی در صفحه‌بندی نیز از نقاط ضعف کتاب محسوب می‌شود و جلد اول و دوم فاقد کتابشناسی است.

وی در پایان سخنانش گفت: یک فهرست مشترک برای همه مجلدات قرار گرفته است، در حالی که ایجاب می‌کند هر جلدی فهرستی جدا داشته باشد؛ اما نکته‌ای که لازم بود نویسنده اشاره کند اما مغفول مانده تلاش ایرانشناسان و شرق‌شناسانی است که در خدمت استعمار بودند.
 
ایران هیچگاه مستعمره نشد ولی آسیب زیادی از استعمار دید
موسی فقیه حقانی، مدیر موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران در ادامه نشست گفت: کتاب «تاریخ استعمار» کار مهمی است که انجام گرفته و زحمت زیادی هم برای آن کشیده شده است؛ اما آن چنان که باید مولف به استعمار نپرداخته است. شاید دلیلش این است، که کشور ما هیچگاه مستعمره نشد ولی آسیب از استعمار زیاد دیدیم.
 
وی با بیان این‌که به محض این‌که به این مساله اشاره می‌شود، لفظ توطئه به میان می‌آید، افزود: خود اروپایی‌ها صدها کتاب در مورد استعمار دارند ولی در اینجا برخی به این کلمه حساسیت دارند، حتی کشورهای عربی هم خوب درباره این موضوع کار کرده‌اند، ولی در کشور ما خیلی کار نشده که کار میرکیایی قابل تقدیر است. در بخشی از این مجموعه به رویارویی کشورهای استعماری از دوره صفوی تا بعد از قاجار پرداخته شده که حاوی نکات خوبی است.
 
حقانی بیان کرد: مجموعه این آثار نشان می‌دهد دردی که ما با آن روبه‌رو هستیم، فقط به خاطر تکاپوهای علمی به اینجا نرسیده است، البته قابل انکار نیست؛ اما موتور محرک اینها استعمار است. اینها هم ثروت زیادی به دست آوردند و هم نیروی کار ارزان در اختیارشان قرار گرفت. نیروی کار در ازای یک وعده غذا به بردگی گرفته می‌شد. انگلستان شیره هند را در دوره استعمار کشید. این باعث شد که اینها روی علم سرمایه‌گذاری کنند. علم را به کار گرفتند تا به استعمار سرزمین‌های دیگر بپردازند.
 
وی افزود: منابع هر جلد به خوبی ذکر نشده و جای برخی از منابع مهم هم در این اثر خالی است و لزوما منابعی که مورد استفاده قرار گرفتند، اشکالاتی دارند که این اشکالات به این اثر هم منتقل شده است.

مدیر موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران در ادامه گفت: در رابطه با دوره صفویه نکاتی در این کتاب بیان شده است که لزومی نداشت در اینجا بیان شود. اگر بخواهیم استعمار را خوب بررسی کنیم، نکات بسیاری وجود دارد که در این کتاب ذکر نشده است. در خصوص جنگ‌های روسیه علیه ایران که به تحریک انگلیسی‌ها شروع شد، این خیلی مهم است، انگلیسی‌ها می‌خواستند هم ایران را درگیر کنند و هم انگلیسی‌ها را. در این کتاب خیلی اجمالی به جنگ ایران و روس و به سیاست‌ها و راهبردهای انگلیسی‌ها اشاره شده ولی جای کار بیشتری دارد.
 
حقانی بیان کرد: رقابت روس و انگلیس بر سر کشور ما و تصرف سرزمین ماست که به آن پرداخته شده است. در اصل روح تاریخ‌پروری علیه قاجارهاست و مولف نتوانسته است از این روح تاریخ‌پروری عبور کند.
 
وی افزود: این کتاب به ماجرای افغانستان و جدایی ایران از افغانستان اشاره دارد که مسایل مطرح شده به درد امروز می‌خورد که جای بحث بیشتری دارد. رویکرد کلی کتاب خوب است ولی اشکالات جزئی دارد.

سی‌وسومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران با شعار «با کتاب سلامتیم» از 21 تا 31 اردیبهشت به صورت فیزیکی و مجازی در حال برگزاری است.