به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) نشست ارزیابی روند نوآوری و فناوری در کشور به همراه معرفی و نقد کتاب «دومو: پنج سال با معاونت علمی‌ و فناوری ریاست جمهوری» با حضور حسین سالار آملی، علی اکبر قیومی‌ و محمد قاسمی‌ به همت موسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی برگزار شد.

سالار آملی در ابتدای این نشست درباره این کتاب توضیحاتی را ارائه کرد و گفت: کتاب دومو به پنج سالی اختصاص دارد که در یکی از حساس ترین پست‌های معاونت علمی‌ وفناوری ریاست جمهوری، معاون علمی و فناوری بودم و این درست در زمانی بود که این معاونت بیشترین کار را داشت.

او افزود: عمدتا سعی کردیم از خاطرات شخصی دوری کنیم مگر جایی که لازم بود پیش زمینه داده شود. این کتاب تحلیل درونی از نظام علمی‌ و فناوری است. من خاطراتم را به صورت روزانه می‌نویسم اما این یک خاطره نگاری شخصی نیست و از سوی دیگر سعی کردم زیاده روی در مسایل شخصی نکنم. البته باید مراقب بودم که برخی از خط قرمزها را هم رعایت کنم.

او با اشاره به دشواری خاطره نویسی گفت: دومو به معنای آغاز پختگی است؛ یعنی مجموعه ای که در حال شکل گیری است و دوران جوانی را پشت سر می‌گذارد اما به هنوز به سرانجام نرسیده است. این لغت در ایران باستان رایج بوده و به معنای کسانی است که دوران جوانی را پشت سر گذاشتند و در آستانه پختگی اند. معاونت علمی‌ و فناوری هم دوران جوانی خود را پشت سر گذاشته بود.

سالار آملی ادامه داد:  ما در آنجا می‌توانستیم چند محور داشته باشیم. یکی اینکه چطور پیش برویم؟ در این باره چند رویکرد داشتیم؛ نخست اینکه بر اساس تئوری پیش برویم و خط و مشی مشخص کنیم. نگاه دیگر این بود که آزمایشگاه و دانشگاه و کتابخانه ایجاد کنیم اما ما نگاه سوم را انتخاب کردیم و خواستیم که به کمک‌هایتک به دلیل ارزش افزوده آن برویم و طرح‌های ملی را فراموش نکنیم.

او با بیان اینکه در‌ هایتک 9 ستاد فناوری راهبردی شکل گرفت و در رابطه با مدیوم تک هم ارتباط با صنعت را مد نظر قرار دادیم اظهار کرد: مهمترین حرکتی که در کتاب دومو ذکر شده قانون حمایت از شرکت‌های دانش بنیان است. در سال 1397 قرار بود هیئت دولت به جمع نخبگان بیاید و ما با جمعی از مسئولین تا نیمی‌از شب نشستیم و این لایحه را تصویب کردیم و به مجلس رفت و این مهمترین قانون بعد از تشکیل قانون وزارت علوم تحقیقات و فناوری است.

سالار آملی درباره روند توسعه فناوری در کشور توضیحاتی داد و گفت: سه مرحله در این حوزه مد نظر است؛ یکی سال 64 بود که قانون اعزام دانشجو به خارج تصویب شد و تا سال 76 هزاران دانشجو را به خارج از کشور فرستادیم. یکی از مهمترین اقدامات دوره‌هاشمی‌رفسنجانی تربیت نیروی متخصص در کشورهای مختلف بود که بیش از 15 هزار دانشجو بود و بعد از بازگشت این افراد به کشور تحولات مختلفی را رقم زد.

او بیان کرد: از سال  1375 تا اواسط 1380 اتفاقی که افتاد این بود که از لحاظ نیروهای پژوهشی تغییراتی رخ داد. در دهه سوم عدم وجود بستر رقابتی در داخل کشور و رواج جریان خصولتی مانع توسعه فناوری در کشور شد. به هر حال تداخل وظایف ابرساختارها در کشور و شفاف نبودن وضعیت آن، فعال نبودن وضعیت فناوری، ابرسیاست‌های حاکم بر جهان و ... از دیگر مسایلی است که باعث شده مشکلاتی برای توسعه علم و فناوری داشته باشیم.

سالار آملی در پایان گفت: ما در پرورش تک گل‌ها موفق بودیم اما در ایجاد گلستان موفق نبودیم و به همین دلیل توسعه فناوری و نوآوری ما اثرگذاری کمی‌دارد.

قاسمی‌ دیگر سخنران این نشست بود. او با بیان اینکه تدوین خاطرات از اهمیت بسیار زیادی در تاریخ توسعه کشورهای جهان برخوردار است عنوان کرد: وقتی یک خاطرات را مطالعه می‌کنیم به نوعی با روند اتفاقاتی که افتاده و در هیچ کشوری نمی‌توانیم آنها را پیدا کنیم آشنا می‌شویم. در عین مطالعه خاطرات با شخصیت مولف هم آشنا می‌شویم به طور مثال در مطالعه کتاب در جستجوی زمان از دست رفته پروست می‌توانیم با شخصیت‌های آنها آشنا شویم. همچنین اگر خاطرات امیر علم یا قاسم غنی نبود ما متوجه نمی‌شدیم که شرایط آن زمان و افرادش چگونه بوده است یا اگر خاطرات ناصر خسرو نبود آگاهی از گذشته نبود و اگر ابن ابطوطه سفرنامه نمی‌نوشت هم شرایط همین بود.

او ادامه داد: خاطره نویسی ژانر رو به گسترشی است و درس‌های زیادی به ما می‌آموزد. ما اگر خاطرات حسن انوری را نمی‌خواندیم متوجه نمی‌شدیم چگونه فرهنگ سخن شکل گرفته است. بنابراین خاطره نویسی ضمن اینکه به ما درس‌های اجتماعی و فرهنگی می‌دهد بخشی از شخصیت مولف را برای ما نمایان می‌کند.

قاسمی‌ افزود: من کمتر مجموعه ای دیدم که به صورت اختصاصی به علم و فناوری پرداخته باشد البته خاطرات مرحوم نقی خانی تا حدود بسترساز بحث‌های فناوری است. کتاب «ایران و اتم» هم به مسایل نوآوری و فناوری اشاره کرده اما با این وجود من خاطراتی که بر چگونگی شکل گیری فناوری تاکید کرده باشد ندیدم و از این جهت کتاب حاضر منحصر به فرد است. همچنین نقل خاطرات کنش گران در رخدادهای تاریخی یک ن اتفاقی است که نشان دهنده سند و رخداد است و باعث تحریک اذهان می‌شود.

او با بیان اینکه مولف کتاب دومو از سلامت نفس برخوردار است یادآور شد: در خاطرات می‌بینیم زمانی که با میلیون‌ها دلار جا به جا می‌شده چه سلامت نفسی داشته است. نظم و پایبندی به اخلاق، شکیبایی و صبر، احترام به شخصیت دیگران و ...  را توسط مولف با مطالعه این اثرمی‌بینید. در مقدمه کتاب به قلم نویسنده هم مردم دوستی و وطن پرستی، بصیرت و آینده نگری در آن دیده می‌شود.

قاسمی‌ با اشاره به اینکه مولف در عرصه‌های فناوری و علم نظریه‌های مدیریتی را با امور اجرایی تلفیق کرده است توضیح داد: او مدیری است که اصول و مبانی نظری را برای اجرا ملاک عمل قرار داده و از آن استفاده شایسته می‌کند. در جای دیگر حاصل اندوخته‌های علمی‌و پژوهشی او سبب بروز نگرشی در مولف شده که روح حاکم مبتنی بر این نگرش بر تمام صفحات کتاب حاکم است و مفهوم اعتقاد به نظام ملی نوآوری در این کتاب دیده  می‌شود.

او با بیان اینکه سالار آملی همچنان در فضای فکری نوآوری حرکت می‌کند گفت: مفهوم نوآوری ملی یعنی چگونی ارتباط موثر بین صنعت و دانشگاه. بنابراین مولف در هر برنامه ای که در کتاب شرح داده سعی کرده ارتباط بین دانش و صنعت را بیان کند.

قاسمی‌با اشاره به اینکه چرا سالار آملی این کتاب را تالیف کرد و خاطراتش را نوشت؟ توضیح داد: او می‌گوید که تجربیاتش در معاونت ملی هزینه‌هایی را بر ملت ایران تحمیل کرده که انتقال این تجربیات می‌تواند از بروز برخی مشکلات و اسیب‌ها جلوگیری کند. مولف می‌گوید مستند کردن تجربیات مدیران علم و فناوری اگر مستمر شود می‌تواند بر ظرفیت کشور داری ایران بیافزاید.

او افزود: سالار آملی 5 سال در معاونت علمی‌فعالیت کرده که حاصلش این کتاب است. او معتقد است با یک نگرش منطقی و آگاهانه سه مسیر را برای معاونت ملی نوآوری باید انتخاب کرد؛ اولین مسیر نظریه پردازی و تئوری برای پیشرفت علم و فناوری است. مولف معتقد است این کار معاونت ملی نبوده و نیست. مسیر دومی‌که مولف مطالعه کرده ورود معاونت پژوهشی به معاونت ریاست جمهوری جمهوری و وزارت علوم است. مسیر سوم هم بسترسازی برای توسعه و علم و فناوری با تکمیل چرخه علم و فناوری است. نویسنده در تمام صفحات کتاب دقیقا در همین مسیر سوم حرکت کرده است.

قاسمی‌گفت: زمانی که کتاب را می‌خوانید متوجه می‌شوید که مولف با عنوان دیدار دوستان قدیم یک جلسه ای را تشریف می‌برند و با آقای احمدی نژاد دیدار می‌کنند و همان جا هم بحث نو آوری و توسعه علم و فناوری را مطرح می‌کنند. بنابراین سالار آملی در سراسر کتاب می‌خواهد چرخه علم و فناوری را تکمیل کند و به نظام نوآوری فکر کرده است. بهترین برنامه ایشان هم شرکت‌های دانش بنیان است که ماحصل آن را می‌بینید.

او در پایان بیان کرد: پنج سال کوشش ایشان در معاونت علمی‌ رییس جمهوری به گونه ای است که آرزویش در پایان کتاب برای ما بسیار جالب است. ایشان کتاب را با شعر مولوی به پایان رسانده و می‌گوید آرزوی من آن است که فرصتی پیدا کنم بتوانم کتاب برادران کارامازوف و کلیدر را با فراغ بال بتوانم مطالعه کنم.

قیومی‌ هم در بخش دیگری از این نشست با اشاره به اهمیت کتاب گفت: نویسنده در صفحه 247 جمله دردمندانه ای را بیان می‌کند و به تغییر مدام مدیران و تاثیرات آن اشاره می‌کند. او می‌گوید چون ما تجربیات را مکتوب نمی‌کنیم امکان استفاده مدیران از تجربیات قبلی نیست بنابراین از این منظر این کتاب با توجه مستند کردن تجربیات آقای سالار آملی بسیار ارزشمند است.

او عنوان کرد: شخصیت سالارآملی در این کتاب خودش را نشان می‌دهد و ما می‌توانیم نقش ایشان را در تکمیل چرخه نوآوری در کشور ببینیم. اینکه شخصی دغدغه اش تکمیل یک نظام نوآوری باشد بسیار مهم است چون این دغدغه در بسیاری از افراد نیست. سالار آملی اصالت پژوهشی دارد.

او درباره نکات مثبت کتاب هم بیان کرد: نفس نوشتن این کتاب بسیار مهم است و اگر خاطره نویسی و گزارش نویسی مرسوم بود هزینه‌های مدیریت کاهش پیدا می‌کرد. از سوی دیگر خاطره نویسی متاثر از دیدگاه‌های فردی است اگر خاطرات تاریخی را ببینیم هر کسی متناسب با جایگاهی که داشته قضاوت کرده است با این وجود در کتاب قضاوتی صورت نگرفته است.

قیومی‌ گفت: روایت کتاب برای کسانی که ماجراهای توسعه فناوری در کشور را دنبال می‌کنند مهم است. داستان تولد معاونت به عنوان یک ساختار کوچک و قدرتمند از سوی رییس جمهور شنیدنی است اینکه این داستان چگونه در ابهام متولد می‌شود. روایت چالش‌های معاونت با وزارتخانه، داستان شرکت‌های دانش بنیان و ... هم از جمله بخش‌های مهم این کتاب است.  داستان‌هایی از جا به جایی‌های ناگهانی که قابل نگارش نبوده  و روند رو به رشد ما در توسعه را متوقف کرده است در این کتاب بیان می‌شود. رواج عادت قبول شکست در مدیران ایرانی هم از دیگر نکات دیگر کتاب است.

قیومی‌ با بیان اینکه در این کتاب ما با فرایند تصمیم سازی در سطوح مدیریتی آشنا می‌شویم یادآور شد: در کتاب به مسیر تضعیف سازمان پژوهشها اشاره می‌شود که علی رغم قابلیت‌هایش چگونه رو به افول می‌رود. شاید اگر بخواهیم مسیر توسعه فناوری کشور را با نقاط عطفی به هم متصل کنیم این نقاط تاسیس سازمان پژوهش‌های علمی‌صنعتی، تاسیس جهاد، تاسیس پارک‌های علم و فناوری، تاسیس معاونت علمی،  تاسیس شرکت‌های دانش بنیان است. سوال من اما از مولف کتاب این است که آیا این تحلیل نقطه به نقطه را می‌پسندید؟ سوال دوم من این است که به شرکت‌های دانش بنیان اشاره کردید. در سال‌های بعد ما شاهد برجسته تر شدن این موضوع در ادبیات کشور بودیم تا اینکه امسال سال دانش بنیان نام گذاری شد. وقتی این اسم مطرح می‌شود با توجه به عقبه ذهنی یاد شرکت‌های دانش بنیان می‌افتیم.  با چه استدلال‌هایی این میزان تاکید برشرکت‌های دانش بنیان وجود دارد و آیا این ما را از ساختارسازی دور نمی‌کند؟ این تاکید بر همین حرف شماست که ما تک گل‌های زیادی داریم اما گلستان نداریم!

سالار آملی در بخش پایانی این نشست به برخی از نکات مطرح شده توسط سخنرانان حاضر در نشست پاسخ گفت و افزود: من از سازمان پژوهشها، فناوری و نوآوری را شناختم و نسبت به آن دید پیدا کردم و به دلیل همان فعالیت‌ها به من پیشنهاد کردند معاونت علمی‌را قبول کنم. تاسیس ستادهای فناوری و نوآوری و طرح‌های کلان دیگر از این بخش شروع شد و بنابراین من وامدار سازمان پژوهشهای علمی‌ صنعتی هستم. 

او با بیان اینکه در این کتاب تلاش کردم فضای تصمیم سازی در کشور را ترسیم کنم افزود: باید بگویم خروجی وزارت علوم، وزارت بهداشت و .... چگونه تشکیل می‌شود و این نکته ابتدایی است که اگر انحرافی در آن ایجاد شود اثرات تخریبی دارد. ما می‌توانیم نگاه تاریخی را به سازمان پژوهش‌ها، جهاد دانشگاهی، قانون حمایت از شرکت‌های دانش بنیان و ... داشته باشیم و با نگاه من در این کتاب منافات ندارد.

سالار آملی با تاکید بر اینکه کاربرد علم در جامعه ما مفقود است و این مهمترین مورد استفاده معاونت علمی‌فناوری در کشور است توضیح داد: این فقط به تکنولوژی مربوط نیست. علوم انسانی ما هم همین است! چه قدر ائمه جمعه از متخصصان برای نزدیکی به مردم استفاده می‌کنند. صدا و سیما چه قدر استفاده می‌کند؟ پژوهشگاه‌ها تولید می‌کنند اما بقیه استفاده نمی‌کنند. ایده آل من برای معاونت علمی‌فناوری ریاست جمهوری این بود که این معاونت وزیر کار، صمت، جهاد و کشاورزی و ... را جلو بیاورد و با آنها برای ارتباط علم با صنعت تعامل داشته باشد تا در نهایت اثرگذار باشد.

او گفت: برنامه اولیه ما شرکت‌های دانشی بود اما نباید در آن متوقف می‌شدیم. سیاست‌های کلان را باید معاونت فناوری رویش تمرکز داشته باشد تا علم در همه بخش‌ها نفوذ پیدا کند. در مهاجرت نخبگان ما نقاط ضعف جدی داریم. من حول و حوش 9 ماه با دولت آقای رییسی همکاری کردم و جلسات متعددی با وزیر امور خارجه داشتیم و این مساله مهاجرت را بیان کردم.  من عوامل نگه داشتن نخبگان در داخل کشور را بیان کردم. عبداللهیان به من مسئولیت ایرانیان مقیم خارج از کشور در بخش علم و فناوری را داد اما معتقدم ما تا زمانی که نگاهمان به ایرانیان خارج از کشور این باشد که دو تابعیتی هستند یا خیر؟ می‌خواهند مستقر شوند یا خیر؟ تا زمانی که این طوری نگاه می‌کنیم موفق نمی‌شویم. این نگاه باید کنار برود.

سالار آملی گفت: مساله دیگر این است که متاسفانه در کشور همیشه فکر می‌کنند ما جزیره جدا هستیم در حالیکه نیازهای ما با مردم عربستان، امریکا و ... یکی است؛ همه خودرو، لوازم خانگی، موبایل و ... می‌خواهیم. باید اولین نگاه توسعه فناوری و نوآوری در کشور این باشد که ما جزیره تنها نیستیم و ادغام بازارهای ملی در سطح منطقه ای و بین المللی به وجود آمده و مرزهای حاکمیتی کم رنگ شده است.

او عنوان کرد: در هم آمیزی بازارها و تصحیح قیمت‌ها یک واقعیت است. نمی‌شود قیمت اینجا با عراق انقدر متفاوت باشد وگرنه قاچاق می‌شود. در خدمات هم باید همین طور باشد! نمی‌شود حقوق استاد ایرانی با استاد عراقی و ... انقدر متفاوت باشد. بنابراین این مساله اگر انجام نشود طبیعی است که نخبگان مهاجرت می‌کنند!

سالار آملی عنوان کرد: ما باید بپذیریم که زنجیره فرهنگی فناوری علمی‌ دانشی در دنیا شکل گرفته است. در زمینه ورزشی هم شرایط همین است در علم و فناوری هم زنجیره وجود دارد. یک جا چرخ درست می‌کند، یک جا ترمز درست می‌کند و در نهایت ماشین می‌شود! بنابراین ما باید بپذیریم که زنجیره ارزش جهانی در فرهنگ، اقتصاد، فناوری و نوآوری واقعی است و باید در زنجیره حضور پیدا کنیم و حق مردممان را بگیریم و برای مردممان به ارمغان بیاوریم. در غیر این صورت همان نقش روز افزون ساز و کارهای فراملی ما را در مجموعه نا به سامانی قرار می‌دهد که بی نظمی‌را افزایش و راندمان را کاهش می‌دهد.

قاسمی  هم در پایان این نشست گفت: مولف این کتاب بازیگر اصلی این نوشته و در مرکز ثقل است و هر چه گفته را انجام داده و ما کمتر کسانی را داریم که با خارج در ارتباط باشند، منافع ملی را هم در نظر بگیرند و چالش‌های داخلی را هم مدیریت کنند بنابراین آمار و ارقام در این کتاب قابل اتکاست و مولف محترم به وجود آورنده این ارقام بوده است.

او عنوان کرد: از سوی دیگر کمتر شما می‌بینید که فردی در کتابش خودش را نقد و بررسی کند و این وجه مثبت کتاب است که نقاط ضعف و قوت معاونت علمی‌و فناوری بررسی شده است. آرزوی مولف برای آینده و درخواست برای تجزیه و تحلیل معاونت بسیار مهم است. ایشان یکی از آرزوهایش این بود که یک نفر پیدا شود که این فعالیت‌ها را نقد و بررسی کند..  مولف از پوست اندازی معاونت و تحولات جدی در آینده سخن می‌گوید و تاکید می‌کند معاونت باید وارد فضاهای جدید شود البته این فضاهای جدید به آن اشاره نشده است. در همین سخن پایانی مولف از برخی ابزارهای قانونی برای توسعه نظام ملی نوآوری نام می‌برد و تاکید می‌کند می‌شود از این ابزارها استفاده کرد.