به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، در ماهی که گذشت اتفاقات بسیاری در حوزه تاریخ و سیاست رقم خورد که برخی تازه بود و برخی به روال هر سال تکرار شد. در این گزارش مروری داریم بر رویدادهای مهم سرویس تاریخ و سیاست که در زمینه تاریخ، جغرافیا، سیاست، باستان‌شناسی و ایران‌شناسی و... منتشر شده‌اند.
 
دهم مردادماه همزمان با سالروز آغاز جنگ جهانی اول کتاب‌های منتشر شده با موضوع جنگ جهانی اول در قالب یک گزارش مورد بررسی قرار گرفتند؛  بر اساس این گزارش جنگ جهانی اول از بزرگترین فجایعی بود که ایران از زمان نخستین برخوردش با دول اروپایی با آن رویاروی می‌شد. این کشور به رغم بیطرفی و عدم شرکت رسمی در جنگ، همانند اغلب ممالک درگیر در آن، آسیب‌های جدی دید. تمام ساختار اقتصادی و بنیان سیاسی ـ اجتماعی آن زیان‌های جبران‌ناپذیر یافت و کشور به بیغوله‌ای وهمناک مبدل شد. مداخلات مهار گسیخته قوای مهاجم و لشگرکشی‌ها و تاخت و تازهای متوالی و بی‌امان دول متخاصم و نبردهای مدافعان مجاهد، سرانجام جای جای کشور را به میدان‌های جنگ تبدیل کرد. جنگ جهانی اول را به عنوان جنگ بزرگ می‌شناسند و بسیاری معتقدند که دنیا بعد از جنگ جهانی اول شکل دیگری گرفت. در این گزارش کتاب‌های (چاپ نخست و بازچاپ) درباره جنگ جهانی اول مورد بررسی قرار گرفت.

 

رخداد مهم دیگر همزمان با 14 مردادماه صدور فرمان مشروطیت بود که این رخداد در قالب چندین گزارش و معرفی کتاب مورد تحلیل و بررسی قرار گرفت؛ گفت‌وگویی با توحید ملک‌زاده درباره کتاب «سلماس در دوران مشروطیت» در آستانه 14 مرداد روز مشروطه منتشر شد. همچنین گفت‌وگویی با احمدی‌خواه، مولف کتاب «در کشاکش مشروطه و استبداد» منتشر شد. در این گفت‌و‌گو علی احمدی‌خواه، مولف کتاب «درکشاکش مشروطه و استبداد» معتقد است: به نظرم مشروطه در واقع یک کلک بود که قاجاریه را به سمت انقراض برد و تاسیس و پایه‌گذاری پهلوی را در پی داشت. این نتیجه اعدام شیخ و انزوای علما بود. در واقع مشروطه‌ای که به صحنه آمد به معنای حکومت قانون نبود... و چندین گفت و‌گوی خواندنی دیگر در این زمینه منتشر شد. اما مسعود کوهستانی‌نژاد به مناسبت 14 مرداد سالگرد مشروطه گفت: در باکو با لیاخوف مصاحبه می‌شود و درباره ماجرای فتح تهران از او سوال می‌کنند. او می‌گوید در منجیل نیروهایمان را جلوی سپهدار اعظم و قوای مشروطه‌خواهان چیده بودیم تا مانع از ورود آنها به تهران شویم. نمی‌دانم چه اتفاقی افتاد که نیروها شبانه عقب کشیدند و راه را برای فتح تهران باز کردند!
 
همچنین به فراخور صدور فرمان مشروطیت، کتاب «انقلاب مشروطیت ایران و بلشویک‌های قفقاز» نوشته گ.س. آرطونیان با ترجمه محمد نایب‌پور که از سوی انتشارات نگارستان اندیشه به چاپ رسیده است، معرفی شد.
 
یکصدوبیستمین سالگرد انقلاب مشروطیت در حالی سپری شد که انجمن ایرانشناسی ایران به همین مناسبت با همکاری دانشگاه تهران و خانه اندیشمندان علوم انسانی نشستی را با عنوان جنبش مشروطه ایران به‌صورت مجازی برگزار کرد. در این نشست که با حضور استادان، دانشجویان، پژوهشگران و علاقه‌مندان برگزار شد، سیدعلی آل داود، عضو شورای عالی علمی دایره‌المعارف بزرگ اسلامی؛ احمد مسجدجامعی، قائم‌مقام دایره‌المعارف بزرگ اسلامی؛ دکتر محمود جعفری دهقی، رئیس انجمن ایرانشناسی و عضو هیئت علمی دانشگاه تهران؛ دکتر رامین یلفانی، عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد یادگار امام؛ دکتر نادره جلالی، پژوهشگر، مصحح متون تاریخی و دبیر گروه تاریخ انجمن ایرانشناسی؛ مجید تفرشی، تاریخ‌نگار، پژوهشگر و سندپژوه و دکتر محمد محمود هاشمی پژوهشگر تاریخ معاصر ایران به ایراد سخن پرداختند.

 

تاسوعا و عاشورای حسینی را در مردادماه به سوگ نشستیم که حوزه تاریخ و سیاست در این زمینه نگاهی داشت به کتاب «مژه‌های سوخته» نوشته یوسف کلاهدوز که توسط مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس منتشر شده است.
همچنین به این مناسبت گزارشی از برگزاری نشست «بررسی روایی – تاریخی مقتل‌الحسین ابی مخنف» با سخنرانی دکتر علی بهرامیان، پژوهشگر تاریخ از سوی موسسه نیمروز منتشر شد.
 
 به این مناسبت سرویس تاریخ و سیاست گفت‌و‌گویی داشت با مرضیه محمدزاده، مولف «دانشنامه امام حسین(ع)» که مولف دانشنامه امام حسین (ع) با اشاره به پژوهشی درباره «تحریفات عاشورا» گفت: به نظرم تحریفات اصلی و اساسی، تحریفاتی است که به روایت نهضت صدمه می‌زند. لذا وظیفه مورخان و محققان بررسی تحریفاتی است که در طول تاریخ وارد شده و باید مورد تحقیق و پژوهش قرار گیرد تا از تکرار آن جلوگیری شود.

 

به مناسبت 18 مردادماه اولین سفر احمدشاه به اروپا  کتاب «اخبار خراسان در مطبوعات دوره قاجار» در گفت‌و‌گو با سیدمهدی سیدقطبی نویسنده این کتاب مورد پژوهش و تحلیل قرار گرفت. سیدمهدی سیدقطبی گفت: دستیابی به مطبوعات دوره قاجار با توجه به قدمت و نفاست و پراکندگی گسترده آن کار دشوار و طاقت فرسا بود که در طول 10 سال به تدریج انجام شد اما از آن سخت‌تر استخراج محتوا از آنها بود که شرح آن مثنوی هفتاد من است.
 
کودتای ۲۸ مرداد برای بازگرداندن محمدرضا شاه پهلوی به ایران و سالروز فاجعه آتش زدن سینما رکس آبادان از دیگر مناسبت‌های مهم این ماه بود که در قالب چندین گزارش و بررسی کتاب مورد تحلیل قرار گرفت.  در این زمینه شاهد انتشار گزارشی توصیفی تحلیلی از سیدعبدالله انوار هستیم، سیدعبدالله انوار از دانشمندان و مترجمان ایرانی و از پیش‌کسوتان معاصر نسخه‌شناسی در ایران گفت: کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ از جمله وقایع مهم تاریخ معاصر ایران به شمار می‌رود که هنوز پس از گذشت سال‌ها از تاریخ وقوع آن، زوایای پیدا و پنهان بسیاری دارد. سیاست‌های استعمارستیزانه مصدق، عامل یا بهانه‌ای بود که سبب شد تا آمریکا و هم‌پیمان انگلیسی‌اش، کودتایی را برای مهار جنبش ملی نفت و جلوگیری از اجرای آن و همچنین مقابله با موج استقلال‌طلبی مردم ایران طراحی و اجرا کنند.

 

همچنین به مناسبت 28 مرداد سالروز آتش‌سوزی سینما رکس کتاب‌هایی که در این زمینه چاپ و منتشر شده است در قالب گزارشی مورد تحلیل و بررسی قرار گرفت. در بخشی از این گزارش آمده است: آتش‌سوزی در سینما رکس آبادان، فاجعه‌ای در شامگاه  ۲۸ مرداد سال ۱۳۵۷ که پیروزی انقلاب اسلامی ایران را سرعت بخشید.  در آن شب 700 نفر برای تماشای فیلم «گوزن‌ها» به سالن سینما رکس رفته بودند که ناگهان گرفتار آتش شدند. مردم برای فرار از مهلکه به طرف درهای خروجی روی آوردند، ولی درها بسته شده بود و حدود چهارصد نفر در میان شعله‌های آتش جان باختند. این فاجعه یکی از وقایع مرتبط با انقلاب اسلامی است که نویسندگان رسانه‌های مختلف به آن پرداخته‌اند و سوژه نوشتن چند کتاب نیز قرار گرفت.

 
همچنین به مناسبت کودتای 28 مرداد در گفت‌وگو با یعقوب توکلی، محقق، مورخ، نویسنده، استاد دانشگاه و کارشناس مسائل سیاسی نیز کودتای 28 مرداد مورد بررسی و تحلیل قرارگرفت.
 
یعقوب توکلی گفت: اگر بخواهیم بگوییم این کودتا به دلیل نگاه حقوقی مردود است، دچار بلاهت حقوقی هستیم و گرفتار نوعی به اصطلاح جملات تحقیرآمیز که حال اگر اسیر یک بازی نشویم کودتا به معنای واقعی کلمه در 28 مرداد اتفاق افتاد که استراتژی منطقه را تغییر داد.
 
نگاهی به آمار نشر تاریخ و جغرافیا در بهار 1401 نیز منتشر شد که به رصد بازار نشر پرداخت. در این گزارش آمده است: رصد بازار نشر یکی از کارهای خوبی است که می‌تواند اطلاعات مفیدی به فعالان این حوزه اعم از دست‌اندرکاران فرهنگی نشر، پژوهشگران، ناشران و مخاطبان خود بدهد. اطلاعاتی که تاثیر مستقیمی بر سیاست‌های فرهنگی و کمک به رشد بازار نشر دارد. این رصد اطلاعات با مراجعه به سایت موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران به سادگی امکان‌پذیر است. اطلاعات ریز و درشتی که آگاهی‌های مفیدی حتی به یک مخاطب علاقه‌مند کتاب ارائه می‌کند. در این گزارش نگاهی داشته‌ایم به اطلاعات و آماری که در «آئینه نشر ایران» ویژه بهار 1401 منتشر شده است و توجه ما به ویژه بر حوزه تاریخ، جغرافیا و کتاب‌های علوم سیاسی بوده است.

 

وقوع جنگ چالدران بین ایران و عثمانی (۸۹۳ ش) رخداد مهم دیگری است که در مردادماه رخ داده است. به مناسبت 31 مرداد سالروز جنگ چالدران کتاب‌های منتشر شده در این زمینه بررسی شدند؛ بر اساس این کتاب‌ها 31 مرداد سال 893 ه.ش جنگ چالدران، نخستین نبرد دولت صفوی و عثمانی آغاز شد. در این جنگ نیروهای قزلباش نزدیک به چهل هزار تن و سپاه عثمانی حدود یکصد هزار تن بودند. در این جنگ سربازان صفوی با شمشیر، نیزه و تیر و کمان می‌جنگیدند درحالی که ارتش عثمانی از توپ و تفنگ بهره می‌جست. البته صفویان پیش از این جنگ سلاح‌های آتشین در اختیار داشته و به روش استفاده از آن‌ها نیز آشنایی داشتند و شاه‌اسماعیل برای رسیدن به سلطنت از توپ و تفنگ استفاده کرده بود.

همچنین در مورد جنگ چالدران با مصحح کتاب «غزوات سلطان سلیم» نیز گفت‌و‌گویی منتظر شد که طاهر بابایی مصحح کتاب «غزوات سلطان سلیم» گفت: برای وقوع جنگ چالدران نکته بسیار مهمی وجود دارد که در پژوهش‌های ایرانی به آن توجه چندانی نشده است. به رغم نگاه غالب پژوهشگران در جنگ چالدران، مهم‌ترین علت نبرد، نیازهای داخلی عثمانیان بود و نه تحرکات صفویان. به عبارت دیگر جنگ چالدران، نیاز حکومت سلطان سلیم اول برای بقا بود. کتاب غزوات سلطان سلیم، گزارش حمله سلیم اول به شام و مصر است که در آن، روح یک نخبه ایرانی اسیر جنگ چالدران جریان دارد و گاه در بیان اخبار شام و مصر، به میهن خود نیز نگاهی می‌اندازد و گزارشی می‌دهد.

 

در مردادماه همچنین چندین کتاب از جمله «مفتشین مدارس در دوره قاجار و پهلوی»، «انقلاب مشروطیت ایران و بلشویک‌های قفقاز»، «عدلیه رضاشاهی»، «ماموریت»، «جامعه‌نگاری عهد قاجار»، «خیابان ویلا به روایت علیرضا عالم‌نژاد»، «سفر بی‌سرانجام»، «فیضیه در گذر تاریخ»، «نظام بنده‌داری در عهد قاجار» و چندین کتاب دیگر معرفی شد.