سید اصفهانی به قصد حضور در مجلس وارد تهران و در جلسه 195 مجلس دوم شورای ملی حاضر شد و با بجا آوردن مراسم تحلیف مقرره در اصل 11 قانون اساسی آن روز ورقه قسم‌نامه را امضا کرد و رسما به عضویت مجلس درآمد. قیافه ظاهری مدرس نمی‌توانست از نیروی فوق‌العاده درونی او نشانی به دست دهد. سید مدت چهار ماه با نظری دقیق به مطالعه وضع مجلس و روابط سیاسی اجتماعی پرداخت و به سکوت گذرانید. سپس در اولین نطق خود در دوره دوم علت سکوت خود را این‌گونه بیان می‌کند، عاقل تا بصیرت پیدا نکند سخن نمی‌گوید. او در این دوره با مطالعه اوضاع سیاسی ایران مخالفت خود را با هر گونه خودکامگی، استبداد و قانون‌شکنی و نفوذ بیگانگان ابراز می‌داشت.
او اولین جملات را در جلسات مجلس شورای ملی وقتی بیان می‌کند که عضو هیات خمسه ناظر بر مجلس است و گویی با این عبارات می‌خواهد روح مشروعه را به کالبد نیمه جان مشروطه بدمد و حضور اسلام را در راس هرم سیاسی نظام جدید بر همه روشن سازد. سید قصد داشت رشته همه سیاست‌گذاری‌ها را در وهله اول به مجلس بکشاند و آنها را قانونمند سازد. اما از طرفی با اجرایی دانستن ماهیت سیستم قانونگذاری که در حقیقت وظیفه‌اش اجرای قوانین تغییرناپذیر الهی است، بنا داشت روح مشروعه را به کالبد مشروطه‌ای که به قول خودش اثری از آن باقی نمانده است بازگرداند. لذا رشته قوانین مصوب را هم به دست شریعت می‌سپرد.
در دوره سوم مجلس، قرارداد 1919 از سوی وثوق‌الدوله، نخست‌وزیر وقت منعقد شد و اختیار مالی و نظامی دولت ایران در دست مستشاران انگلیسی قرار گرفت. این قرارداد به شدت مورد اعتراض جناح‌های مختلف و روحانیان به ویژه سید حسن مدرس واقع شد به طوری که احمدشاه قاجار نیز با مشاهده این واکنش‌ها زیر بار این قرارداد نرفت. وثوق‌الدوله تصمیم داشت تا این قرارداد را در مجلس به وسیله طرفداران و دست‌نشاندگان خود به تصویب برساند اما برخلاف مخالفت‌های مدرس و افکار عمومی مجلس قرارداد مذکور را رد کرد و وثوق‌الدوله به ناچار از کار برکنار شد.
باید دانست که افتتاح دوره چهارم کار آسانی نبود، عده‌ای از وکلا در زمان وثوق‌الدوله انتخاب شده بودند و مردم با آنها مخالف بودند و آنها را تحمیلی و قراردادی می‌دانستند. مردم در همان روز افتتاح مجلس شورای ملی علیه آن تظاهرات کرده و می‌گفتند "سرنیزه‌ای که روزی مجلس را بسته بود حالا باز می‌کند." مدرس نیز که در آن موقع دارای شهرت و شخصیت خاصی شده و در میان مردم به وطن‌دوستی و قهرمان آزادی معروف شده بود. مجددا به نمایندگی مردم تهران انتخاب شد و در رای‌گیری میان نمایندگان با 48 رای به نایب رئیسی اول مجلس نیز رسید. او این بار مرکز اصلی مبارزات خود را در قلب محل قانونگذاری قرار داد.
سید حسن مدرس و دوستانش که به نیت اصلی رضاخان و طرفدارانش پی برده بودند، با تغییر رژیم از قاجار به پهلوی به مخالفت برخاستند، سید که اکثر هوادارانش در مجلس چهارم مبدل به عده‌ای انگشت‌شمار در مجلس پنجم شده بودند، مصمم بود در مقابل سردار سپه بایستد. بنابراین او و یارانش تصمیم گرفتند ابتدا با تصویب اعتبارنامه وکلای فرمایشی مخالفت کنند تا شاید بتوانند عده‌ای را از مجلس خارج کنند و با گرفتن وقت مجلس مانع تصویب طرح تغییر نظام سیاسی در موعد مقرر شوند. مدرس بدون هیچ گونه ترس و واهمه‌ای با هر اعتبارنامه‌ای که مطرح می‌شد و صاحب آن طبق دستور و دخالت نظامیان انتخاب شده بود شدیدا مخالفت می‌کرد و این قضیه طوری عادی شده بود که وقتی رئیس مجلس اعتبارنامه‌ای را مطرح می‌کرد و می‌دانست از فرمایشی‌هاست خودش می‌گفت البته آقای مدرس مخالفند.
هفدهم مرداد 1304 شمسی روز بررسی استیضاح، صحن مجلس شاهد درگیری سردارسپه و هوادارانش با مدرس و شمار اندک اسیضاح‌کنندگان بود. رضاخان علی‌رغم آن‌که طرفدارانش در مجلس اکثریت داشتند به شدت از استیضاح هراسناک بود چرا که سیدحسن مدرس رهبر استیضاح‌کنندگان بود و با قدرت کلام و شجاعتی که داشت ضمن تسلط کامل بر مجلس، رفتارهای غیرقانونی وی را افشا می‌ساخت. مجلس پنجم صحنه تلاش مضاعف مدرس برای مقابله با رضاخان بود، از فراهم کردن استیضاح رضاخان، تلاش برای برهم زدن بازی جمهوری و در نهایت سردارسپه به تغییر سلطنت دست زد. اما مدرس هم عقب ننشست و در مجلس ششم که در زمان رضاشاه تشکیل شد ابتدا با وجود تمام سخت‌گیری‌ها به مجلس راه پیدا کرد و هشت نفر از یارانش را نیز با خود همراه برد و به مخالفت با اعتبارنامه وکلای اعوان و انصار رضاشاه پرداخت. او در این مجلس مردم و منافع عمومی را بر خود مقدم می‌دانست و مراقب بود تا امتیازی به بیگانه داده نشود. جزئیات برنامه‌ها و لوایح اقتصادی را به دقت بررسی می‌کرد تا مبادا منافع ملی آسیب ببیند و اصرار داشت موافقت‌نامه‌های اقتصادی ایران با کشورهای خارجی پس از تائید مجلس به اجرا گذاشته شود.
آیت الله مدرس در بیانات خود طی دوره ششم مجلس شورای ملی به مسائل اجتماعی و رفاهی عموم مردم از جمله صندوق بازنشستگی، تاسیس بانک ویژه آنان برای فعالیت‌های اقتصادی و سرمایه‌گذاری، اعطای اعتبارات و امتیازات و تسهیلات، حفظ قدرت خرید اندوخته‌های کارمندان، جلوگیری از کاهش قدرت خرید پول و ضرورت خودکفا کردن بازنشستگان، نه وابسته بودن آنان به بودجه عمومی اهمیت فراوان می‌داد.
سید حسن مدرس مردی که در چند دوره حضور در مجلس شورای ملی تلاش کرد که نماینده موثری باشد با قرار گرفتن در مقابل رضاخان و بعدها رضاشاه به یکی از مخالفان پررنگ پهلوی تبدیل شد. رضاشاه ابتدا سعی کرد مانع از حضور مدرس در مجلس شود و پس از آن او را از تهران به خواف تبعید و کاشمر کرد و بعد هم او را به شهادت رساند.
برگرفته از کتاب «آیت الله مدرس و تفکر پارلمانتاریسم در ایران» نوشته محسن ملاصالحی
نظر شما