به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، «دانشنامه نیشابور بزرگ» که در هشت جلد به کوشش تیم تحقیقاتی و به سرپرستی دکتر امید مجد، استاد دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران به تألیف رسیده است، یکشنبه 2 دی‌ماه 1401 در تالار فردوسی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران رونمایی شد. در این مراسم رونمایی دکتر علی متکان دبیر کل یونسکو در ایران، دکتر عبدالرضا سیف ریاست دانشکده ادبیات و علوم‌انسانی دانشگاه تهران، دکتر منوچهر اکبری ریاست پیشین بنیاد دانشنامه‌نگاری ایران، دکتر سیدمحمد منصور طباطبایی استاد دانشگاه تهران و متخصص علم تراجم و رجال و نسخه‌شناسی، دکتر احسان ارکانی نماینده نیشابور در مجلس شورای اسلامی و دکتر امید مجد سخنرانی کردند.
 


نیشابور شهر خلاق جهانی می‌شود
در ابتدای این مراسم علی متکان دبیر کل یونسکو در ایران گفت: جای تشکر دارد که امید مجد به همراه تیم تحقیقاتی دانشنامه بسیار خوبی را در 8 جلد و 5 حوزه به نگارش درآورده‌اند. از حاصل کار آنها تقدیر و تشکر می‌کنیم. این دانشنامه کتابی است که در مورد یکی از شهرهای تاریخی ایران نوشته شده است. کسانی که برای زیارت امام رضا (ع) می‌روند به این شهر هم سری می‌زنند.
 
وی افزود: نام نیشابور در اوستا شهر شکوه و آبادانی نام برده شده است. اوج شکوه شهر نیشابور بعد از اسلام است. عمربن‌خطاب حمله کرد و نیشابور را فتح کرد و اسلام به نیشابور وارد شد. نیشابور شهر ابومسلم خراسانی است که در برابر بنی‌امیه قیام کرد. بیشترین شهرت نیشابور به نظامیه است که در زمان خواجه نظام‌الملک بنا شد. این دانشگاه یا مدرسه‌ای است که امام محمد غزالی آنجا تدریس می‌کرد. این شهر محل تلاقی ابوعلی سینا، ابوریحان بیرونی و... است. دانشمندان بسیاری از این شهر برخاسته‌اند.
 
دبیر کل یونسکو در ایران بیان کرد: نیشابور در زمان غزنویان به ویرانه تبدیل شد و شهر جدید از نو بنا شد. در زمان حمله مغول‌ها داماد چنگیز در این شهر کشته شد و چنگیز انتقام سختی از نیشابور گرفت. او حتی به حیوانات این شهر نیز رحم نکرد. اما شکوه نیشابور دوباره برگشت و محل ادیبان بسیاری شد.
 
متکان در ادامه گفت: به مناسبت انتشار دانشنامه نیشابور این خبر را به شما می‌دهم که ثبت پرونده نیشابور به عنوان یک شهر خلاق جهانی در دست بررسی است و نیشابور یک شهر خلاق جهانی می‌شود. دومین خبر خوشی که به شما می‌دهم این است که فاصله بین آرامگاه عطار و خیام به یک گذرگاه فرهنگی تبدیل می‌شود تا برای گردشگران تازگی داشته باشد.
 
وی افزود: نیشابور تنها شهری است که نام دو دانشمند بزرگ آن به ثبت جهانی رسیده است و نام‌شان در شهرهای دنیا می‌درخشد. امید که حق این شهر بزرگ را که چندین بار دستخوش هجوم دشمنان قرار گرفته است، به خوبی ادا کنیم.


 
کارهای امید مجد در حوزه تحقیق و تدریس ارزشمند است
در ادامه این مراسم رونمایی عبدالرضا سیف ریاست دانشکده ادبیات و علوم‌انسانی دانشگاه تهران گفت: اثر ماندگار دیگری امروز تقدیم جامعه ما شد. نشریه‌ای که امید مجد برای احیای ادبیات فارسی بنیانگذاری کرد و کارهای دیگر وی چه در حوزه تحقیق و چه در حوزه تدریس کارهای ارزشمندی است.
 
وی افزود: نیشابور از گذشته پایتخت فرهنگی ایران بود. نیشابور شهر هزار مسجد بود، یعنی هزار محله داشت. تربت حیدریه نیز روزی جزو نیشابور بوده است. عطاری که در مقابل مغول شهید می‌شود. شهری که در برابر مغول می‌ایستد. امروز هم دکتر مجد یکی دیگر از فرزندان این شهر است که با همتی بلند کار سترگی را به انجام رسانیده است. از سوی دبیر کل یونسکو در ایران وعده‌های ارزشمندی بیان شد که تا باد چنین بادا.
 


دانشنامه به تمام ابعاد شهر نیشابور نگاهی دارد
در ادامه این مراسم منوچهر اکبری، ریاست پیشین بنیاد دانشنامه‌نگاری ایران گفت: بنیاد دانشنامه‌نگاری ایران 54 دانشنامه در 12 سال به چاپ رسانده است و کاملا به سختی کار واقف هستم. 12 یا 13 سال پیش بود که امید مجد پیش من آمد و از انجام این کار سخن گفت. این 8 کتاب که به دستم رسید برایم تعجب‌برانگیز بود.
 
وی با بیان اینکه ملاک توسعه‌یافتگی کشورها دانشنامه است، افزود: بعد از انقلاب به این موضوع پرداخته شده است. دانشنامه یک کتاب مرجع است که خلاصه آخرین مقالاتی را که برای 50 سال باید اعتبار علمی داشته باشد، در خود جای داده است. امید مجد از ابتدا کوشا بود و سر بزرگی داشت. مورد بی‌مهری‌ها هم قرار گرفت اما همت نیشابوری داشت که من او را تحسین می‌کنم. دانشنامه به تمام ابعاد شهر نیشابور نگاهی دارد.
 
اکبری بیان کرد: در این دانشنامه نام مولفان بیان شده است اما چون اعراب‌گذاری نشده است، اشتباه خوانده می‌شود. امیدوارم کاری مانند دانشنامه نیشابور برای سایر شهرها نیز انجام شود. در اصالت و نیک انجامی کتاب تردید ندارم. همین نشابوریان بودند که اولین چریک ضدمغول را تاسیس کردند. به گروه، به دانشکده و به نیشابوریان تبریک می‌گویم.
 


نشابور دژنوشت تاریخ و ادب ایران است
در ادامه این مراسم رونمایی سیدمحمد منصور طباطبایی استاد دانشگاه تهران و متخصص علم تراجم و رجال و نسخه‌شناسی گفت: اگر سخن شایسته را چنان که شأن این مساله فاخر است بخواهم گفت بیش از این وقت می‌خواهد. حقیقت داستان کار دکتر مجد فاخر و درخور است. بنده روز اول خواهش کردم که به کار نیشابور تمهید ویژه‌ای کند.
 
وی افزود: یکی نیشابوری است که در خراسان همه می‌شناسیم. یکی نیشابوری است که پایتخت قرن 14 ایران است. اگر با رجال سروکار داشته باشید از شرق و غرب عالمی را نمی‌یابید که در نیشابور درس نخوانده باشد. نشابور دژنوشت تاریخ و ادب ایران است. این کار کاخ رفیع تاریخ ایران است. یک نقطه طلایی که به قرن 4 و 5 ختم می‌شود مثل ابوریحان بیرونی و محدثین نامدار که همه اینها پرورده نیشابور هستند که باید برای هر یک پرونده‌ای جداگانه باز کرد.
 
این متخصص علم تراجم و رجال و نسخه‌شناسی بیان کرد: دست امید مجد را خاضعانه می‌بوسم. من مرید مجد هستم. بدانید که این مجد سرچشمه زلالی است که هر جا حضور دارد آنجا آبادانی است. قرار بود تراجم رجال را در خدمت این دانشنامه باشم اما نشد. در این سال‌ها مجد از جان و مال مایه گذاشته است. ملکی را که در دماوند داشت فروخت و تا ریال آخر برای به سرانجام رسیدن این دانشنامه هزینه کرد. کمک چندانی از جایی دریافت نکرد و از خودش مایه گذاشت و کار فاخری را آفرید که امیدوارم تا آخر منشا کارهای فاخر باشد.
 
طباطبایی در ادامه گفت: مبادا که غریب‌نواز خودی‌گداز باشید. در این ملک فردوسی‌ها نامراد از دنیا رفته‌اند و صدها سال بعد از مرگشان قدرشان را دانستند. تردید نداشته باشید که قاعده بزرگان چنین است.
 
وی افزود: اثری فاخر در زمان مغول از بین رفت، فهرستی از این اثر را دکتر شفیعی کدکنی به چاپ رسانیده است. در روند فراهم‌آوردن مواد خام دانشنامه نیشابور اتفاق بسیار مبارکی افتاد و از لابه‌لای صدها متن آنچه از تاریخ نیشابور در باب تراجم رجال بود نیز بازسازی شد که خود این یک جزء به اندازه کل اثر ارزشمند است. امید مجد، امید که نامت بر آن شهر بدرخشد و میدانی را در نیشابور به نامت کنند.
 


این دانشنامه ماحصل 7 سال تلاش شبانه‌روزی است
در ادامه احسان ارکانی، نماینده مردم نیشابور در مجلس شورای اسلامی گفت: تمدن ریشه‌دار نیشابور سبب شد تا مردم این شهر بعد از ویرانی‌ها و حمله‌های بسیار باز هم ققنوس‌وار چون سیمرغ عطار نیشابور را نگه دارند و به جایی برسانند که امروز همه ما به آن افتخار می‌کنیم. فرزندان بزرگی از نیشابور برخاسته‌اند که با وجود تمام کمبودها در حوزه خود بی‌نظیر هستند. از امید مجد و حجت اشرف‌زاده تا از بزرگان گذشته همچون دکتر گرایلی و پرویز مشکاتیان.
 
وی افزود: مردم نیشابور جزو مردم ممتاز این سرزمین هستند. من امید مجد را از بچگی می‌شناسم و 43 سال است که در نیشابور همسایه هستیم. در رشته مهندسی تحصیل کرد اما خاک غنی نیشابور او را به ادبیات و پژوهش و تاریخ سوق داد. امروز کاری بی‌نظیر رونمایی شد که روحیه نیشابوری‌ها را به اثبات می‌رساند.
 
ارکانی بیان کرد: امروز هیچ نهاد و ارگانی در اینجا حضور ندارد. هیچ دستگاهی از امید مجد حمایت نکرد. اتفاقا این از افتخارات است که اگر نیشابور در طول تاریخ جلو رفت به همت مردمش بوده است. تک تک مردم نیشابور باعث سربلندی این شهر شدند. امید مجد سال‌هاست کارهایی را انجام داده که هیچ یک از مدعیان نه توان و نه همت انجام این کارها را نداشته‌اند. او قرآن مجید، نهج‌البلاغه، صحیفه سجادیه و مفاتیح‌الجنان را به نظم درآورده است.
 
وی افزود: امروز هم از ماحصل 7 سال تلاش شبانه‌روزی او رونمایی می‌شود. در این اثر 7 هزار رفرنس و مرجع وجود دارد. او بیش از چند هزار کتاب مطالعه کرده است تا این دانشنامه به سرانجام برسد. ما نیشابوریان اعتقاد داریم هر چه داریم از دعای خیر پدر و مادر است که در این مورد نیز بی‌شک این‌گونه بوده است.
 


با خواندن 7 هزار برگ سند مهم تاریخ نیشابور را زنده کردیم
امید مجد در پایان این مراسم گفت: سپاسگزام از 27 نفری که به من در به انجام رساندن این کار کمک کردند. سپاسگزارم از تمام نیشابوریان عزیزی که از تهران و نیشابور قدم رنجه کردند. هم افتخار می‌کنم و هم خجالت می‌کشم از اینکه متحمل زحمت شده‌اید.
 
وی در ادامه پس از شرحی در مورد نیشابور از گذشته تا اکنون بیان کرد: در پاسخ به پرسش استاد منوچهر اکبری باید بگویم ما یک کتاب بسیار مهمی به نام تاریخ نیشابوری را از دست دادیم و اندکی از این اثر باقی مانده است. در این اندک اسامی آمده است که سندیت تاریخی دارد. چیز بیشتری در مورد این اثر پیدا نکردیم اما سعی کردیم این نام و نام‌های مشابه را در کتاب بیاوریم.
 
مجد افزود: با خواندن 7 هزار برگ سند مهم تاریخ نیشابور را زنده کردیم و یکی از افتخارات این دانشنامه این است که در آن 8 هزار اسم آورده شده است.
 
وی در ادامه به شرح این دانشنامه 8 جلدی پرداخت و گفت: این کتاب حاوی اطلاعات جامعی از شهر نیشابور تاریخی و نیز نیشابور بزرگ جدید شامل سه شهرستان نیشابور و زبرجان و فیروزه است. جلد اول شامل تاریخ نیشابور از آغاز تا پایان پهلوی اول است که به تفکیک دوره‌های هخامنشیان، اشکانیان، ساسانیان، طاهریان، صفویان، افشاریان، زندیه، قاجار و پهلوی نوشته شده است.
 



مجد بیان کرد: جلدهای دوم تا چهارم شامل مشاهیر و رجال نیشابور کهن است که حدودا هشت هزار نام از اهل علم و دانش و دین و لشکری و امیر و وزیر و فقیه و محدث و هنرمند و کاتب و موسیقیدان و پزشک و ریاضیدان و جز آن را تا شروع سده چهاردهم در بردارد. جلد پنجم حاوی تمام اطلاعات شهرشناسی از نظر جغرافیای طبیعی و صنعتی و کشاورزی و انسانی و زمین‌شناسی و مراکز گردشگری و بقع متبرکه و آثار ثبتی میراث فرهنگی و باستانشناسی است.
 
وی افزود: جلدهای ششم و هفتم به تفصیل به معرفی روستاهای نیشابور بزرگ پرداخته و هر روستا را با اطلاعات کاملی از آنچه دارند و ندارند معرفی می‌کنند. جلد هشتم و پایانی این اثر بحث مستوفایی از زبان و آداب و رسوم و فرهنگ و افسانه‌های نیشابوریان را در خود جای داده است.
 
در این مراسم همچنین علی‌اکبر متکان سپاسنامه‌ای را به دکتر امید مجد تقدیم کرد و سه کلیپ از شرح همکاری تعدادی از همکاران امید مجد در دانشنامه بزرگ نیشابور در فواصل اجرای برنامه پخش شد.