به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، ماهرخ ابراهیم‌پور: سال 1401 به پایان خود رسیده است و اکنون ما به روزهایی که رفت می‌نگریم تا دریابیم در عرصه تاریخ، علوم سیاسی، ایران‌شناسی و باستان‌شناسی چه دستاوردی در سالی که رو به پایان است، داشته‌ایم؟ خبرهای عرصه فرهنگ را که مرور می‌کنید از همایش تاریخی، باستان‌شناسی، ایران‌شناسی تا انتشار مجلات جدید و ثبت روزهای ملی در یونسکو در فهرست آن مشاهده می‌شود.   

دومین جایزه کتاب تاریخ انقلاب اسلامی
آیین پایانی دومین جایزه کتاب تاریخ انقلاب اسلامی با حضور محمد مهدی اسماعیلی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، برگزیدگان، داوران، ناشران آثار منتخب این دوره از جایزه کتاب تاریخ انقلاب اسلامی سه‌شنبه (۳۰ فروردین) در مجموعه فرهنگی شهدای انقلاب اسلامی برگزار شد.

اسامی برگزیدگان و شایستگان تقدیر «دومین جایزه کتاب تاریخ انقلاب اسلامی» به شرح ذیل است: در بخش «اسناد و پژوهش‌های اسنادی»؛ اثر برگزیده: «قدر مطلق یک توطئه: کودتای نقاب به روایت اسناد، تألیف شاداب عسگری و اسماعیل قمریان‌معمره»
در بخش تاریخ شفاهی، اثر برگزیده: «مسجد رهبر: تاریخ شفاهی مسجد کرامت، تألیف مرتضی انصاری‌زاده، مصاحبه: احمد عسگری، حسن سلطانی و سیدمحمدامیر احمدی‌طباطبایی»
اثر شایسته تقدی، «به رنگ صبر: خاطرات خانم فاطمه صدر، به‌کوشش فاطمه نقوی»
در بخش تحقیقات و پژوهش‌های تاریخی، اثر برگزیده: «ایران در فرایند انقلاب: امام خمینی و چالش سنت و مدرنیته، تألیف سیدمصطفی تقوی‌مقدم»
اثر شایسته تقدیر، دو کتاب زیر به‌صورت مشترک انتخاب شدند: «سند انتخاب: روایتی از برگزیدن رهبری انقلاب اسلامی بعد از امام خمینی (۱۳۶۲۱۳۶۸) تألیف محسن سام» و «انقلاب اسلامی در اردبیل، تألیف رجب ایزدی و رحیم نیکبخت»
در خاطرات، زندگی‌نامه و شرح‌حال‌نویسی، اثر برگزیده:«سلوکی در پروا: گذری بر حیات سیاسی و اجتماعی آیت‌الله حاج شیخ هادی باریک‌بین»، تألیف مسعود آتشگران

در مستندنگاری، اثر شایسته تقدیر: «ایام سبزوار، تحقیق اسماعیل هاشم‌آبادی و محمد اصغرزاده، تدوین محمود شم‌آبادی، محمد کیخسروی و ابوالفضل رضایی» 

سندنگار با رویکردی اسنادی به پانزده خرداد
با تغییراتی که در آرشیو ملی رخ داد، محمدجواد جعفریان جایگزین خسرو طالب‌زاده شد و با این تغییر انتقال اسناد از سازمان‌های دولتی و برخی موسسات خصوصی روندی افزایشی پیدا کرد اما در مجموع باز هم نیاز به پیگیری برای انتقال اسناد مهم‌تری از جمله اسناد راکد بعضی دانشگاه‌ها، بیمارستان‌ها، مدارس، وزارتخانه‌ها و سایر نهادها و سازمان‌های خیریه و مردم‌نهاد هست که تا دیر نشده به آرشیو منتقل شوند. 

یکی از فعالیت‌هایی که در سازمان اسناد انجام شد، انتشار مجموعه «سندنگار» است که نخستین شماره آن به اسناد پانزده خرداد با عنوان «15 خرداد، شصت سال بعد» اختصاص داشت. نخستین شماره از مجموعه «سندنگار» که ویژه نامه‌ای درباره رویداد مهم قیام 15 خرداد است؛ با گاه‌شمار قیام پانزده خرداد آغاز و در ادامه گفت‌وگوهایی با مظفر نامدار و جواد منصوری با موضوع مطرح شده در «سندنگار» انجام و منتشر شده است.

نمایش اسنادی از نخستین کتاب‌های درسی دارالفنون
پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی با همکاری کتابخانه و موزه ملک و مرکز اسناد فرهنگی آسیا در نمایشگاهی اسنادی از آغارین کتاب‌های درسی تحصیلات عالی در ایران: کتاب‌های درسی دارالفنون را به مناسبت هفته پژوهش در معرض دید علاقه‌مندان قرار داد. 

گشایش مدرسه دارالفنون (1268 ه.) و استخدام معلمان خارجی از کشورهای با سابقه کمتر استعماری از جمله اقدامات ماندگار میرزا تقی‌خان امیرکبیر برای آغاز جریانی متفاوت برای پرورش متخصصان بود. از دارالفنون به عنوان نخستین مدرسه تحصیلات عالی (پیشا دانشگاهی)، اسناد و مدارک متنوعی برجای مانده است از جمله کتاب‌های چاپ سنگی که یا توسط مدرسین مدرسه نوشته شده‌اند و تدریس می‌شدند یا در چاپخانه دارالفنون به چاپ رسیدند.

پژوهش‌های تاریخی آذربایجان از راه رسید
تبریز از دیرباز در عرصه فعالیت‌های فرهنگی نقش مهمی داشته است و هنوز هم در این عرصه فعال است و محققان و پژوهشگران صاحب‌نامی در عرصه فرهنگ مشغول تحقیق و پژوهش هستند. یکی از این فعالیت‌ها انتشار فصلنامه «پژوهش‌های تاریخی آذربایجان» است که نخستین شماره نشریه اختصاصی تاریخ به صاحب امتیازی و مدیرمسئولی امیر چهره‌گشا در تبریز منتشر شد. عناوین مقاله‌های مندرج در این شماره به این شرح است: «بررسی علل اشغال نظامی ایران در شهریور ۱۳۲۰/ علی مرادی مراغه‌ای»، «پیامدهای اشغال ایران در شهریور ۱۳۲۰: بحران نان در تبریز با تکیه بر اسناد آرشیوی و جراید / امیر چهره‌گشنیم‌نگاهی به دیدگاه‌های اقتصادی و اجتماعی میرزاعلی ثقه‌الاسلام تبریزی / شهرزاد ساسان‌پور» و ...

برگزاری «نگرشی تحلیلی بر چشم‌انداز باستان‌شناسی کشور»
همایش نگرشی تحلیلی بر چشم‌انداز باستان شناسی کشور 15دی‌ماه در پژوهشکده گیلان شناسی سلیمان داراب رشت برگزار شد. در این سمینار ۶ مقاله با عناوین «باستان‌شناسی شهری»، «گزارش تحلیلی بر چشم‌انداز باستان‌شناسی ایران»، «چشم‌انداز باستان‌شناسی ایران در پس یک سده تجربه»، «ضرورت بازنگری در کاوش‌های آموزشی باستان‌شناسی»، «بررسی آثار حقوقی، حفاری و مستند سازی آثار تاریخی» و «آشنایی با علوم میان رشته‌ای با محوریت نخستین آزمایشگاه انسان‌شناسی زیستی» پژوهشکده گیلان‌شناسی دانشگاه گیلان ارائه شد.

«چشم‌انداز منطقه‌ای میراث راه ابریشم، هم‌زیستی فرهنگ‌ها»
همایش «چشم‌انداز منطقه‌ای میراث راه ابریشم، هم‌زیستی فرهنگ‌ها» به همت پژوهشکده ابنیه و بافت‌های فرهنگی-تاریخی 11بهمن 1401، در راستای فعالیت پایگاه پژوهشی راه ابریشم برگزار شد.

ذات‌الله نیکزاد، دبیر همایش و عضو هیأت علمی پژوهشگاه در همایش چشم‌انداز منطقه‌ای میراث راه ابریشم، همزیستی فرهنگ‌ها گفت: این همایش که با رویکرد منطقه‌ای و با نگاه به همزیستی فرهنگ‌ها برگزار شده با هدف گردآوری پژوهش‌های صاحب‌نظران و دانشوران حوزه‌های گوناگون دانش و یادآوری موضوع راه ابریشم برای فعالیت‌های علمی آینده طرح‌ریزی شده است.

بررسی «هویت ملی ایران معاصر» در پژوهشگاه
 چهارمین نشست از سلسله نشست‌های گفت‌وگوی انتقادی با عنوان «هویت ملی ایران معاصر» با سخنرانی موسی نجفی، یحیی فوزی، سیدمحمدرحیم ربانی‌زاده، آزیتا افراشی، سیروس نصراله‌زاده، مصطفی شهرآئینی، زهرا حیاتی و حمیدرضا دالوند سه‌شنبه 22 آذرماه برگزار شد. 

موسی نجفی، رئیس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در نشست بررسی «هویت ملی ایران معاصر» گفت: هر گاه اندیشه‌ای آمده و توانسته سه مولفه هویت ایرانی؛ مذهب شیعه، زبان فارسی و جغرافیای ایران یک نسبت معقول برقرار کند، از دل آن یک تمدن بزرگ توانسته زاده شود و همانطور که به سخنان کسینجر اشاره کردم فراتر از ملیت خودش اثرگذار باشد به طوری که هم نظم نوینی را در دنیای قدیم پایه‌گذاری کنند هم توانستند نظم وستفالی را بعد از چهار قرن به چالش بکشند.

ثبت شب یلدا در میراث معنوی 
علیرضا حسن‌زاده، رییس پژوهشکده مردم‌شناسی از همکاری نزدیک پژوهشکده مردم‌شناسی با مدیریت ثبت و آثار، حفظ و احیاء میراث‌معنوی و طبیعی خبر داد و گفت: از میان چهار عنصر ثبت شده میراث ناملموس ایران در فهرست جهانی یونسکو، پژوهشکده مردم‌شناسی در ثبت دو عنصر یلدا و پرورش کرم ابریشم برای بافندگی مشارکت داشته است.

وی افزود: پرونده جهانی «یلدا/چله» در ١ دسامبر ٢٠٢٢ در جریان هفدهمین اجلاس بین‌الدول پاسداری از میراث‌فرهنگی یونسکو به صورت مشترک برای کشورهای ایران و افغانستان در فهرست معرف به ثبت رسید.

اهدا اسناد دوره ناصری به آرشیو ملی
مجموعه اسناد خاندانی شامل 56 طغرا از اسناد مهم و با ارزش متعلق به دوره ناصری، از سوی نیک اندیش زهره بزرگ‌­نیا به کتابخانه ملی ایران اهدا شد. مجموعه اسناد مذکور دارای سلامت نسبی ظاهری هستند و بر اساس تعداد اندک تواریخ ثبت بر اسناد، متعلق به دوره ناصری و دوره محمدشاه تا احمدشاه قاجار است. محوریت محتوایی مجموعه، مکتوبات و نامه­‌های اخوانی و یک نمونه مراسله سربرگ­دار است که قاطبه آنها، درون خانوادگی و مبتنی­ بر مراودات داخلی متعلق به خاندان «قائم­‌مقامی» (منتسب به قائم­‌مقام فراهانی) می شود و از منطقه «هزاوه» و «جونوش» فراهان و از نسل میرزاابوالقاسم قائم­‌مقام دوم فراهانی (وزیر و صدراعظم محمدشاه قاجار ۱۲۵۱-۱۱۹۳قمری) است.

بازخوانی هویت ملی ایرانی در میراث باستان‌شناختی
همایش میراث باستان‌شناختی و بازخوانی هویت ملی ایرانی، از نگاه غربی، از نگاه ایرانی به دبیری علمی دکتر سیروس نصراله‌زاده و دبیری اجرایی دکتر شاهین آریامنش شنبه 19 آذرماه 1401 در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد.

سیروس نصراله‌زاده با اشاره به گرایش به ایران باستان در دوره قاجار گفت: پیش از این فعالیت‌های محققان غربی، گرایشی به ایران باستان در زمان فتحعلیشاه شروع شده بود. خود این شاه نقش‌برجسته‌هایی در کنار نقش‌برجسته‌های ساسانی و هخامنشی تصویر کرده بود و به سبب گسترش عقاید آذرکیوانیان، در قرن دهم هجری و همزمان با صفویان، در پی صنعت چاپ برخی افراد همچون میرزافتحعلی آخوندزاده، میرزاآقاخان کرمانی، جلال‌الدین میرزا در نامه خسروان، فرازستان میرزا اسماعیل تویسرکانی، آییینه سکندری و نامه باستان میرزا آقاخان کرمانی و غیره گرایشی به ایران باستان یافتند، اما بر اساس همان تاریخ ملی پیشین و مقداری خطاهای تاریخی و جعلیات آذرکیوانیان. مجموع این وقایع باعث شده برخی محققان نام آن را کشف مجدد ایران باستان نام نهند. در این تاریخ‌نویسی ایران مساله شد و به تعبیر محققی تاریخ‌نویسی ایران‌مدار جای خود را یافت.

انتقال اسناد رئیس شرق‌شناسی آکسفورد
علی میرانصاری، معاون بخش ادبیات مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی خبر از انتقال اسناد محمدعلی همایون کاتوزیان معروف به هما کاتوزیان به این مرکز داد. قرار است طبق مکاتباتی که با رئیس موسسه شرق‌شناسی دانشگاه آکسفورد داشت، این مهم فراهم شده تا اسناد زندگی، تحصیل و تحقیقات او به ایران در آینده نزدیک منتقل شود. 

محمدعلی همایون کاتوزیان (متولد ۲۶ آبان ۱۳۲۱ (خورشیدی)، تهران) اقتصاددان، تاریخ‌نگار، کاوشگر علوم سیاسی و منتقد ادبی است. زمینه تحقیقات او مسائل مربوط به ایران است. تحصیلات رسمی دانشگاهی کاتوزیان در اقتصاد و جامعه‌شناسی است. او به‌طور همزمان مطالعاتش را در زمینه تاریخ و ادبیات ایران تا سطح پیشرفته آکادمیک ادامه داده‌است و نتایج این مطالعات را می‌توان در تنوع آثار چاپ شده از او دید. تا کنون از او بیش از هفت کتاب در زمینه تاریخ و ادبیات ایران به زبان انگلیسی به چاپ رسیده‌است

برگزاری تاریخ شفاهی محلی مازندران
انجمن تاریخ شفاهی ایران با مشارکت حوزه هنری انقلاب اسلامی مازندران، اداره کل حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس و سپاه کربلای مازندران؛ سیزدهمین همایش تاریخ شفاهی ایران با گرایش «تاریخ شفاهی محلی مازندران» را با ارائه شانزده مقاله 8 بهمن 1401 برگزار کرد.

رئیس حوزه هنری مازندران گفت: محورهای موضوعی سیزدهمین همایش ملی تاریخ شفاهی ایران مطالعات موردی مازندران، تاریخ شفاهی انقلاب، دفاع مقدس، مطالعات شهری و تاریخ شفاهی و مطالعات روستایی است.

ابتکارات ایرانی در تاریخ دیپلماسی ایران
ششمین کنفرانس تاریخ روابط خارجی ایران با عنوان «دو سده مذاکره در تاریخ دیپلماسی ایران: قواعد، دستاوردها و ابتکارات ایرانی» با سخنرانی کاوه بیات، پژوهشگر تاریخ، گودرز رشتیانی، مدیر گروه تاریخ دانشگاه تهران، نصراله صالحی، پژوهشگر و سندشناس، فاطمه قاضیها، سندپژوه و تاریخ‌نگار، دکتر حسن حضرتی، استاد گروه تاریخ دانشگاه تهران، رضا آذرشهررضایی، پژوهشگر و سندپژوه، فریدون مجلسی، دیپلمات بازنشسته، مترجم و پژوهشگر روابط بین‌الملل، سید علی موجانی، پژوهشگر و سندپژوه به همت مرکز مطالعات سیاسی بین‌المللی وزارت امور خارجه اداره تاریخ شفاهی و مطالعات تاریخی سه‌شنبه 4 بهمن ماه برگزار شد. 

هشتادمین سالگرد مهاجرت لهستانی‌ها به ایران
همایش بین‌المللی در جستجوی خانه دوم به مناسبت هشتادمین سالگرد مهاجرت لهستانی‌ها به ایران در جنگ جهانی دوم برگزار یکشنبه 7 اسفند ساعت 14 در باغ موزه نگارستان به همراه نمایشگاه عکس و سند و پخش فیلم مستند برگزار شد. این کنفرانس بین‌المللی با هدف تقویت دیپلماسی فرهنگی و نیز بررسی علل و پیامدهای مهاجرت گسترده‌ی لهستانی‌ها در جنگ جهانی دوم و بررسی تبعات اجتماعی حضور این مهاجرین به ایران برگزار شد.

شاهنامه‌سرایی ایلخانی در «همایش ملی میراث‌زبانی»
سید ابوالفضل رضوی دانشیار گروه تاریخ دانشگاه خوارزمی در «چهارمین همایش ملی میراث‌زبانی» به بیان مطالبی در خصوص «شاهنامه‌سرایی در عهد ایلخانان و احیای هویت ایرانی» پرداخت و با اشاره به اینکه عصر حاکمیت ایلخانان بر ایران، از حیث تأمین امنیت نسبی و تغییر در جغرافیای سیاسی و ساختار حکومتی نویدبخش شرایط متفاوتی بود تصریح‌کرد: حکومت ایلخانان در پی چهار دهه بی ثباتی سیاسی_ اجتماعی حاصل از عملکرد مغول‌ها در دوران هجوم پدید آمد و ضمن برقراری نظم و ثبات نسبی، با از بین بردن خلافت عباسی و انسجام بخشیدن به جغرافیای سیاسی ایران، موجبات احیاء، تقویت و بازنمایی مفهوم و هویت ایرانشهری را فراهم کرد.

زمینه‌های بکر تاریخ‌نگاری انقلاب در روز تاریخ‌نگاری انقلاب 
نخستین همایش بزرگداشت روز تاریخ‌نگاری انقلاب اسلامی همزمان با صدور فرمان امام خمینی (ره) به سیدحمید روحانی در تاریخ 25 بهمن 1367 مبنی بر تدوین تاریخ انقلاب اسلامی همراه با تجلیل از پیشکسوتان حوزه تاریخ‌نگاری انقلاب اسلامی 18 بهمن 1401 در تالار قلم سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران برگزار شد. در این مراسم حجت‌الاسلام سعید فخرزاده، علیرضا مختارپور، دکتر محمدحسن رجبی دوانی و حجت‌الاسلام مصطفی پورمحمدی سخنرانی کردند.

خاورمیانه‌پژوهان در مرکز توجه جایزه عنایت 
مرکز پژوهش‌های علمی و مطالعات استراتژیک خاورمیانه با همکاری چندین دانشگاه، انجمن علمی و مؤسسه مستقل، نخستین دوره «جایزه بین‌المللی دکتر حمید عنایت» را برگزار کرد. 

نخستین جایزه بین‌المللی حمید عنایت که به صورت دوسالانه برگزار خواهد شد، به خاورمیانه‌پژوهان برتر اعطا می‌شود. نخستین دوره «جایزه بین‌المللی دکتر حمید عنایت» به حمید احمدی، فرهنگ رجایی و مختار نوری اعطا کرد. 

اختصاص عصرانه علوم انسانی به حقانی 
موسی حقانی در ششمین عصرانه علوم انسانی که به همت موسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم برگزار شد و به بررسی اندیشه‌های حقانی اختصاص داشت، حقانی گفت: می‌توانم بگویم از سن 14، 15 سالگی مطالعات تاریخی خودم را شروع کردم که تقریبا یک دو سال قبل از پیروزی انقلاب بود با پیروزی انقلاب انگیزه‌هایم خیلی بیشتر شد برای این‌که به تاریخ خودمان به ویژه تاریخ معاصر بپردازم. کار در زمینه مطالعات تاریخی خیلی به من در زمینه شناخت جامعه تاریخی کمک کرد. 

برگزیدگان جایزه گنجینه پژوهشی ایرج افشار
برگزیدگان هفتمین و هشتمین دوره جایزه گنجینه پژوهشی ایرج افشار در نود و هفتمین زادروز این ایران‌شناس و کتا‌بدار فقید، مشخص و دو پایان‌نامه شایسته تقدیر دانسته شدند.  

در رشته کتابداری (علم اطلاعات و دانش‌شناسی)، پایان‌نامه دکتری‌ ملیحه دُرخوش با موضوع «طراحی، پیاده‌سازی، و ارزیابی الگوی هستی‌شناختی تخصصی حوزه نقاشی بر پایه الگوی مرجع مفهومی سیداک» و در زمینه تصحیح متون فارسی، پایان‌نامه دکتری محمدصادق خاتمی با عنوان «تصحیح «مکتوبات صدی» شیخ شرف‌الدین مَنیَری و تحقیق درباره آن»، از سوی هیأت داوری جایزه گنجینه پژوهشی ایرج افشار انتخاب شدند.

همایش بزرگداشت بیهقی در سبزوار
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در آئین پایانی دوازدهمین همایش بزرگداشت ابوالفضل بیهقی و بازشناخت نثر فارسی گفت: ابوالفضل بیهقی با نگارش کتاب تاریخ بیهقی خدمتی بزرگ به زبان فارسی کرده است. تاریخ بیهقی و شاهنامه فردوسی استوانه‌های رفیعی هستند که به زبان فارسی شان، منزلت و اعتلاء بخشیده‌اند. شهرستان سبزوار نیز علاوه بر وجود مفاخر و مشاهیر فراوان، با نهضت سربداران در شکل‌گیری مهم‌ترین دولت پیرو مکتب اهل بیت(ع) نقش‌آفرینی کرده است و مقاومت و حماسه تاریخی مردم این دیار در پیروزی بر متجاوزان همچون نقطه روشنی در تاریخ این مرز و بوم می‌درخشد که ماحصل آن برپایی دولت بزرگ‌ اسلامی بوده است.

تجلیل از فهرست‌نویسان و خادمان عرصه نسخ خطی
همایش «فهرست‌نگاری پویا و مستمر نسخه‌های خطی» با همکاری کتابخانه و موزه ملی ملک، مجمع ذخائر اسلامی و موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران به مناسبت هفته کتاب چهارشنبه 25 آبان در کتابخانه و موزه ملی ملک برگزار شد.

در این مراسم تجلیل از فهرست‌نویسان و خادمان عرصه نسخ خطی بود و از اکبر ایرانی، مدیرعامل موسسه پژوهشی میراث مکتوب، محمود نظری، فهرست‌نگاربخش نسخ خطی کتابخانه مجلس شورای اسلامی، حجت‌الاسلام والمسلمین سید جعفر حسینی اشکوری، فهرست‌نگار، جواد بشری، فهرست‌نویس، فریبا افکاری، نسخه‌شناس و رضا مختاری فهرست‌نویس تقدیر به عمل آمد.

نمایشگاه کتاب گردشگری و تهران‌شناسی
نمایشگاه کتاب گردشگری و تهران‌شناسی به مناسبت هفته کتاب و کتابخوانی و به همت ستاد گردشگری شهرداری تهران با همکاری موزه ملی انقلاب اسلامی و دفاع مقدس در گالری فکه افتتاح شد.

در این نمایشگاه سعی شده است تا با نمایش گالری تصاویر و کتاب‌هایی از طهران قدیم، مخاطبان را با محله‌های تهران، جاذبه‌های گردشگری تهران، مسائل شهری و آداب و رسوم پایتخت ایران اسلامی آشنا کنیم.

رونمایی از سی و یک کتاب تاریخ شفاهی ورزش 
مراسم رونمایی از 31 عنوان کتاب تاریخ شفاهی ورزشی با حضور وزیرمیراث فرهنگی و گردشگری، دبیر کل یونسکو در تهران و رئیس کمیته ملی المپیک سه‌شنبه 11 مرداد ساعت 10 صبح برگزار شد.

کتاب‌های تاریخ شفاهی ورزش کشور در رشته‌های کشتی، والیبال، ورزش دانش‌آموزی، وزنه‌برداری، ورزش زنان، بسکتبال، اماکن ورزشی و رشته‌های مختلف تیمی که برگرفته از تاریخ شفاهی پیشکسوتان ارزنده ورزش کشور است در این برنامه رونمایی شد.

«انقلاب اسلامی، مبانی و ویژگی‌ها» به زبان اردو
کتاب «انقلاب اسلامی، مبانی و ویژگی‌ها» که به قلم محمد حقی توسط اداره ترجمه مجمع جهانی اهل بیت(ع) ‌به زبان اردو ترجمه شده بود، با همکاری مرکز ترجمه و نشر معارف اسلامی و علوم انسانی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی و به همت خانه فرهنگ  ایران در راولپندی به چاپ رسید.

این کتاب به مباحثی همچون تعریف انقلاب اسلامی، ماهیت انقلاب، ضرورت حکومت اسلامی در جهان، دلایل و ویژگی های انقلاب اسلامی از دیدگاه امام خمینی(ره)، مفهوم ولایت فقیه، پیشینه و شرایط، مشارکت مردم، نقش مردم و اهداف دینی سیاسی اجتماعی و اقتصادی انقلاب اسلامی می‌پردازد.


گردهمایی چهره‌های مطرح تاریخ در «تاریخ فرهنگی»
همایش یکروزه تاریخ فرهنگی با سخنرانی استادان مطرح تاریخ، جامعه‌شناسی و علوم سیاسی سه‌شنبه دوم اسفندماه در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد.

حسینعلی نوذری می‌گوید: من قائلم به اینکه تاریخ فرهنگی بیانگر یک مسیر پرفراز و نشیبی است همانطور که محققان این حوزه در تقسیم‌بندی که دو حوزه اصلی تاریخ فرهنگی قدیم و تاریخ فرهنگی جدید صورت دادند و به این معنا اشاره کردند که ریشه‌های بسیار تاریخی دیرینه نسبتا طولانی نشان دهنده این است که تاریخ فرهنگی در واقع حاصل یک جریان‌های استعلاجی، سریع و بسیار زودگذر نبوده و دستکم از قرن‌های 18 و 19 به این طرف ما شاهد حرکت‌ها و تلاش‌هایی هستیم که در حوزه تاریخ فرهنگی صورت گرفته است.

برگزاری جایزه جلال آل‌احمد در دی‌ماه
کتاب «سازمان سیاسی بهائیت» نامزد بخش مستندنگاری جایزه جلال آل‌احمد شد. دکتر حمیدرضا اسماعیلی کتاب «سازمان سیاسی بهائیت» را در مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی به چاپ رسانده است. او در این پژوهش سراغ انبوه کتاب‌هایی رفته که بیش از نیم قرن است درباره بهائیت تالیف و چاپ شدند، اما او معتقد است که اغلب این کتاب‌ها با نگاه پژوهشی به چاپ نرسیدند و حرف جدی در این رابطه برای بیان ندارند و باید در این رابطه با نگاه جدی‌تری به موضوع پرداخت.
حمیدرضا اسماعیلی در این خصوص به ایبنا گفت: فعالیت انجمن حجتیه باعث شد یکسری انحرافات پژوهشی رخ دهد؛ مثلا تکرار بی‌خود و بدون دلیل انگلیس، درحالی‌که نامی از آمریکا و صهیونیسم (به رغم اسناد و منابع فراوان) در میان نیست، از همین‌جا ریشه می‌گیرد. به راستی چرا انجمن حجتیه که پرچمدار و انحصار این موضوع را در دست گرفته بود حرفی از صهیونیسم، اسرائیل و آمریکا به میان نمی‌آورد و نشانی غلط انگلیس را می‌دهد؟

در بخش مستندنگاری کتاب «پاییز آمد» به کوشش گلستان جعفریان نامزد جایزه جلال آل‌احمد شد. گلستان جعفریان در این خصوص به ایبنا گفت: «پاییز آمد» ماحصل سی ساعت مصاحبه است که نگاهی متفاوت به ادبیات پایداری دارد. در واقع محققی که بخواهد کارش متفاوت باشد، می‌داند که موضوع راحت برای پژوهش در حوزه پایداری وجود ندارد. اگر کاری دیده می‌شود، نگاه متفاوتی به ادبیات پایداری دارد.

«نبرد تنگه‌ها» کتاب دیگری است که نامزد بخش مستندنگاری جایزه جلال آل‌احمد شد. مصطفی رحیمی، مولف کتاب «نبرد تنگه‌ها» به ایبنا گفت: کتاب، مقاله یا هر اثر دیگری که بتواند حسن باقری را به نسل جوان معرفی کند، کار پژوهشی نمی‌تواند باشد، چون رویکرد پژوهشی برای عام جذابیت ندارد. بنابراین باید بر اساس یک اثر پژوهشی کتابی مختصرتر با نثر شیرین و جذاب و ساده و داستانی نوشته شود. آن موقع باید انتظار داشته باشیم شخصیت موردنظر به میان نسل جوان راه پیدا کند.

کتاب «عقیله» اثر الهام امین از انتشارات به نشر در پانزدهمین دوره جایزه ادبی جلال آل احمد در بخش مستندنگاری شایسته تقدیر شد. این کتاب به صورت جامع به زندگی حضرت زینب (س) می‌پردازد. الهام امین به ایبنا گفت: پنجاه‌و‌شش سال از زندگی حضرت زینب (س) قبل از واقعه عاشورا گذشته بود که این سال‌ها بسترساز حضور حضرت در عاشورا است. این کتاب یک مستند تاریخی و یک روایت داستانی مبتنی بر پژوهش تاریخی است.

برگزاری جایزه جلال آل‌احمد در دی‌ماه
کتاب «سازمان سیاسی بهائیت» نامزد بخش مستندنگاری جایزه جلال آل‌احمد شد. دکتر حمیدرضا اسماعیلی کتاب «سازمان سیاسی بهائیت» را در مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی به چاپ رسانده است. او در این پژوهش سراغ انبوه کتاب‌هایی رفته که بیش از نیم قرن است درباره بهائیت تالیف و چاپ شدند، اما او معتقد است که اغلب این کتاب‌ها با نگاه پژوهشی به چاپ نرسیدند و حرف جدی در این رابطه برای بیان ندارند و باید در این رابطه با نگاه جدی‌تری به موضوع پرداخت.

در بخش مستندنگاری کتاب «پاییز آمد» به کوشش گلستان جعفریان نامزد جایزه جلال آل‌احمد شد. گلستان جعفریان در این خصوص به ایبنا گفت: «پاییز آمد» ماحصل سی ساعت مصاحبه است که نگاهی متفاوت به ادبیات پایداری دارد. در واقع محققی که بخواهد کارش متفاوت باشد، می‌داند که موضوع راحت برای پژوهش در حوزه پایداری وجود ندارد. اگر کاری دیده می‌شود، نگاه متفاوتی به ادبیات پایداری دارد.

«نبرد تنگه‌ها» کتاب دیگری است که نامزد بخش مستندنگاری جایزه جلال آل‌احمد شد. مصطفی رحیمی، مولف کتاب «نبرد تنگه‌ها» به ایبنا گفت: کتاب، مقاله یا هر اثر دیگری که بتواند حسن باقری را به نسل جوان معرفی کند، کار پژوهشی نمی‌تواند باشد، چون رویکرد پژوهشی برای عام جذابیت ندارد. بنابراین باید بر اساس یک اثر پژوهشی کتابی مختصرتر با نثر شیرین و جذاب و ساده و داستانی نوشته شود. آن موقع باید انتظار داشته باشیم شخصیت موردنظر به میان نسل جوان راه پیدا کند.

کتاب «عقیله» اثر الهام امین از انتشارات به نشر در پانزدهمین دوره جایزه ادبی جلال آل احمد در بخش مستندنگاری شایسته تقدیر شد. این کتاب به صورت جامع به زندگی حضرت زینب (س) می‌پردازد. الهام امین به ایبنا گفت: پنجاه‌و‌شش سال از زندگی حضرت زینب (س) قبل از واقعه عاشورا گذشته بود که این سال‌ها بسترساز حضور حضرت در عاشورا است. این کتاب یک مستند تاریخی و یک روایت داستانی مبتنی بر پژوهش تاریخی است.

برگزاری جایزه شهید اندرزگو در بهمن ماه
نهم بهمن ماه 1401 مدیرعامل مجمع ناشران انقلاب اسلامی گفت: کتاب‌های جایزه شهید اندرزگو افشاکننده حقایق دوران پهلوی است و بسیاری از اسناد و حقایق دوران پهلوی به صورت کتاب‌های روایی و داستانی منتشر شده است.

برگزاری چهلمین جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران
در بهمن ماه کتاب «شاهنامه و پایان ساسانیان» با عنوان فرعی سنجش شاهنامه با منابع تاریخی از شورش بر خسروپرویز تا مرگ یزدگرد سوم به کوشش دکتر زاگرس زند نامزد چهلمین جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران شد.

کتاب «تاریخ بیهق» اثر ابوالحسن بیهقی به تصحیح سلمان ساکت از سوی موسسه میراث مکتوب منتشر شد. این کتاب نامزد دریافت چهلمین جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران شد.

کتاب «زبده‌التواریخ بایسنغری» نیز از نامزدهای نهایی چهلمین دوره کتاب سال جمهوری اسلامی ایران در حوزه تاریخ شناخته شد.

کتاب «مبانی انسان‌شناختی اندیشه سیاسی امام خمینی(ره)» تالیف راضیه مهرابی کوشکی از سوی انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی به چاپ رسیده است. این کتاب در میان کاندیداهای گروه علوم سیاسی جایزه کتاب سال قرار گرفت و به لحاظ تمرکز ویژه بر مبانی انسان‌شناسی اندیشه-سیاسی امام خمینی(ره) دارد که این منظومه پایه اصلی و عنصر حیاتی شروع و استمرار جریان انقلاب اسلامی بوده است. امام (ره) نقش سیاسی اجتماعی انسان را بر مبنای اعتقاد به اصل توحید و بسط آن در حرکت انسان در جامعه و خوانش ویژه‌‌ای که از هستی دارد، تعیین می‌کند.

کتاب «دانشنامه امام خمینی (ره)» که در 10 جلد توسط مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره) به چاپ رسیده، شایسته تقدیر در چهلمین جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران قرار گرفته است. این دانشنامه حاصل تلاش دویست‌و‌شصت نفر از عالمان، پژوهشگران، نویسندگان، مدیران و مجریان در بخش‌‌های مختلف مدیریت علمی و اجرایی، نگارش، ارزیابی، بازنویسی، بررسی‌‌ها و بازبینی‎‌‌های فردی و گروهیِ چندباره و ویرایش علمی و فنی و خدمات حروفچینی و تصاویر است.

کتاب «روش‌ها و تکنیک‌های پژوهش در ژئومورفولوژی» تالیف مجتبی یمانی از سوی انتشارات دانشگاه تهران به چاپ رسیده است. این کتاب شایسته تقدیر در چهلمین جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران قرار گرفت. کتاب مورد نظر از یک سو منشأ ناهمواری‌ها و تحول آن‌ها را در طول زمان، هم از دیدگاه بنیادی و هم از دیدگاه کاربردی بررسی می‌کند و سپس تأثیر این اشکال را در فعالیت‌های انسانی مطالعه می‌کند.

برگزاری سی‌امین جایزه جهانی کتاب سال جمهوری اسلامی ایران
کتاب «جامعه مسلمانان تفلیس» نوشته دکتر نانی گئلوانی برگزیده سی‌امین جایزه جهانی کتاب سال جمهوری اسلامی ایران شد. این کتاب حاصل بررسی اسناد مربوط به حضور مسلمانان در تفلیس و گرجستان است که با نظارت آقای دکتر گیورگی لوبژانیدزه توسط انتشارات دانشگاه دولتی تفلیس منتشر شده است.

رویدادهای مهم تاریخ و سیاست در یک نگاه
آنچه در این گزارش مطرح شد، مختصری از فعالیت‌های مهم در زمینه تاریخ، علوم سیاسی، ایران‌شناسی و باستان‌شناسی بود که به صورت همایش یا برنامه بررسی و نقد کتاب برگزار شده بود. همچنین نگاهی کوتاه به بعضی از جوایزی که برگزار شد و برگزیدگانی در میان کتاب‌های تاریخ یا علوم سیاسی داشت از این حکایت دارد که عرصه تاریخ در تحقیق و پژوهش موضوعات جدید و متنوع موفق‌تر بوده و توانسته است توجه مخاطبان را به عناوین جذاب خود جلب کند.

در زمینه نسخ خطی نیز به رغم گرانی کاغذ و بالا رفتن هزینه‌ها در چاپ هنوز در حال تکاپوست و شاهد انتشار آثاری در این حوزه نیز بودیم.  
 
نگاهی به برنامه‌هایی که پژوهشگاها، موسسات و دانشگاه‌ها برگزار کردند حاکی از آن است که پژوهشگاه‌ها فعال‌تر از دانشگاه بودند. همچنین کتاب‌های مطرحی در زمینه تاریخ با موضوعات متنوع به چاپ رسید که توانسته دامنه بیشتری از مخاطبان را به خود جذب کند.   

یکی از نکات جالب توجه جا افتادن برگزاری نمایشگاه سند به مناسبت‌های مختلف تقویمی در کنار همایش‌ها و نکوداشت چهره‌های مطرح تاریخ، علوم سیاسی و ایران‌شناسی است. در عین حال باید این نکته را یادآوری کرد در سالی که گذشت نهادها و موسسات خصوی در زمینه فرهنگ فعالیت کمتری نسبت به موسسات و نهادهای دولتی داشتند. هر چند بعضی از پژوهشکده‌ها و موسسات تاریخ‌نگاری یا مراکز مطالعاتی دولتی نیز جز چاپ کتاب چندان در زمینه بررسی و نقد کتاب، همایش یا نکودداشت مفاخر فرهنگی فعالیتی نداشتند. 
 
از طرفی درباره کتاب‌هایی که به عنوان جایزه در جوایز دولتی یا خصوصی برگزیده شدند فعالیت چندان در معرفی یا بررسی آنها صورت نگرفت.