به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، کودکان عظیم‌ترین و مهم‌ترین گروه انسانی‌اند. آنها حدود ۳۰ درصد از جمعیت جهان را تشکیل داده‌اند که این رقم در کشورهای در حال توسعه به ۵۰ درصد نیز می‌رسد. کودکان نسل آینده بشر هستند که مسئولیت ارتباط نسل امروز با نسل‌های آینده را عهده‌دار خواهند بود.
کودکان در تصمیم‌گیری‌های امروز ما که نتایجش به آنها نیز مربوط می‌شود هیچ نقشی ندارند. آنها در مقابل آلودگی‌های زیست‌محیطی نسبت‌به افراد بزرگسال بسیار آسیب‌پذیرتر هستند. با اینکه کودکان بزرگ‌ترین مصرف‌کنندگان منابع غذایی، انرژی و... هستند؛ ولی در تعریف محیط‌زیست، آنها هیچ نقش اثرگذاری در انواع آلودگی و نابودی منابع طبیعی ایفا نمی‌کنند.
دوران کودکی و نوجوانی که همزمان با رشد انسان است به عنوان مهم‌ترین دوران زندگی بشر محسوب می‌شود. با این اوصاف در تعریف محیط‌ زیست قطعاً سلامتی کودکان و نوجوانان به مسئولیت‌پذیری و اقدامات همه‌جانبه دولت و مردم نیاز دارد. در این راستا سازمان ملل متحد طی سال‌های گذشته با ساده‌ترین اقدامات از جمله تشویق نوجوانان به سوی نهادهای زیست‌محیطی جهت آشنایی آنها با موضوعات جهانی محیط‌ زیست به این موضوع جامه عمل پوشانده است؛ بنابراین از آنجا که نگه‌داری از محیط زیست مسئله‌ای مهم و ضروری است، لازم است آموزش‌های محیط زیستی را برای کودکان و نوجوانان در نظر بگیریم.
کتاب‌های محیط زیستی برای کودکان و نوجوانان، کتاب‌هایی داستانی یا غیرداستانی هستند که نگاه ویژه‌ای به مسئله محیط زیست و نگه‌داری از آن دارند. به مناسبت پنجم ماه ژوئن که روز جهانی «محیط زیست» است، در این گزارش به مرور چند اثر کودک و نوجوان با محور محیط زیست می‌پردازیم: انگشت جادویی
نویسنده: رول دال
مترجم: محبوبه نجف‌خانی
انتشارات فندق (کودک و نوجوان نشر افق)
دختر کوچولو با «انگشت جادویی» خود، خشمش را نشان می‌دهد و دیگران را به سزای کارهایشان می‌رساند. این داستان دوستی با طبیعت را نشان می‌دهد: آن‌ هم با روایتی بامزه و خیال‌انگیز درباره خشم و تغییرها.
او تنها دختری ۸ساله است. در نگاه اول درست مانند همه دخترهای کوچک دیگر است: اما با یک تفاوت بزرگ. این دختر یک انگشت جادویی دارد. هر وقت کسی او را عصبانی کند و خون جلوی چشم‌هایش را بگیرد سر انگشتش گزگز می‌کند و نیروی جادویی از آن بیرون می‌جهد. آن وقت است که وای به حال کسی که ناراحتش کرده است. او خانواده همسایه را که همیشه دنبال شکارند، ادب می‌کند. جادوی انگشت دخترک، دست‌های آنها را با بال پرنده‌ها عوض می‌کند. همسایه‌ها مجبور می‌شوند در لانه زندگی کنند. پرنده‌ها هم تلاش می‌کنند تا شکارشان کنند. آنها می‌ترسند و قول می‌دهند که دیگر شکار نکنند. حالا همه‌چیز به حالت عادی برمی‌گردد و خانواده همسایه برای کمک به پرندگان کارهایی را می‌کنند. دخترک اما دست‌بردار نیست و می‌خواهد با جادوی انگشتش شکارچی‌های دیگر را هم ادب کند.
این داستان طرحی بسیار قوی و جذاب دارد. رولد دال با قدرت نویسندگی جادویی و دید طنزآمیز کم‌نظیرش کاری می‌کند که خواننده خود را به جای پرنده‌ها و جانوران بگذارد و درک کند که انسان‌ها چه بلاهایی بر سر جانوران می‌آورند. این داستان را می‌توان برای علاقه‌مند کردن کودکان به جانوران و طبیعت به کار برد.
داستانی که بدون پند و نصیحت و با برانگیختن تخیل و زبانی طنزآمیز به کودک نشان می‌دهد که پرنده‌ها و جانوران هم زندگی کردن را دوست دارند. داستان مفهوم دیگری نیز دارد؛ از راه خلاقانه و خنده‌داری نشان می‌دهد که بروز ناگهانی خشم هم خوب است هم بد. دخترک می‌داند اگر جلوی انگشتش را نگیرد رویدادهای ناخوشایندی پیش می‌آید: مانند تغییر چهره معلم. او هم‌چنین می‌داند که نمی‌شود کارهای اشتباه را نادیده بگیریم. با این روند خواننده در پیِ راه‌های دیگری هم برای بروز خشم می‌گردد تا از پیش‌آمدهای ناخوشایند جلوگیری کند.
تصویرگی کتاب هم خیال خواننده را به زیبایی با واقعیت‌ها پیوند می‌زند، مانند جایی که آدم‌ها بال درمی‌آورند. جالب است بدانید به جز کوئنتین بلیک، در چاپ‌های دیگر کتاب، تصویرگران دیگری تصویرگر کتاب بوده‌اند. «انگشت جادویی» یکی دیگر از داستان‌های جادویی رولد دال است که خواندن آن برای ترویج پاسداری از محیط زیست پیشنهاد می‌شود. آب چال
نویسنده: گریم بیس
مترجم: فواد نظری
انتشارات نردبان (کودک و نوجوان انتشارات فنی ایران)
«آب چال» کتابی است از مجموعه کتاب‌های سبز که در قالب داستان به معرفی برخی از جانوران و اهمیت و ارزش آب در زندگی آنها می‌پردازد. در این کتاب کودکان با شمارش اعداد از یک تا ۱۰ نیز آشنا می‌شوند که مربی می‌تواند از آن برای آموزش غیرمستقیم اعداد به خردسالان استفاده کند.
هر کدام از صفحات کتاب، پوشش گیاهی و جانوری زیستگاه‌های متفاوتی را نشان می‌دهد. ۱۰ زیستگاه با عدد ۱ تا ۱۰ معرفی شده‌اند و برای رنگ‌آمیزی هر عدد از پوست جانوران آن زیستگاه بهره گرفته شده است. مخاطب، کتاب را در آفریقا شروع می‌کند و در استرالیا به پایان می‌برد. تصاویر در این کتاب حرف اول را می‌زنند و نوشته‌های کوتاهی تصویرها را همراهی می‌کنند. در هر صحنه، یکی از گونه‌های زیستگاه را می‌بینیم که آب می‌نوشد. از طریق تصویر با ظاهر آنها و از طریق متن، با صدایشان آشنا می‌شویم. 
نکته جالب توجه در این کتاب، سوراخی است که در هر صحنه به عنوان برکه تعبیه شده است. هر چه جلوتر می‌رویم این سوراخ کوچک و کوچک‌تر می‌شود و تعداد جانورانی که آب می‌نوشند بیشتر و بیشتر؛ تا جایی که آب تمام می‌شود و جانوران تشنه راهشان را می‌کشند و می‌روند؛ اما ناگهان یک قطره باران فرو می‌افتد و پس از آن باران دوباره برکه‌ها را پر می‌کند. در صفحۀ آخر کتاب، طبیعت سرسبز و پرآبی را می‌بینیم که دوباره جانوران را مهمان خود کرده است.
تصاویر رنگی و زیبای کتاب «آب چال» بدون نیاز به متن نیز می‌توانند داستان را روایت کنند. از ویژگی‌های دیگر این کتاب وجه معما‌گونه و سرگرم‌کننده آن است. در لا‌به‌لای تصاویر هر صفحه، جانورانی پنهان شده‌اند که در نگاه اول دیده نمی‌شوند. سایه و نام این جانوران در حاشیۀ بالا و پایین کتاب آمده است و با دقت به تصاویر رنگی، می‌توان آنها را یافت. قطع بزرگ کتاب نیز این احساس را به مخاطب القا می‌کند که در هر صفحه شاهد پوستری زیبا با جزئیات فراوان است.
کتاب «آب‌چال» رتبه اول کتاب سال محیط زیست را به خود اختصاص داده، در فهرست کتاب‌نامه رشد آمده و کتاب برگزیده جشنواره بین‌المللی کتاب کودک و نوجوان کاشان هم شده است. پلاستیک‌های مزاحم در دریا
نویسنده: لتیشا دی مهیاس
مترجم: مریم رسولی
انتشارات غنچه
کتاب «پلاستیک‌های مزاحم در دریا» با ترکیب داستان و نکات علمی، مشکلاتی را که مصرف زیاد پلاستیک برای طبیعت به وجود می‌آورد روایت می‌کند.
سالانه هشت میلیون تن پلاستیک وارد اقیانوس‌ها می‌شود و مقداری از این پلاستیک‌ها توسط جانورانی که در دریاها یا کنار دریاها زندگی می‌کنند خورده و باعث مرگ جانوران می‌شوند. کتاب «پلاستیک‌های مزاحم در دریا» مشکل تعدادی از این جانوران با پلاستیک‌ها را به کودکان نشان می‌دهد و در کنار آن نکته‌هایی را برای فهم بهتر بحران زباله‌های پلاستیکی در دنیا ذکر می‌کند.
کتاب «پلاستیک‌های مزاحم در دریا» با مقدمه مترجم آغاز می‌شود. مترجم تلاش کرده است با ذکر برخی آمارها، بحران زباله‌های پلاستیکی در دنیا و لزوم انتشار این کتاب را شرح دهد. در انتهای کتاب بخشی با عنوان «برای تاثیرگذار بودن چه کاری می‌توانید بکنید؟» آمده است که به راه‌هایی برای کاهش ورود پلاستیک به محیط زیست اشاره کرده است. در صفحات بعدی دستور کار ساخت یک کیسه خرید پارچه‌ای و راهنمای آموزشی معلم و خانواده آورده شده و درنهایت در صفحۀ آخر کتاب نیز طرحی برای رنگ‌آمیزی توسط کودکان در نظر گرفته شده است. ما اینجا زندگی می‌کنیم
نویسنده: الیور جفرز
مترجم: شبنم حیدری‌پور
انتشارات پرتقال
کتاب «ما اینجا زندگی می‌کنیم» اثری است که با زبانی ساده و تصاویری جذاب کودکان را با کره زمینی که روی آن زندگی می‌کنیم آشنا می‌کند.
الیور جِفِرز کتاب «ما اینجا زندگی می‌کنیم» را در دو ماهگی پسرش نوشته است تا دنیایی را که پسرش روی آن پا گذاشته است از نگاه خودش برایش توضیح دهد. او آرزوها و رویاهایش برای پسرش را درباره جایی که خانه نامیده می‌شود با همان سبک خاص همیشگی خود به تصویر کشیده است. جفرز در کتابش اطلاعاتی را درباره جغرافیای طبیعی، آب و هوا، جانوران، زیستگاه‌ها و تنوع انسان‌ها آورده است و تأکید می‌کند کره زمین بزرگ است و تعداد انسان‌های روی آن نیز زیاد هستند، پس باید مهربان باشیم و در آخر کتاب به پسرش می‌گوید اگر سؤالات دیگری دارد، می‌تواند از او یا انسان‌های دیگر بپرسد؛ چون هیچ‌وقت روی زمین تنها نیست.
کارشناسان و منتقدان حوزه کتاب کودک، الیور جِفِرز را از تأثیرگذارترین نویسندگان و تصویرگران کتاب‌های تصویری در دنیا می‌دانند. جفرز در سال ۲۰۰۷ تصویرگر رسمی منتخب روز جهانی کتاب کودک بوده است.
کتاب «ما این‌جا زندگی می‌کنیم» در زمان انتشار پروفروش‌ترین کتاب از نگاه نیویورک‌تایمز، بهترین کتاب سال از نگاه مجله نیویورک‌تایمز و بهترین کتاب در سال ۲۰۱۷ از نگاه بوستون گلوب بوده است.
ناشر کتاب در ایران، بخش‌های ریزی از نوشته‌ها و صفحات کتاب را به دلایلی که چندان مشخص نیست حذف کرده است؛ به شکلی که روح نسخه اصلی کتاب که یادگار پدری برای پسر تازه به دنیا آمده‌اش است چندان در نسخه فارسی پیدا نیست. خرس شمشیر به دست
نویسنده: دیوید کالی
مترجم: صفورا زواران حسینی
انتشارات کتاب چ (کودک و نوجوان نشر چشمه)
داستان «خرس شمشیر به دست» درواقع داستان تاریخ زندگی انسان بر کره‌ زمین و آسیب‌هایی است که به طبیعت زده و اثر آن به خودش برگشته است: اما بدون تلخی و با زبانی شیرین و طنز.
خرس یک شمشیر دارد و به آن می‌نازد. او با شمشیرش همه‌چیز را تکه‌تکه می‌کند. او یک روز برای این‌که قدرت کاملش را نجات دهد یک جنگل کامل را می‌برد. خرس در یک قلعه زندگی می‌کند که خودش آن را ساخته است تا از دست دشمن‌هایش در امان باشد؛ اما یک روز آب وارد قلعه‌اش می‌شود و آن را خراب می‌کند. خرس خشمگین با شمشیرش راه می‌افتد تا مقصر را پیدا و مجازات کند. اول از همه سراغ سگ‌های آبی (بیدسترها) که نگهبان سد هستند می‌رود؛ اما آنها می‌گویند تقصیر گراز بوده که به آنها حمله کرده و آنها ترسیده و فرار کرده‌اند و در نتیجه سد بی‌نگهبان مانده و شکسته است. خرس به سراغ گراز می‌رود. گراز یک گوش می‌گوید تقصیر او نیست؛ بلکه تقصیر روباه است که به طرف او تیر انداخته و حتی یک گوشش را هم بریده است. خرس به سراغ روباه می‌رود. روباه می‌گوید تقصیر او هم نیست؛ بلکه تقصیر پرنده‌هاست، چون پرنده‌ها آمده‌اند و همه میوه‌هایش را خورده‌اند و او هم با تیر و کمانش سعی کرده آنها را دور کند. خرس به سراغ پرنده‌ها می‌رود. پرنده‌ها هم می‌گویند تقصیر آنها هم نیست؛ بلکه تقصیر آن کسی است که کل درختان را بریده بود و در این‌جا خرس متوجه می‌شود مقصر اصلی خراب‌شدن خانه‌اش خودش است و سعی می‌کند خرابکاری‌هایش را جبران کند.
کتاب «خرس شمشیر به دست» از کتاب‌های راه‌یافته به فهرست «کلاغ سفید» در سال ۲۰۰۹ است. شهر بدون پلاستیک
نویسنده: بدری مشهدی
انتشارات نردبان (کودک و نوجوان انتشارات فنی ایران)
کتاب «شهر بدون پلاستیک» داستانی است درباره زباله‌های پلاستیکی که یکی از معضلات جدی محیط زیست جهان است. نوید شخصیت اصلی کتاب، پسر ۱۱‌ساله‌ای است که در شهرستان کوچکی زندگی می‌کند. پدرش کارگر کارخانه ساخت ظروف یکبارمصرف پلاستیکی است. از طرف شهرداری مسابقه‌ای با موضوع ارائه بهترین و مؤثرترین راهکارهای حفظ محیط زیست برگزار می‌شود که جایزه آن لپ‌تاپ است. نوید برای این که صاحب لپ‌تاپ شود به هر دری می‌زند، از چاپ اخطاریه‌های قلابی برای مغازه‌های محله‌شان تا تشکیل گروه و دسته توی مدرسه برای استفاده‌نکردن از پلاستیک و ظرف‌های پلاستیکی؛ حتی دور از چشم پدرش کلی هم برای مصرف‌نکردن از ظرف‌های یکبارمصرف تبلیغ می‌کند به طوری‌که کارخانه پدرش ورشکست می‌شود. پدرش و خیلی از کارگرهای دیگر بی‌کار و خانه‌نشین می‌شوند. ورشکستگی کارخانه درست همزمان با اعلام نتایج مسابقه شهرداری است و زمانی است که نوید بیشتر از این که برنده‌شدن برایش اهمیت داشته باشد حفظ محیط زیست و نجات کره زمین برایش اهمیت پیدا کرده؛ اما حالا که نوید و دوستانش، گروه سربازان سبز و حافظ محیط زیست را تشکیل داده‌اند، باید به فکر راه چاره‌ای هم برای تعطیلی کارخانه و بی‌کاری کارگرها باشند. شکارچی کوسه‌ی کَر
نویسنده: عباس عبدی
انتشارات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان
کتاب «شکارچی کوسه‌ی کر» داستان اسماعیل و خانواده‌اش است که در روستای سلخ در جزیره قشم زندگی می‌کنند و شغل مردان خانواده صیادی است؛ کاری که گاهی خطر مرگ دارد. اسماعیل مجبور می‌شود مدرسه را رها کند تا در صیادی به پدر و پدربزرگش کمک کند. آنها یک شب به شکار کوسه کر یا وال‌کوسه که بزرگ‌ترین کوسه و بزرگ‌ترین ماهی دنیاست می‌روند تا بتوانند از روغن آن برای ساخت لنج استفاده کنند؛ اما طی حادثه‌ای قایق آنها درهم می‌شکند و پدر و پدربزرگ اسماعیل غرق می‌شوند و از آن زمان کینه کَرکوسه به دل اسماعیل می‌افتد.
اسماعیل تمامی سال‌های بعد را به دنبال کردن کَرکوسه‌ها و کشتن آنها می‌گذراند؛ اما به تدریج با اتفاقاتی که در زندگی‌اش می‌افتد میل به انتقام در او فروکش می‌کند. در کنار داستان اسماعیل و تبدیل شدنش به یک ناخدا و صیاد موفق، رسم و رسوم اهالی روستایی سلخ، سدشکنی فاطمه خواهر اسماعیل برای خواندن درس بهورزی و تأسیس مرکز بهداشت در روستا و قصه زندگی دیگر صیادان و اهالی روستا نیز کمابیش روایت می‌شود.
نویسنده برای آن که متن کتاب «شکارچی کوسه‌ی کَر» برای خوانندگان غیربومی نیز ملموس باشد، زبان مکالمه‌ها را ساده کرده و تنها از برخی کلمات و اصطلاحات زبان قشمی استفاده کرده است. برخی کلمات نیز در متن کتاب با ستاره مشخص و در انتهای کتاب شرح داده شده‌اند. اشباح جنگل سوخته
نویسنده: مهدی رجبی
انتشارات نردبان (کودک و نوجوان انتشارات فنی ایران)
کتاب «اشباح جنگل سوخته» سوگ‌نامه‌ای است برای محیط زیست، برای جنگل‌هایی که به دست آدمیان نابود و برای حیوان‌هایی که منقرض شده‌اند.
کتاب «اشباح جنگل سوخته» داستان سیری‌ناپذیری انسان است در ساخت‌وسازهای بی‌رویه و کسب سودهای هنگفت. «اشباح جنگل سوخته» حکایت جهل و نادانی انسان‌هاست که راه را برای سودگران در نابودی منابع طبیعی هموار می‌کنند. سوختن درختان جنگل، خشکسالی و شکار جغدها و توسل به خرافات (برای توجیه این اتفاقات) نشان می‌دهد که حفاظت از محیط زیست نیازمند آگاهی و دانایی است.
داستان کتاب «اشباح جنگل سوخته» در شهری نزدیک به یک جنگل روی می‌دهد؛ جنگلی که به‌خاطر منافع عده‌ای سودجو دچار آتش‌سوزی عمدی شده است. اهالی این روستا به‌قدری با جنگل احساس نزدیکی و دوستی دارند که نام کودکان‌شان را از نام درختان جنگل وام گرفته‌اند. نام‌هایی چون بلوط، توسکا، افرا و نارون.
داستان بر زندگی دختری به نام بلوط متمرکز است. بلوط که مادرش را از دست داده است رابطه عاطفی عمیقی با خانواده عمویش دارد و در اختلاف نظر بین پدر و عمویش (درباره شوم بودن یا نبودن جغدها) دچار سردرگمی می‌شود. به باور پدر بلوط، جنگل در اثر نفرین، آتش گرفته و بیماری بلوط هم ناشی از شومی جغدی است که در چشمان بلوط خیره شده است. بلوط ابتدا با پدرش هم‌عقیده بود اما ماجراهایی رخ می‌دهد که نظرش عوض می‌شود.