سرویس استان‌های خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا): در آداب اسلامی این روز بسیار پرفضیلت دانسته شده و دعا و عبادات خاصی برای آن بیان شده است. همچنین این روز در روایات رسیده از عالم آل محمد(ع) به عنوان روز مبارکی معرفی شده و اعمالی خاص برای این روز را تبیین فرموده‌اند. برای شناخت عظمت و شرافت این روز از منظر امام رضا(ع) با مرتضی انفرادی، پژوهشگر گروه مطالعات اجتماعی بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی گفت‌وگویی انجام دادیم.

- علت گرامی داشتن روز دحوالارض در احادیث ائمه‌معصومین‌(ع) چیست؟

روز بیست و پنجم ماه ذی‌القعده بنابر روایات معتبر به نام دحوالارض نامیده می‌شود، واژه «دحو» به معنای گسترش بوده و در نتیجه دحوالارض به معنای بسط و گسترش زمین است، از این رو مکّه «امّالقرى»يعنی مادر همه آبادى‌ها نام گرفت؛ به همین مناسبت در بیان ائمه‌معصومین(ع) و به ویژه امام رضا(ع) از این روز به بزرگی یاد می شود.  

- آیا امام رضا(ع) نیز روز بیست و پنجم ماه ذی القعده را روز دحوالارض می‌دانند؟

بله آن حضرت در روایتی می فرمایند: «خمس وعشرين من ذي القعدة...وفيها دُحيت الارض من تحت الكعبة». همچنین ایشان می‌فرمایند: «کعبه وسط کره زمین است و گسترش زمین نیز از کعبه آغاز شده است(وسطَ الأرض؛ أنّه الموضع الذي مِن تحته دُحيت الأرض)».

- از منظر عالم آل محمد(ص) اهمیت روز دحو الارض برای چه اموری است؟

آن حضرت علاوه بر گسترش زمین در روز دحوالارض، مصادیق دیگری را برای شرافت و عظمت این روز بیان می‌فرمایند: «وُلد فيها إبراهيم عليه السلام، وولد فيها عيسى بن مريم(ع)» و در روایتی دیگر از ایشان آمده است:«يوم نُشرت فيه الرحمة، ودُحيت فيه الأرض، ونُصبت فيه الكعبة، وهبط فيه آدم(ع). بنا بر نظر ایشان روز دحوالارض روز میلاد حضرت ابراهیم(ع) و روز تولد حضرت عیسی(ع) و روز هبوط حضرت آدم و بنای خانه کعبه و روز انتشار رحمت است.  

- آیا از امام رضا(ع) برای دحوالارض اعمال خاصی روایت شده است؟

برای دحوالارض در منابع معتبر اسلامی اعمال مستحبی ویژه‌ای آمده است مانند شب زنده‌داری، دعای اللَّهُمَّدَاحِیالْکعْبَةِ، غسل، نماز مخصوص، و روزه. در مورد سیره عملی امام رضا(ع) برای روز دحوالارض آمده است که ایشان می‌فرمودند: (صوموا؛فإِنّیأصبَحتُصائِماً) روز دحوالارض را روزه بدارید که من هم روزه می‌گیریم. همچنین ایشان در مورد ثواب روزه دحوالارض می فرمایند:«فمَن صام ذلك اليوم كان كمن صام ستّين شهراً» هرکس در دحوالارض روزه بگیرد مانندکسی است که 60 ماه روزه گرفته است.  

- امام رضا(ع) در روایتی فرمودند: «زمین از زیر خانه خدا پهن شد تا اخلاق محور زندگی متعالی انسان‌ها در این عالم جدید باشد». با توجه به این روایت بفرمایید چرا آفرینش زمین از زیر کعبه مصداق عینی رجوع انسان به اخلاق است؟

در آیات قرآن یکی از اوصافی که خداوند برای کره زمین بیان فرموده، واژه ذلول است که به معنای آهسته، رام و آرام است. طبق این آیه قرآن، زمین محل آرامش است و انسانی که نماینده خدا در زمین است باید به سوی آرامش، صلح محوری و متخلق شدن به اخلاق الهی گام بردارد. از سوی دیگر از آنجا که دحوالارض به معنای گسترش زمین است، می‌توان برداشت کرد که بسط و گسترش اخلاق نیز مصداق توجه انسان به این مقوله مهم است.

تمام ائمه‌معصومین(ع) مظهر اخلاق بوده‌اند و بلکه اسوه کامل اخلاقی محسوب می‌شوند و در احادیث نبوی نیز رسالت پیامبراکرم(ص) بسط و گسترش مکارم‌اخلاق بوده است. از همین رو ارتباطی هماهنگ بین خلقت زمین و انسان وجود دارد کما اینکه در آیات قرآن نیز به توجه و تفکر در آفاق و انفس برای رسیدن به معرفت الهی تأکید شده است.  

- روایت امام رضا(ع) در تقارن روز ظهور امام زمان(عج) با روز دحوالارض را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

برای روز ظهور امام زمان(ع) در احادیث، مصادیق متعددی را بیان کرده‌اند که یکی از آنها روز دحوالارض است که از امام رضا علیه السلام نیز روایت شده است اگر چه در روز دحوالارض، گسترش زمین است ولی دحوالارض واقعی که گسترش معنویت، عدالت و امنیت است، با وقوع ظهور رخ می‌دهد. به هرحال می‌توان هر کدام از روزهای ذکر شده در روایات را مراحلی از عصر ظهور دانست.  

- با توجه به اینکه بهترین و بافضیلت‌ترین عمل مستحبی روز دحوالارض، زیارت مضجع مطهر امام رضا(ع) است، به نظر شما لازمه زیارت با معرفت چیست؟

دانشمند کم نظیر اسلام جناب میرداماد در کتاب رساله اربعه ایام خود، زیارت امام رضا علیه السلام را در روز دحوالارض افضل اعمال مستحب و مؤکدترین آداب برمی شمرد اما باید دقت داشت که از بزرگترین خواسته‌های زائر، شناخت مقام امامت است چنانکه در زیارت جامعه کبیره از خدا می‌خواهد أَسْأَلُكَ أَنْ تُدْخِلَنِي فِي جُمْلَةِ الْعَارِفِينَ بِهِمْ وَ بِحَقِّهِمْ.

در متون دینی، ثواب زیارت مشروط به معرفت یعنی شناخت صحیح است، اهمیت این موضوع به قدری زیاد بوده که در روایات زیارت امام رضا(ع) و دیگر معصومان(ع) نیز به آن اشاره شده است، زیرا شناخت صحیح به عنوان یکی از مهمترین عوامل پیشرفت معنوی مطرح است و تا زمانی که زائر به این درک نرسد که خدمت چه کسی رسیده، فیض و بهره کافی نبرده است؛ در مورد زیارت همراه با معرفت امام رضا(ع) نیز در احادیث آمده است، (یَعْلَمُ أَنَّهُ إِمَامٌ مُفْتَرَضُ الطَّاعَةِ) درک این موضوع که امام رضا(ع) امامی است که از طرف خداوند اطاعتش واجب دانسته شده و همچنین از دیگر حقوق امام بر زائر، گوش دادن به سخنان امام و اطاعت از ایشان است.