ذوالفقاري در گفتوگو با خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا) درباره اهميت گردآوري و ارائه تصحيح چنين منظومه‌هايي گفت: سنت داستان‌پردازي از ديرباز دل مشغولي بسياري از شاعران و نويسندگان ايراني بوده و به دليل رغبت مردم به چنين داستان‌هايي رواج گسترده‌ای يافته است. تعداد انبوهي از اين منظومه‌ها در طي قرون به جاي مانده؛ اما تنها تعداد كمي از اين آثار منتشر شده است.
وي بر جنبه‌هاي غنايي، ادبي و سرگرم‌كنندگي اين داستان‌ها تاكيد كرد و اهميت آن‌را چنين توضيح داد: اين داستان‌ها حاوي مطالب آموزشي عميقي پيرامون زندگي، طرح مسائل اخلاقي و اجتماعي، شناخت آداب و رسوم و شيوه‌هاي رفتاري مردم و آشنايي با واژگان و زبان است.
اين استاد دانشگاه با اشاره به اين كه داستان‌هاي عاشقانه از جمله موضوعات و مضامين ادب غنايي فارسي هستند تشريح كرد: تجلي عمده داستان‌هاي عاشقانه بيشتر در قالب مثنوي است و به دليل ساختار اين منظومه‌ها همه انواع ادبي چون مدح، پند، هجو، وصف، مناجات و غيره را در خود جمع كرده است. اين‌ها، منظومه‌هاي بسط يافته شعر غنايي هستند و در قالب آنها مضمونی باز و گسترده در قالب داستان كمال مي‌يابد.
وي افزود: «خورشيد و مهپاره» در مجموعه منظومه‌هاي عاشقانه ادب فارسي كه توسط نشر چشمه منتشر مي‌شوند گردآوري و منتشر شده است. از اين مجموعه سال گذشته ۳ منظومه و امسال نيز ۲ منظومه منتشر شده است و ۲ منظومه ديگر زير چاپ است.
اين منظومه سروده «ميرزا محمد سعيد طبيب قمي» متخلص به «سعيد» از شاعران عصر صفوي و طبيب مخصوص شاه عباس صفوي است. ذوالفقاري درباره اين منظومه و تعداد ابيات آن توضيح داد: منظومه «خورشيد و مهپاره» شامل ۳۶۸۰ بيت بر وزن مفعول مفاعلن فعولن سروده شده است و شرح عشق خورشيد، پسر پادشاه ري و مهپاره دختر شاه عمان است كه سرانجام پس از طي سلسله دشواري‌هايي به وصال يكديگر مي‌رسند.
وي در ادامه به تشريح بن‌مايه‌هاي داستاني اين منظومه پرداخت و گفت: بن‌مايه‌هاي داستان سنتي است و عمده اهميت اين داستان در اين است كه ما را با بخشي از ادبيات دوره صفوي و ادبيات عاميانه آن دوران كه در قالب منظومه‌ها ظهور مي‌يافته آشنا مي‌كند و آداب و رسوم آن دوران را به خوبي نمايان مي‌كند.
اين نويسنده با تاكيد بر شروع داستان به رسم معمول منظومه‌ها كه با ذکر توحيد خداوند است افزود: شاعر كلامش را با حكمت آغاز و با نعت رسول(ص) و توصيف معراج ادامه مي‌دهد. پس از آن در منقبت حضرت علي(ع) سخن مي‌گويد و در ادامه به رسم شاعران مداح به مدح شاه عباس ثاني مي‌پردازد.
شاعر اين منظومه در سن ۳۰ سالگي سروده و «خورشيد و مهپاره» يكي از پنج منظومه‌اي است كه حكيم قمي تصميم داشته به تقليد از خمسه نظامي بسرايد كه البته به جز همين منظومه، منظومه ديگري نسروده است.
ذوالفقاري درباره ويژگي‌هاي منظومه‌هاي عصر صفوي تاكيد كرد: سرودن داستان‌هاي عاشقانه توجه و علاقه اغلب شاعران صفوي را به خود جلب مي‌كرده و منظومه‌سرايي در اين عصر گسترش چشمگيري پيدا مي‌كند. با اين گسترش فراوان منظومه‌هاي عصر صفوي معمولا نازل‌تر، ساده‌تر و كوتاه‌تر از عهد جامي و هاتف هستند. سادگي زبان، عاری بودن از ساز و پيرايه‌هايي كه استادان پيشين در آثار خود به كار مي‌بردند از جمله ويژگي‌هاي منظومه‌هاي عصر صفوي است.
كتاب دو بخش با عنوان‌هاي «نگاهي به داستان» و «گزارش داستان» دارد كه در بخش «نگاهي به داستان» مضمون اصلي داستان، عناصر، بن‌مايه‌ها و نقش‌مايه‌هايي كه اين داستان را شكل مي‌دهد پرداخته مي‌شود. نويسنده درباره بن‌مايه‌هاي اين منظومه گفت: اين داستان به شيوه داستان‌هاي سنتي، داستان در داستان است. در ميان داستان خورشيد و مهپاره، داستان سعد و دلشاد و عشق آن دو نيز شكل مي‌گيرد و به انجام مي‌رسد. از سوي ديگر غزل‌هایی در لا‌به‌لاي منظومه وجود دارد كه از زبان عشاق نقل مي‌شود.
اما در توضيح بخش «گزارش داستان»، مصحح كتاب اظهار داشت: در اين بخش سعي مي‌شود گزارش خلاصه داستان با حفظ شكل و چارچوب داستاني همراه با تحليلي از اين داستان ارائه شود. تحليل عناصر داستاني و بن‌مايه‌هاي كل داستان و بررسي اين موضوع كه منظومه چه شباهت‌هايي با داستان‌هاي مشابه قبل و بعد از خودش دارد، و توضيح گره‌ها و حوادث داستاني از ويژگي‌هاي اين بخش است.
وي به نسخه‌هاي موجود از اين منظومه (۴ نسخه در كتابخانه‌هاي ايران) اشاره كرد و يادآور شد: سه نسخه آن متعلق به كتابخانه ملك و نسخه ديگر متعلق به كتابخانه مركزي دانشگاه تهران است كه طي شش ماه بر اساس اين نسخه‌ها نخستين تصحيح اين اثر فارسي ارائه شده است.
ذوالفقاري در پاسخ به اين پرسش كه اين تصحيح چه مزايايي دارد تاكيد كرد: اين كتاب فهرستي از واژگان، تركيبات، اعلام داستاني، اشخاص و كنايات را در پايان دارد كه به گسترش گنجينه لغات فارسي كمك شاياني مي‌كند. اگر تمام متون تصحيح شده بدين ترتيب باشند در آينده‌اي نزديك پيكره‌اي كامل از زبان فارسي را در دست خواهيم داشت.
وي در پايان اين نكته را يادآور شد كه شاعر ديگري با نام قاضي محمد سعيد از بزرگان فقه عصر صفوي وجود دارد كه در عصر ميرزا محمد سعيد طبيب قمي مي‌زيسته؛ اما متاسفانه در تذكره‌هاي شعر، نام آنها جابه‌جا شده و ديوان شعر «ميرزا محمد سعيد طبيب قمي» به «قاضي محمد سعيد» نسبت داده شده است؛ و اظهار داشت: در مقدمه اين كتاب اين مساله براي نخستين‌بار با ذكر دلايلي روشن و مستند مشخص و تشريح شده است.
«خورشيد و مهپاره» با مقدمه‌اي آغاز مي‌شود كه به توضيح هدف از انتشار اين مجموعه كه به‌طور كلي احياي يكي از ميراث‌هاي معنوي ايرانيان است، مي‌پردازد و در ادامه «درآمدي بر منظومه‌هاي عاشقانه» دارد. سپس «معرفي منظومه» و چگونگي ترتيب سروده‌ها بر طبق روال منظومه‌هاي فارسي به ويژه منظومه‌هاي عاشقانه عصر صفوي شرح داده شده است.
شرح زندگي ميرزا محمد سعيد طبيب قمي و توضيح متفاوت بودن اين شخصيت با شخصي به نام «قاضي محمد سعيد» در بخش بعدي (با عنوان «سراينده») آورده شده است.
همچنين كتاب بخشي با عنوان «نسخه‌ها» دارد كه علاوه بر تشريح كامل نسخه‌هاي موجود از اين منظومه در كتابخانه‌هاي كشور، تصاويري از برخي از صفحه‌هاي اين نسخه‌ها را شامل مي‌شود.
در پايان كتاب خوانندگان با توضيحاتي درباره «شخصيت‌هاي داستان»، «نمايه كسان و جاي‌ها» و « واژگان، تركيبات و كنايات» روبرو مي‌شوند.
حسن ذوالفقاري متولد ۱۳۴۵ دامغان، دكتراي زبان و ادبيات فارسي از دانشگاه تهران دارد و به عنوان مدرس و عضو هيات علمي دانشگاه تربيت مدرس مشغول به كار است.
ذوالفقاري در كارنامه‌اش تاليف ۲۵ عنوان كتاب درسي، ۲۰ عنوان كتاب غير درسي، ۸۵ مقاله و ۵ طرح پژوهشي بزرگ را دارد.
دوشنبه ۱۹ مرداد ۱۳۸۸ - ۱۱:۲۳
نظر شما