سرویس کودک و نوجوان خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - سیداحمد میرزاده، نویسنده و شاعر: پس از پیروزی انقلاب اسلامی فضای شعر و ادبیات تحت تأثیر فضای فرهنگی، مذهبی و سیاسی جامعه سرشار از مضامین ایدئولوژیک جامعه انقلابی بود. تبعاً یکی از این مضامین، آرمان فلسطین و روز قدس بود که در شعر شاعران بزرگسال دهه ۶۰ نمود فراوانی دارد. با این همه، جای شگفتی است که موضوع قدس و فلسطین در شعر کودک دهه ۶۰ بروز و ظهور چندانی ندارد.
با تورق مجموعه‌های شعری که در دهه ۶۰ برای کودکان و نوجوانان منتشر شده فقط با یک شعر روبه‌رو می‌شویم که البته انصافاً نسبت به زمان خود شعری درخشان است: «منظومه فلسطین» سروده قیصر امین‌پور در کتاب «مثل چشمه مثل رود». قیصر در این شعر همچون بسیاری از سروده‌های خود، تابلوی هنری کاملی آفریده است. او با بهره‌گیری از نمادهای «کبوتر آواره»، «کرکس‌هایی که آشیان او را گرفته‌اند»، «برگ زیتون سبزی که در منقار کبوتر است» و …فضاسازی استعاری موفقی انجام داده و بهره‌گیری از عنصر روایت داستانی به جذابیت شعر افزوده و فضای استعاری آن را مناسب نوجوانان ساخته است. نکته جالب توجه در شعر قیصر، لحن حماسی او در بیت‌های آخر و پایان امیدبخش شعر است؛ چیزی که متأسفانه در برخی از شعرهای دهه‌های بعد کمیاب بلکه نایاب است:
تا که آن خانه را پس بگیریم
آشیان را ز کرکس بگیریم
مثل رگبار باران بباریم
خانه را سربه سر گل بکاریم.
ظاهراً کم‌توجهی به موضوع فلسطین در دهه‌های ۷۰ و ۸۰ هم ادامه دارد و شاعران کودک این موضوع بلکه اصولاً موضوع کودکان جهان اسلام و بحث همبستگی امت اسلامی را موضوع کودک ایرانی نمی‌دانسته‌اند. علی‌الظاهر در سه دهه اول انقلاب در هر دهه تنها یک شعر به موضوع فلسطین اختصاص داشته است. کتاب «تحلیل محتوایی شعر کودک و نوجوان در دهه هفتاد» تألیف مشترک فرامرز نورمحمدزاده توده و کبری زهرایی از انتشارات شیلان، کتابی است که انواع مضامین متجلی در شعر کودک و نوجوان دهه ۷۰ را در چهار دسته کلی مضامین طبیعت‌گرا، مضامین سیاسی، اجتماعی و فرهنگی، مضامین دینی تربیتی اخلاقی و مضامین فکری فلسفی فهرست و جلوه آنها را در شعر کودک مورد توجه قرار داده است. نگارندگان موفق به یافتن تنها یک شعر در موضوع روز قدس شده‌اند که آن نیز اشاره مستقیمی به فلسطین ندارد و شعری کلی در موضوع مقاومت است. (در این کتاب اگر چه شعری نیز در ستایش فلسطین آمده اما آن شعر سروده‌ای سپید و کاملاً بزرگسالانه است و ظاهراً در نتیجه خطای تشخیص نگارندگان به عنوان مصداق این موضوع در شعر کودک به این کتاب راه یافته است.).
در دهه ۸۰ نیز وضع به همین منوال است. دکتر معصومه مرادی، پژوهشگر عرصه ادبیات کودک و نوجوان در پژوهش دانشگاهی خود که به موضوع صلح و جنگ در شعر کودک و نوجوان دهه ۸۰ اختصاص دارد چنین نوشته است: «موضوع فلسطین در میان آثار بررسی‌شده تنها در مجموعه «خدا کند همیشه جنگ باشد» سروده یحیی علوی‌فرد دیده شد.» و البته شعر علوی‌فرد نیز در نوع خود شعری درخشان و دارای تمامی استانداردهای شعر مقاومت است:
نام‌ها پر از عقاب
لحظه‌ها پر از هجوم
باز پرسه می‌زنند
صهیونیست‌های شوم
روز و شب برای تو
رنگ‌هایی از غم است
زندگی برای تو
عین یک جهنم است
پر بزن در آسمان
با عقاب‌ها بجنگ
حرف خویش را بزن
از زبان قلوه‌سنگ
این دو پژوهش دانشگاهی که محتوای شعر کودک را در دو دهه کاویده‌اند به خوبی نشان می‌دهند که موضوع فلسطین در ادبیات کودک ما موضوع کمرنگی بوده است. در دهه ۹۰ موضوع همبستگی با کودکان جهان اسلام در شعر کودک و نوجوان نقش پررنگ‌تری را به خود اختصاص داد. در این دهه کتاب «خواب سیب و بستنی» از انتشارات به‌نشر در موضوع همبستگی با کودکان یمن و کتاب «خواهرم پرنده شد» در موضوع همبستگی با کودکان غزه منتشر شد. کتاب اخیر درواقع تنها کتاب کودک مستقل در موضع غزه و فلسطین و شامل ۱۲ شعر از شاعرانی همچون محمود پوروهاب، حسین احمدی، بابک نیک‌طلب، منیره هاشمی، مریم اسلامی، مریم هاشم‌پور، رودابه حمزه‌ای، طیبه شامانی، غلامرضا بکتاش، حامد محقق و مرضیه تاجری است. این کتاب در سال ۱۳۹۳ از سوی انتشارات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان منتشر شده است.
در یک نگاه به این مجموعه می‌توان اشعار آن را در چند دسته محتوایی تقسیم‌بندی کرد. این دسته‌بندی در شعرهایی که امروز نیز برای فلسطین سروده می‌شود همچنان قابل ردیابی و ملاحظه است.
۱. شعرهایی که فضایی سیاه و دردناک از غزه را بی‌هیچ چشم‌انداز امیدوارانه‌ای به تصویر می‌کشند.
۲. شعرهایی که پس از به تصویر کشیدن فضایی سیاه و دردناک، سرانجام امیدوارانه به پایان می‌رسند.
۳. شعرهایی که بدون هیچ موضع‌گیری نسبت به طرف ظالم یا مظلوم فقط و فقط به تقبیح جنگ می‌پردازند.
۴. شعرهایی که ضمن تقبیح جنگ و همدردی با کودکان آسیب‌دیده موضع‌گیری نیز دارند و طرف ظالم را معرفی و محکوم می‌کنند.
۵. شعرهایی که اصولاً فضا را قهرمانانه و حماسی می‌بینند و شوق بازپس‌گیری وطن و ادامه مبارزه تا پیروزی را شاعرانه بیان می‌کنند.
پس از «طوفان الاقصی» در شعر کودک نیز طوفانی به پا شد؛ به گونه‌ای که حجم و کمیت شعرهایی که درباره موضوع غزه و فلسطین در این ایام سروده شد با تمامی آنچه در چهار دهه قبل سروده‌شده برابری می‌کند.
آنچه لازم است به آن اشاره شود شعرهایی است که بدون موضع‌گیری فقط به ستایش صلح و مذمت جنگ می‌پردازند. این شعرها در زیر ساخت خود مبارزان هردو طرف را به یک اندازه و درواقع ناخواسته بیشتر مجاهدان اسلام را محکوم می‌کنند. تردیدی نیست که جنگ شر است؛ اما شری که گاه از آن گزیری نیست. از دنیای بدون جنگ تنها وقتی می‌توان سخن گفت که ظلم ریشه‌کن شده باشد. با وجود ظلم تنها با تن‌دادن به آن می‌توان از جنگ پرهیز کرد. در نبرد بین رژیم صهیونیستی و مردم فلسطین، بی‌طرف ماندن و فقط جنگ را محکوم کردن عملاً همراهی با ظالم است. اگر شاعر به دلایل ایدئولوژیک خود واقعاً دو طرف را به یک اندازه محکوم و ظالم بداند امری است جدا که اینجا به آن نمی‌پردازم.
در پایان به یک شعر درخشان اشاره می‌کنم؛ شعری که توانسته با فضاسازی خوب، عبارات کوتاه و بدون توصیف مستقیم صحنه‌های بیش از حد خشن که با فضای شعر کودک ناسازگار است یک شعر زیبا و مؤثر در ژانر حماسی کودک باشد:
در آسمان شهر من
پرنده گرمِ بازی است
و روی شانه‌ی درخت
به فکر لانه‌سازی است
در آسمانِ شهر من
دوباره ابر پاره است
دوباره ماه خنده‌رو
و یک سبد ستاره است
در آسمان شهر ما
فقط صدای موشک است
و کوچه‌های آن پر از
هزار سنگِ کوچک است
شنیده او به گوش خود
صدای جغد جنگ را
گرفته توی مشت خود
دوباره قلوه‌سنگ را
نظر شما