سرویس هنر خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - نازنین فاطمه سامنی: کتاب و هنر، دو قلمروی هستند که در نگاه اول مجزا به نظر می‌رسند، اما در حقیقت پیوندی عمیق و دیرینه با یکدیگر دارند.

هر دو از چشمه‌ی خلاقیت و تخیل انسان سیراب می شوند و دریچه‌ای به سوی دنیایی از مفاهیم، احساسات و تجربیات نوین می‌گشایند. کتاب، بستر تخیل، هنر و تجسم آن است. کتاب با کلمات و جملات خود، خواننده را به سفری در دنیای خیال و تصور می‌برد. نویسنده با ظرافت و مهارت، تار و پود داستان را می‌بافد و شخصیت‌ها، مکان‌ها و رویدادها را به گونه‌ای تصویر می‌کند که در ذهن خواننده جان می‌گیرند.

هنر، با به کارگیری ابزارهای بصری مانند نقاشی، مجسمه‌سازی یا عکاسی، این تصاویر ذهنی را به شکلی ملموس و عینی به نمایش می‌گذارد. هنر، مفاهیم و مضامین مطرح شده در کتاب را به گونه‌ای دیگر بازگو می‌کند و به درک عمیق‌تر و همه‌جانبه‌تر آن‌ها کمک می‌کند. به عنوان مثال، خواندن رمانی در مورد جنگ، می‌تواند تصویری ذهنی از سختی‌ها و مصیبت‌های آن به خواننده بدهد، اما دیدن عکس‌هایی از میدان نبرد یا تماشای فیلمی در مورد آن، این تجربه را ملموس‌تر و واقعی‌تر می‌کند.

هم کتاب و هم هنر، قادرند طیف وسیعی از احساسات انسانی را در مخاطب برانگیزند. نویسنده با استفاده از کلمات و لحن مناسب، می‌تواند خواننده را به خنده، گریه، ترس یا اندوه وا دارد. هنر نیز از طریق عناصر بصری و زیبایی‌شناسی خود، می‌تواند احساسی مشابه را در مخاطب ایجاد کند. این امر به ایجاد همدلی و درک عمیق‌تر تجربه انسانی کمک می‌کند. همچنین کتاب می‌تواند منبع الهامی غنی برای هنرمندان باشد. نویسندگان با خلق شخصیت‌ها، داستان‌ها و دنیاهای خیالی، ایده‌ها و تصاویری را به ذهن هنرمندان القا می‌کنند که می‌تواند در خلق آثار هنری جدید تجلی یابد.

و هنر نیز می‌تواند به عنوان تفسیری بر متن کتاب عمل کند و به درک عمیق‌تر آن کمک کند. به عنوان مثال، نقاشی‌هایی که بر اساس یک رمان خلق شده‌اند، می‌توانند دیدگاه‌های جدیدی را به خواننده ارائه دهند و یا جنبه‌های پنهان داستان را آشکار کنند.

بر همین اساس ترکیب کتاب و هنر می‌تواند راهی مؤثر برای جذب مخاطبان جدید به هر دو حوزه باشد. به عنوان مثال، برگزاری نمایشگاه‌هایی از آثار هنری که بر اساس کتاب‌های محبوب خلق شده‌اند، می‌تواند افراد را به مطالعه آن کتاب‌ها ترغیب کند.در یک کلام، کتاب و هنر، دو هدیه‌ی گران‌بها از انسان به انسان هستند. آن‌ها با تکمیل و تقویت یکدیگر، دریچه‌ای به سوی دنیایی از دانش، زیبایی و تجربه‌های نوین می‌گشایند و به غنی‌تر شدن روح و روان انسان کمک می‌کنند. همچنین ارتباط کتاب و هنر، عمیق و همه‌جانبه است. این دو مقوله، با تکمیل و تقویت یکدیگر، به غنی‌تر شدن فرهنگ و هنر بشری کمک می‌کنند و نقشی اساسی در ارتقای سطح آگاهی و خلاقیت انسان ایفا می‌کنند.

کتاب و هنر به نحوهای متعددی با هم تعامل دارند؛

اقتباس‌های هنری: فیلم‌ها، نمایش‌ها و اپراهای متعددی بر اساس کتاب‌های محبوب ساخته شده‌اند.‌

هنر الهام‌گرفته از ادبیات: برخی از آثار هنری برجسته، از داستان‌ها، شخصیت‌ها و مضامین ادبی الهام گرفته شده‌اند.
‌
تصویرگری کتاب: هنرمندان بسیاری آثار زیبایی را برای تصویرگری کتاب‌ها خلق کرده‌اند. یکی از مواردی که این روزها زیر ذره‌بین سرویس هنر خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) رفته‌است مقوله تصویرسازی و تصویرگری کتاب است.

کتاب‌های مصور، پنجره‌ای به دنیای خیال و خلاقیت برای کودکان و بزرگسالان هستند. تصاویری که در کنار متن داستان قرار می‌گیرند، می‌توانند مفاهیم را عمیق‌تر و جذاب‌تر و به درک بهتر داستان کمک کنند. کتاب‌های مصور، با ترکیب کلمات و تصاویر، دریچه‌ای به سوی دنیای خیال و خلاقیت می‌گشایند. این کتاب‌ها که اغلب ترجمه آثار فاخر خارجی هستند، به دلیل هزینه‌های بالای ترجمه، چاپ و نشر، قیمتی گزاف دارند و برای بسیاری از مخاطبان، دست‌نیافتنی می‌شوند.

در این کتاب‌ها، تصاویر فراتر از نقش مکمل متن عمل می‌کنند. آن‌ها به مثابه راویانی خاموش، بار معنایی عمیقی را به دوش می‌کشند و گاه یک قاب تصویر، گویای هزاران کلمه است. در این میان، خلاقیت و ظرافت تصویرگر نقشی اساسی ایفا می‌کند و به خلق لحظات ناب و به یاد ماندنی در ذهن مخاطب می‌انجامد.

این کتاب‌ها از نظر محتوا، تصاویر و طراحی در سطح بالایی قرار دارند و می‌توانند تجربه‌ای منحصر به فرد برای خوانندگان باشند. این کتاب در ژانرهای مختلفی از جمله علمی تخیلی، فانتزی، داستانی و غیرداستانی ارائه می‌شوند که می‌توانند سلیقه‌های مختلف را به خود جلب کنند؛ از داستان‌های حماسی و پرماجرا گرفته تا قصه‌های پندآموز و آموزنده، در این میان برای هر ذائقه‌ای می‌توان کتابی مصور یافت.

اگرچه این کتاب‌ها اغلب برای کودکان به چاپ می‌رسند، اما عمق مفاهیم و ظرافت‌های بیان شده؛ آن‌ها را به گزینه‌ای مناسب برای مخاطبان بزرگسال نیز تبدیل می‌کند. در واقع، این دسته از کتاب‌های مصور، پلی بین دنیای کودکانه و بزرگسالی ایجاد می‌کنند و به مخاطبان در هر سنی، فرصتی برای تأمل و تفکر می‌دهند.

متاسفانه، سهم کتاب‌های مصور تألیفی ایرانی در این میان بسیار ناچیز است. بخش عمده‌ای از این کتاب‌ها، ترجمه آثار نفیس و فاخر خارجی هستند و کمتر شاهد خلق آثار اصیل ایرانی در این حوزه هستیم. البته این موضوع، فرصتی را برای معرفی فرهنگ‌ها و ادبیات ملل مختلف به مخاطبان ایرانی فراهم می‌کند، اما در عین حال، نیاز به توجه بیشتر به تولیدات داخلی و حمایت از نویسندگان و تصویرگران ایرانی را نیز گوشزد می‌کند. همچنین با وجود دنیایی که غرق در هیاهو و سرعت است، کتاب‌های مصور کم‌تیراژ، دعوتی به سکوت و تأمل هستند. آن‌ها با تصاویر گویا و داستان‌های عمیق خود، ما را به سفری در دنیای خیال و خلاقیت می‌برند. با حمایت از این حوزه و تلاش برای افزایش دسترسی به این کتاب‌ها، می‌توانیم گنجینه‌ای از داستان و هنر را برای نسل‌های آینده حفظ کنیم و به آن‌ها فرصتی برای غرق شدن در دنیای رنگارنگ و پرمغز کتاب‌های مصور دهیم.

به سبب اهمیت کتاب‌های مصور در ادامه برای حل چالش‌های موجود، لازم است چندین جنبه را به‌طور جامع بررسی و بهبود دهیم:

حمایت از نویسندگان و تصویرگران داخلی: بخش زیادی از کتاب‌های مصور موجود در بازار ترجمه آثار خارجی هستند. هرچند این آثار به مخاطبان فرصت آشنایی با فرهنگ‌های مختلف را می‌دهند، اما سهم کمی از این کتاب‌ها مختص تولیدات داخلی است. بنابراین، حمایت از نویسندگان و تصویرگران ایرانی برای خلق آثار جدید و اصیل بسیار ضروری است. این حمایت می‌تواند شامل تأمین منابع مالی، اعطای بورسیه‌ها و مشوق‌های دولتی، و برگزاری کارگاه‌های آموزشی برای ارتقای مهارت هنرمندان و نویسندگان باشد.

کاهش هزینه‌های تولید: یکی از دلایل اصلی محدودیت در تولید کتاب‌های مصور، هزینه‌های بالای چاپ و نشر است. این هزینه‌ها به دلیل نیاز به کیفیت بالای چاپ تصاویر، افزایش می‌یابند. استفاده از فناوری‌های نوین چاپ و همکاری با شرکت‌های داخلی و خارجی می‌تواند هزینه‌ها را کاهش دهد و در عین حال، به بهبود کیفیت چاپ و افزایش تیراژ کتاب‌ها کمک کند. ایجاد همکاری‌های میان صنعت نشر و سازمان‌های دولتی برای تأمین مالی و تسهیل تولید، گام مهمی در این راستا خواهد بود.

تبلیغات و نمایشگاه‌های هنری: برای جذب مخاطب و افزایش شناخت عمومی نسبت به کتاب‌های مصور، نیاز به برگزاری رویدادها و نمایشگاه‌های هنری است. این نمایشگاه‌ها می‌توانند آثار تصویرگران و نویسندگان داخلی را معرفی کنند و مخاطبان بیشتری را به سمت خرید و مطالعه کتاب‌های مصور سوق دهند. برگزاری جشنواره‌های مرتبط با ادبیات کودک و نوجوان، هنرمندان تصویرگر، و نمایش آثار مرتبط با کتاب‌های مصور، می‌تواند این حوزه را تقویت کند.

ارتقای فرهنگ مطالعه: ترویج فرهنگ مطالعه در میان کودکان و بزرگسالان از طریق مدارس، کتابخانه‌ها و رسانه‌های عمومی می‌تواند تأثیر مستقیم بر افزایش تقاضا برای کتاب‌های مصور داشته باشد. همچنین، ایجاد برنامه‌های آموزشی و کتاب‌خوانی در مدارس و مراکز فرهنگی، به خصوص با استفاده از کتاب‌های مصور، به کودکان و نوجوانان کمک می‌کند تا علاقه بیشتری به کتاب‌خوانی پیدا کنند و این کتاب‌ها را به‌عنوان ابزاری برای یادگیری و سرگرمی بپذیرند.

هم‌افزایی میان ادبیات و هنر: یکی از ویژگی‌های کتاب‌های مصور، تلفیق قوی میان ادبیات و هنر است. برای موفقیت در این زمینه، نویسندگان و تصویرگران باید به‌طور هماهنگ عمل کنند تا ترکیب کلمات و تصاویر به بهترین شکل داستان را روایت کنند. برگزاری کارگاه‌ها و جلسات مشترک بین این دو گروه می‌تواند کیفیت آثار را بهبود بخشد و به خلق کتاب‌هایی با استانداردهای بالا کمک کند.

افزایش دسترسی مخاطبان: با توجه به گران بودن برخی کتاب‌های مصور و پایین بودن قدرت خرید بسیاری از مخاطبان، باید راهکارهایی برای افزایش دسترسی عمومی به این آثار ارائه شود. کتابخانه‌های عمومی می‌توانند نقش مهمی در فراهم کردن دسترسی رایگان به این کتاب‌ها داشته باشند. همچنین، ایجاد نسخه‌های دیجیتال با قیمت مناسب و حتی دسترسی رایگان در برخی موارد می‌تواند به گسترش استفاده از این منابع کمک کند.

در نهایت، با افزایش تولید کتاب‌های مصور داخلی و حمایت از هنرمندان و نویسندگان ایرانی، می‌توان به نسل‌های آینده فرصت داد تا از دنیای غنی و خلاق این آثار بهره‌مند شوند. تولید محتوای بومی و متناسب با فرهنگ ایرانی، علاوه بر ارتقای فرهنگ مطالعه، به تقویت هویت ملی و اشاعه ارزش‌های فرهنگی کمک شایانی خواهد کرد.