به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، سال گذشته همزمان با سالروز شهادت آیت‌الله شیخ فضل‌الله نوری (ره)، فقیه سربِدار و «عَلم استقلال فکری و سیاسی» و «نماد نفی سبیل» و رد سلطه بیگانگان، همایش ملی شیخ شهید از سوی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با مشارکت پژوهشکده تاریخ معاصر ایران و مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه برادران و خواهران برگزار شد. حجت‌الاسلام محمدصادق ابوالحسنی، دبیر علمی همایش شیخ فضل‌الله نوری به مناسبت سربدار شدن شیخ شهید از دستاوردهای این همایش سخن گفت. حجت‌الاسلام محمدصادق ابوالحسنی، رئیس دفتر نشر آراء و آثار استاد منذر (ره) و فرزند آن مرحوم، از تاریخ پژوهانی است که مطالعات دامنه‌داری درباره جریان‌شناسی مشروطیت و اندیشه سیاسی علمای مشروطه دارد.
مقاله‌هایی که به دبیرخانه همایش شیخ فضل‌الله نوری که سال گذشته برگزار شد، رسید آیا به مرحله چاپ رسیده است؟
سال گذشته نزدیک به ۸۰ مقاله به دبیرخانه همایش رسید که بیست مقاله برتر انتخاب و از سوی موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران به چاپ می‌رسد. ضمن اینکه کتاب «شیخ شهید» از مرحوم استاد علی ابوالحسنی منذر، تاریخ‌نگار فقید نیز در این کنگره رونمایی شده بود. آیت‌الله شیخ فضل‌الله نوری از مجتهدان تراز اول در تهران و از پیشروان جنبش مشروطه ایران بود. وی با پشتیبانی آخوند خراسانی، اصل دوم متمم قانون اساسی مشروطه مبنی بر تشکیل هیئت نظارت را به تصویب مجلس شورای ملی رساند ولی به دلیل اختلاف با دیگر نمایندگان درباره برخی از اصول متمم قانون اساسی مشروطه، از مجلس کناره‌گیری کرد و با راه‌اندازی جریانی که مشروعه‌خواهی نام گرفت، اعتراضات شدیدی بر مشروطه‌خواهان و مشروطیت وارد کرد. وی پس از دوره استبداد صغیر و فتح تهران به‌دست مشروطه‌خواهان در دادگاهی محاکمه و سرانجام اعدام شد.
مقالات و سخنرانی‌ها پیرامون شیخ شهید دارای چه رویکردی بودند؟
ساختار کلی همایش که در چند محور آماده شده بود، فراخوان مقالات نیز بر اساس همین محورها انجام گرفت، زیست‌نامه تاریخی بر اساس زندگینامه و خاندان شیخ، تاریخچه سرگذشت شیخ فضل‌الله نوری، زیست‌نامه علمی بر مبنای حالت و جایگاه علمی، مراتب فقهی، اصولی و ابتکاراتی که شیخ داشته است و بعد آثار بر جای مانده مثل رساله‌ای در مشتق و موارد دیگری که تراث فقهی داریم که از شیخ باقی مانده است. محور سوم زیست‌نامه اخلاقی بود که به سبک زندگی شیخ فضل‌الله و مسائل معنوی و اخلاقی شیخ می‌پردازد. شیخ استادی مانند محمدفتحعلی سلطانی داشته و همچنین از محضر میرزای شیرازی و میرزا حبیب‌الله رشتی غیر از استفاده علمی از سجایای اخلاقی نیز بهره گرفته است و به این مسائل مزین بوده است. محور بعد زیست‌نامه سیاسی است، اندیشه سیاسی و حرکت سیاسی شیخ قبل از مشروطه و در حین مشروطه مسائلی بود که به لحاظ سیاسی این مباحث را مورد توجه قرار دادیم. به هر حال اندیشه شیخ در مورد ولایت فقیه، اندیشه شیخ در مورد قانون، اندیشه شیخ در مورد آزادی و اندیشه و مسائل دیگر مورد توجه قرار گرفت.
جدیدترین اثری که به معرفی شیخ فضل‌الله نوری بپردازد چه کتابی است؟
جدیدترین کتاب در این زمینه کتاب «شیخ فضل‌الله نوری» بود که در کنگره شیخ فضل‌الله نوری رونمایی شد. تاریخ‌نگاران، علمای حوزه علمیه و پژوهشگران دانشگاهی در این کنگره حضور داشتند و این کنگره بسیار پربار برگزار شد که دشمنان انقلاب اسلامی نیز به آن حمله کردند. البته به این مناسبت اثری از مرحوم پدر من با عنوان «شیخ شهید، فقیه تهران، دیده‌بان ایران» منتشر شد. این کتاب یک‌بار در پژوهشگاه فرهنگ اسلامی در قم و یک‌بار در مجموعه یادمان شهدای هفت تیر تهران رونمایی شد. در حدود ۱۴۰۰ عنوان کتاب از استاد منتشر شد. اسناد جدیدی نیز درباره شیخ فضل‌الله نوری در همایش رونمایی شد.
به نظر شما برای شناساندن شخصیت‌هایی مانند شیخ فضل‌الله نوری چقدر کار فرهنگی انجام گرفته و تا چه میزان جای کار وجود دارد؟
خلائی در مورد این شخصیت برجسته در حوزه هنری وجود دارد، یک فیلم از شیخ فضل‌الله نوری ساخته نشده است. متاسفانه ما در معرفی مفاخر کشور ناموفق عمل کرده‌ایم، تا امروز دیگران افسانه‌ها و خرافات خود را از کشورهای دیگر به ما تحمیل کرده‌اند که این موجب تاریخ‌گریزی و بحران هویت ما شده است. این شخصیت‌ها نماد هویت ملی هستند، مخصوصاً شیخ فضل‌الله شخصیتی متفکر بود که به شهادت رسید.
درباره مصاحبه منتشر نشده استاد ابوالحسنی منذر با نوادگان شیخ فضل‌الله نوری بگویید که چه دستاوردی داشته است؟
کتابی از آثار ابوالحسنی منذر با نام «کنگره شیخ شهید، فقیه تهران دیده‌بان ایران» در حاشیه همایش رونمایی می‌شود که دربردارنده زیست تاریخی و افکار شیخ فضل‌الله نوری است که مدخل آن برای دانشنامه منتشر شده است. همچنین مصاحبه‌ای منتشر نشده از ابوالحسنی منذر با نوادگان شیخ فضل‌الله نوری در مجموعه مقالات این همایش وجود دارد. تالیفات و آثار خود شیخ فضل‌الله نوری مغفول مانده است اما این همایش ابعادی را کنار خود داشت و برخی مسائل درباره شیخ شهید واکاوی شد. رساله منظوم فقهی الدر التنظیم به زبان عربی اثری است که شیخ فضل‌الله نوری تدوین کرده است. شیخ فضل‌الله نوری از قریحه سرشاری برخوردار بوده است. هنوز بیست بهار از عمر او نگذشته بود که ارجوزه را به زبان عربی سروده و در آن بیست و پنج قاعده فقهی را با اشاره به مبانی آن مطرح کرده است.
درباره اهتمام آخوند خراسانی به حفظ حریم شیخ فضل الله نوری چه نکته‌هایی وجود دارد؟
پس از شهادت شیخ فضل‌الله که فشار زیادی بر خانواده شیخ وارد شد و مخصوصاً همسر ایشان، دختر محدث نوری، چندین بار مورد آزار و تهدید قرار گرفت، همین که خبر چنین برخوردهای ناجوانمردانه‌ای به گوش آخوند خراسانی رسید، تلگراف‌های متعددی به تهران فرستاد تا عوامل بی‌دین و افراطی را از تعدی به همسر و فرزندان شیخ بازدارد و مسئولین را به تفقّد نسبت به حال آنان ترغیب کند. وی در یکی از این نامه‌ها، خطاب به وزیر کشور و نخست‌وزیر، تأکید کردند: هیچکس برخلاف قانون شرع انور، به هیچ وجه من الوجوه نمی‌تواند متعرض خانواده شیخ گردد؛ بلکه اولیاء دولت و ملت، بایستی آنها را مورد هر نوع ملاحظه قرار دهند. (ر.ک: آیت الله حاج میر سید احمد طباطبایی، علی ابوالحسنی منذر، ص ۱۹۴) یکی از شواهد دیگر، اظهارات آقای یوسف محسن اردبیلی، از محققان و نویسندگان معاصر است که فرزند سلیمان محسن و نواده آیت‌اللّه آقا میرزا یوسف آقا مجتهد اردبیلی است. جد ایشان آقا میرزا یوسف آقا، از فضلای بنام حوزه آخوند خراسانی و از نزدیکان خاصّ ایشان به شمار می‌رفت.
نظر شما