ملاحت نجفی در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) درباره استانداردهای کتاب درسی بیان کرد: تعریف استانداردهای مطلوب برای کتاب درسی از دیدگاه‌های مختلف، قابل بررسی است و از نظر کارشناسان، مولفه‌های متفاوتی در این زمینه وجود دارد.
رئیس گروره زبان و ادبیات فارسی دفتر تالیف کتاب‌های درسی ابتدایی و متوسطه با بیان اینکه کتاب درسی باید از نظر ظاهری و محتوا دانش‌آموز را جذب کند، اظهار کرد: تصاویر، زبان، قطع کتاب، فونت و محتوای کتاب باید براساس علاقه، سلیقه و سن دانش‌آموز تدوین شود. برای تالیف کتاب درسی در سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی یک روند مشخص وجود دارد؛ به‌عنوان مثال، کتاب درسی براساس برنامه درسی تدوین می‌شود اما قبل از تدوین و تالیف کتاب درسی، برنامه درسی نوشته می‌شودذو برای تدوین برنامه درسی؛ از اسناد بالادستی مانند «سند برنامه‌ریزی ملی»، «سند تحول بنیادین آموزش و پرورش» و پژوهش‌های خاصی که در یک موضوع وجود دارد، استفاده می‌شود؛ البته اهداف آموزشی نیز تعیین‌کننده هستند.
این مدرس دانشگاه فرهنگیان درباره شخصی‌سازی و درنظر گرفتن تفاوت دانش‌آموزان در نگارش کتاب درسی و اینکه چطور می‌توان دانش‌آموزان با سلایق مختلف را به یک کتاب درسی واحد جذب کرد، عنوان کرد: برای تالیف هر ماده آموزشی یا یک کتاب درسی، یک شورای برنامه‌ریزی گروه درسی وجود دارد. در این شورا افراد با تخصص‌های متفاوت حضور دارند، به‌عنوان مثال، متخصص ادبیات کودک و نوجوان، متخصص زبان‌آموزی، متخصص فلسفه تعلیم و تربیت و یک معلم و دانش‌آموز نیز در این شورا وجود دارد و همه این تیم با هم برای تالیف یک کتاب درسی تصمیم می‌گیرند.
وی با بیان اینکه بعد از نوشتن برنامه یک ماده آموزشی، برنامه یک دوره تحصیلی را می‌نویسیم، گفت: بعد از نوشتن برنامه یک ماده آموزشی و برنامه یک دوره تحصیلی در انتهای کتاب درسی تدوین می‌شود و پیش از تهیه نسخه نهایی کتاب درسی، ابتدا ماکت آن تهیه می‌شود. در این ماکت؛ فصل‌بندی، تعداد درس‌ها و موضوعاتی که باید در یک کتاب درسی وجود داشته باشد مشخص می‌شود و در مرحله نگارش کتاب درسی، گروه مولفان، متخصصان و معلم آن پایه نیز درباره محتوای کتاب نظر می‌دهند.
واژگان کتاب درسی بر اساس نیاز مقطع تحصیلی دانش‌آموز انتخاب می‌شود
نجفی درباره انتحاب واژگان کتاب‌های ادبیات فارسی و برقراری ارتباط والدین و دانش‌آموزان با این واژگان اظهار کرد: واژگان یک کتاب درسی باتوجه به پایه تحصیلی دانش‌آموز تعیین می‌شود. واژگان یک کتاب درسی بعد از تحقیقات میدانی از سوی یک زبان‌شناس پیشنهاد داده می‌شود. این واژها البته فارسی معیار و مصوب فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی است. واژگان کتاب درسی، لغات پایه تحصیلی دانش‌آموزان است و باید به‌گونه‌ای باشد که با آن‌ها ارتباط برقرار کنند. این واژه‌ها در پایه‌های مختلف رصد می‌شود تا مشخص شود دانش‌آموزان در هر پایه‌ای؛ چه درکی از واژگان پیشنهادی دارند.
یادگیری ۱۰۰۰ واژه در پایان دوره ابتدایی
نجفی درباره وارد کردن تعداد واژگان مشخص در کتاب‌های درسی در هرپایه تحصیلی عنوان کرد: براساس یک نظریه، دانش‌آموزان وقتی وارد مدرسه می‌شوند، به‌عنوان مثال در پایان دوره ابتدایی، باید حداقل هزار واژه را بفهمند، درک کنند و با آن ارتباط برقرار کنند. تعداد این واژه‌ها در سنین مختلف و پایه‌های گوناگون اضافه می‌شود. برخی واژه‌ها در دوره‌های مختلف تکرار می‌شوند اما برخی لغت‌ها نیز هر سال در پایه‌های مختلف وارد کتاب درسی دانش‌آموزان می‌شود.
وی درباره روش‌ها و الگوهای موفق واژه‌گزینی کتاب درسی در دوره‌های مختلف گفت: واژه‌های کتاب درسی، براساس سن و درک دانش‌آموز از آن لغت انتخاب می‌شود. این واژه‌ها باید ازسوی زبان‌شناس و روانشناس کودک گروه تالیف کتاب درسی تایید شود. هرسال یکسری واژگان با تحقیق میدانی زبان‌شناسان و پژوهش‌های سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی در اختیار مولفان کتاب‌های درسی مختلف قرار می‌گیرد.
در کتاب‌های درسی از کلمه‌های بیگانه استفاده نمی‌کنیم
رئیس گروره زبان و ادبیات فارسی دفتر تالیف کتاب‌های درسی ابتدایی و متوسطه افزود: البته در تالیف کتاب فارسی به دلیل فارسی بودن کلمه‌ها مشکل چندانی برای واژه‌گزینی وجود ندارد اما در کتاب‌های درسی دیگر با موضوع انتخاب واژگان مناسب برای کلمه‌های بیگانه روبه‌رو هستیم. در این شرایط برای واژگان بیگانه با همکاری فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی معادل‌های فارسی انتخاب می‌شود.
وی درباره آموزش تعداد حداقل واژگان لغات فارسی در مقاطع مختلف گفت: در مقطع ابتدایی تعداد واژگان و لغات فارسی مناسب بسیار مهم است اما در مقاطع دیگر با تعداد واژگان، کاری نداریم اما متن‌هایی که انتخاب می‌شوند باید متناسب با سن و نیازهای روز جامعه دانش‌آموز باشند، البته در مقاطع بالاتر محدودیت انتخاب واژگان نداریم اما بر انتخاب متن به زبان ساده و معیار و البته فارسی تاکید زیادی داریم.
استفاده از محتوای ادبیات کهن در دستور کار تالیف کتاب درسی فارسی است
نجفی درباره استفاده از محتوای ادبیات معاصر و نویسندگان معروف در کتاب‌های درسی فارسی یا وارد کردن داستان‌های معروفی مثل «قصه‌های مجید» هوشنگ مرادی کرمانی گفت: در کتاب درسی هفتم دبستان درس «قصه‌های مجید» را با عنوان «سفری به اصفهان» داریم؛ ۱۰ سال است این محتوا وارد کتاب درسی فارسی شده است. درباره استفاده از ادبیات کهن نیز باید بگویم، در دوره‌های پایین‌تر، از زندگینامه شاعران و نویسندگان بخش ادبیات کهن برای دانش‌آموزان استفاده می‌کنیم. در مقاطع ابتدایی تحصیلی بیشتر از شعر شاعرانی استفاده می‌کنیم که دانش‌آموزان بتوانند ارتباط بیشتری با آن‌ها برقرار کنند. در حال حاضر در کتاب‌های درسی فارسی از شعر شاعرانی مانند حافظ، سعدی و حتی شاعران معاصر مانند دکتر شفیعی کدکنی و نیما یوشیج به‌عنوان محتوای درسی استفاده می‌شود؛ همچنین از کتاب «دا» سید زهرا حسینی محتواهایی در کتاب درسی فارسی داریم.
وی در پاسخ به این پرسش که تا چه اندازه استفاده از محتوای ادبیات کهن در کتاب‌های درسی وجود دارد، گفت: در محتوای همه کتاب‌های درسی فارسی، شعر شاعران و داستان‌های مختلفی از نویسندگان متفاوت خودنمایی می‌کند، این رویه‌ای معمول و یک قانون برای تالیف کتاب‌های درسی فارسی است؛ به‌عنوان مثال در ادبیات تعلیمی از اشعار سعدی یا قابوسنامه، در بخش غنایی از اشعار نظامی گنجوی؛ لیلی ومجنون و عطار، حافظ و سعدی، در ادبیات عرفانی از اشعار مولانا، در ادبیات داستانی، از داستان‌های محمدعلی جمال‌زاده مثل داستان «کباب غاز» استفاده می‌کنیم.
ضرورت احیای کتابخانه‌های مدارس بر مطالعه کتاب‌های درسی
این مدرس دانشگاه فرهنگیان در پاسخ به این پرسش که احیا و به‌روزرسانی کتابخانه‌های مدارس و داشتن کتاب‌های ادبیات کهن چه کمکی به مطالعه کتاب درسی می‌کند؟ اظهار کرد: بهتر است کتابخانه‌هایی در مدارس ایجاد شود و معلمان و دانش‌آموزان به تناسب فعالیت‌های خود بتوانند از کتاب غیردرسی متناسب استفاده کنند. آموزش و پرورش می‌تواند برای احیای کتابخانه‌های مدارس مبلغی را اختصاص بدهد یا کتاب‌هایی را برای تجهیز کتابخانه‌ها اهدا کند؛ البته خیلی از معلمان در مدرسه از کتابخانه کلاسی استفاده می‌کنند. مثلاً برخی از معلمان وقتی می‌خواهند رستم و سهراب یا رستم و اسفندیار که ۴۰ بیت آن در کتاب درسی آمده را تدریس کنند، کل داستان رستم و اسفندیار را برای بچه‌ها تعریف می‌کنند؛ این روش یعنی بازگو کردن کل متن که بخشی از آن در کتاب درسی آمده؛ بسیار کارآمد است.
وی افزود: وجود کتاب‌های داستان، بازآفرینی و بازنویسی ادبیات کهن به زبان ساده یکی از ضرورت‌ها و نیازهای آموزشی است که باید مطالعه آن مورد توجه قرار بگیرد. برای افزایش فهم ادبی دانش‌آموزان، افزایش سواد خواندن و علاقه‌مند شدن به مطالعه کتاب غیردرسی، باید دانش‌آموزان را به سمت مطالعه کتاب‌هایی ببریم که با فرهنگ، آداب و رسوم، ادبیات، تمدن و گذشته کشورمان آشنا شوند. مطالعه آثار بازآفرینی ازسوی دانش‌آموزان در فهم کتاب درسی بسیار اثرگذار است؛ بنابراین ایجاد زنگ مطالعه یا احیای کتابخانه‌های مدارس کمک بزرگی به عمق یادگیری کتاب‌های درسی می‌کند. البته روش تدریس معلم نیز موثر است.
کتاب‌های راهنمای معلم به‌روز شده‌اند
این مدرس دانشگاه فرهنگیان درباره به‌روزرسانی منابع راهنمای معلم یا روش تدریس اظهار کرد: از دهه ۹۰ که کتاب‌های درسی جدید تالیف شدند، کتاب‌های شیوه تدریس یا راهنمای معلم جدید نیز تالیف شد. در این کتاب‌ها؛ شیوه‌های تدریس هر کتاب به معلمان پیشنهاد داده شده؛ البته در کلاس‌های ضمن‌خدمت نیز روش‌های جدید تدریس به معلمان آموزش داده می‌شود. اکنون پی‌دی‌اف این کتاب‌ها در سایت سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی وجود دارد. در مجموع بسیاری از این منابع راهنمای معلم به‌روز شده و برخی در حال به‌روزرسانی است.
نظر شما