سرویس هنر خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - مهدیه سادات نقیبی: محسن امامیان، نویسنده و پژوهشگر، با اثر متفاوتش «اربعین طوبی» کوشیده است تا روایتی نو از پیاده‌روی اربعین و نقش زن در این مراسم مذهبی را به تصویر بکشد. این کتاب با محوریت شخصیت طوبی، تلاشی برای نمایش فلسفه عمیق و معنوی پیاده‌روی اربعین است. بعد از انتشار کتاب و استقبال مخاطبان، ساخت سریالی تلویزیونی بر اساس آن آغاز شد، اما اقتباس از اثری که مفاهیم معنوی و فرهنگی عمیقی دارد، به‌طور طبیعی چالش‌های خاص خود را داشت. در این گفت‌وگو، امامیان درباره فرآیند اقتباس، تفاوت‌های میان روایت کتاب و سریال و همچنین چالش‌های انتقال این مفاهیم به زبان تلویزیون صحبت می‌کند.
از چالش‌های فرآیند تبدیل کتاب «اربعین طوبی» به سریال تلویزیونی بگویید.
یکی از بزرگترین چالش‌های ما، حفظ محورهای معنوی و فلسفی داستان، در قالبی جذاب و دراماتیک برای تلویزیون بود. در کتاب، بیشتر روی ابعاد معنوی و دینی پیاده‌روی اربعین تمرکز کرده‌ام، به‌طوری که مخاطب با حال و هوای خاصی از این واقعه آشنا می‌شود و به‌نوعی همراه با شخصیت‌های داستان، این مسیر معنوی را طی می‌کند. اما در سریال، برای جذب مخاطب تلویزیونی، جنبه‌های اجتماعی و سیاسی بیشتری به داستان اضافه شد، از جمله رویارویی شخصیت‌ها با حزب بعث و تأثیرات این موضوع بر زندگی و باورهای‌شان. این تغییرات برای تطبیق با مخاطبان تلویزیونی ضروری بود، اما همیشه در این فکر بودیم که روح اصلی داستان و پیام معنوی آن حفظ شود.
آیا از ابتدا تصمیم بر این بود که داستان ابتدا به‌صورت کتاب منتشر شود؟
بله، از همان آغاز ایده‌ای برای ساخت سریال داشتیم. با این حال، تجربه نشان داده است که گاهی انتشار کتاب به معرفی داستان و شخصیت‌ها کمک شایانی می‌کند. انتشار کتاب باعث شد که مخاطبان درک بهتری از داستان داشته باشند و در نتیجه، زمانی که سریال تولید شد، این مخاطبان از قبل با فضا و شخصیت‌های داستان آشنا بودند و این مسئله باعث ایجاد ارتباط عمیق‌تری شد. البته، نویسندگان دیگری نیز در این مسیر کمک کردند و هر یک سهمی در بازنویسی و توسعه داستان برای تلویزیون داشتند. اگرچه در مراحل نهایی بازنویسی و تولید سریال، من به دلیل برخی تفاوت‌های موجود بین دو نسخه حضور نداشتم.
شخصیت طوبی در کتاب شما چه جایگاهی دارد و چطور به تلویزیون منتقل شد؟
طوبی نمادی از مقام مادر و زن در فرهنگ اسلامی است. او نمایانگر قدرت و صبوری زنی است که در برابر سختی‌ها ایستادگی می‌کند و پیرو ارزش‌های دینی خود است. در شخصیت‌پردازی طوبی از الگوهای مذهبی و تاریخی الهام گرفتم. به‌ویژه شخصیت حضرت زینب (س) و روح مقاومت ایشان در نظر بود ولی با این تفاوت که طوبی شخصیتی مستقل و بومی است که در دل داستان ما جا افتاده و تأثیر خود را دارد. از تلاش تیم سریال خوشحالم، چرا که با وجود پیچیدگی‌های انتقال چنین شخصیتی به زبان تصویر، آنها توانستند روحیه‌ی طوبی را به تلویزیون منتقل کنند.
فکر می‌کنید ساخت این سریال چقدر می‌تواند به ترویج فرهنگ مطالعه کمک کند؟
این اقتباس تلویزیونی، به‌ویژه با مضمون دینی، می‌تواند یک گام بزرگ در جذب مخاطبان به کتاب باشد. در واقع، تلویزیون به‌عنوان یک رسانه مردمی، امکان این را دارد که داستان‌ها و مفاهیم کتاب‌ها را به مخاطبان وسیع‌تری معرفی کند و از این طریق علاقه به مطالعه و کتابخوانی را تقویت کند. اقتباس، اگر با دقت و توجه به جزئیات باشد، می‌تواند به ارتباط بیشتر مخاطب با کتاب و فهم بهتر آن کمک کند. البته باید گفت که هنر اقتباس نیاز به خلاقیت و درک عمیقی از مفاهیم کتاب دارد تا بتواند به‌شکل درستی داستان را به تصویر بکشد.
برخی مخاطبان از تفاوت‌های بین نسخه کتاب و سریال انتقاد کرده‌اند. نظر شما در این‌باره چیست؟
باید توجه داشت که اقتباس فرآیندی پیچیده است. زبان کتاب و زبان درام تصویری بسیار متفاوت‌اند. کتاب دارای گستره‌ای از توصیف‌ها، فضاسازی‌ها و بازنمایی درونی شخصیت‌ها است که در مدیوم تلویزیون به‌سادگی امکان‌پذیر نیست. به همین دلیل، کارگردان و نویسندگان سریال ناچار بودند تغییراتی در داستان و شخصیت‌ها اعمال کنند تا ساختار تلویزیونی را بهتر پاسخگو باشند. این یک امر طبیعی در فرآیند اقتباس است و باید آن را یک نوع تطبیق هنری دید.
به نظر شما این سریال چه نقشی در ترویج ارزش‌های اربعین می‌تواند داشته باشد؟
پیاده‌روی اربعین یک رویداد دینی و مذهبی است، اما جنبه‌های فرهنگی و اجتماعی عمیقی هم دارد که در داستان طوبی به‌خوبی نمایان شده است. از طریق این سریال، می‌توانیم به بازتابی از این جنبه‌ها بپردازیم و پیام‌هایی همچون مقاومت، وحدت و ایمان را به مخاطبان منتقل کنیم. هنر سینما و تلویزیون از ظرفیت‌های بسیار زیادی برای نمایش این مفاهیم برخوردار است و امیدوارم که این سریال بتواند به تقویت این ارزش‌ها و ترویج آنها کمک کند.
نگارش کتاب «اربعین طوبی» چگونه بود؟
در فرآیند نگارش کتاب، تلاش زیادی داشتم تا زاویه‌ای تازه به موضوع اربعین بدهم و روایتی که کمتر شنیده شده را به تصویر بکشم. برای من مهم بود که داستان، احساسات و افکار شخصیت‌هایی را که با عشق و باور خود این مسیر معنوی را طی می‌کنند، به خوانندگان منتقل کنم. تجربه پیاده‌روی اربعین از زبان طوبی، روایتی بود که نه‌تنها جنبه‌های دینی بلکه ابعاد عاطفی و انسانی این واقعه را نیز به تصویر می‌کشید. خواستم؛ مخاطب بتواند به عمق این واقعه و تأثیرات آن بر زندگی شخصیت‌ها پی ببرد.
جامعه امروز چقدر به آثار دینی و فرهنگی مرتبط با اربعین نیاز دارد؟
بسیار زیاد. جامعه ما به آثاری نیاز دارد که به بازنمایی درست از اربعین و ارزش‌های فرهنگی آن بپردازند. این آثار می‌توانند به تقویت همبستگی اجتماعی و ترویج ارزش‌های دینی و انسانی کمک کنند. البته نویسندگان و هنرمندان باید این مفاهیم را به زبان امروزی و در قالب‌هایی که جوانان و نسل‌های جدید بتوانند با آنها ارتباط برقرار کنند، ارائه دهند.
از چه بخش‌هایی در فرآیند تولید سریال رضایت دارید؟
از تلاش و تعهد تیم تولید برای بازنمودن پیام اصلی داستان در قاب تلویزیون راضی هستم. تیم تولید به‌ویژه به جزئیات شخصیت طوبی توجه داشتند و سعی کردند که او را با شکوه و صلابت خاصی به تصویر بکشند. من از این توجه و دقت بسیار راضی بودم و فکر می‌کنم توانستند طوبی را به گونه‌ای نشان دهند که مخاطبان با او ارتباط برقرار کنند و پیام مقاومت و ایثار را درک کنند.
آیا فکر می‌کنید باید در آینده به روایت‌های بیشتری از اربعین پرداخته شود؟
قطعاً بله. هر اثر هنری می‌تواند زوایای مختلف این واقعه را روشن کند. اربعین نه تنها یک مراسم مذهبی بلکه یک حرکت فرهنگی با اثرات عمیق است که ارزش تکرار و بازآفرینی دارد. این حرکت نشان‌دهنده وحدت و همبستگی میان اقشار مختلف است. امید دارم که این سریال، الهام‌بخش تولید آثار بیشتری در این زمینه باشد و سینما و تلویزیون ایران به شکل گسترده‌تری به وقایع دینی و ملی بپردازند.
نظر شما