سرویس مدیریت کتاب خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا): تدوین برنامه بلندمدت با هدف توسعه و افزایش سرانه مطالعه، منحصر به ایران نیست؛ کشورهای سرآمد در کتابخوانی نیز با اهداف کم و بیش مشترک، برای توسعه کتابخوانی برنامه دارند. کشورهایی مثل انگلستان، آلمان، برزیل، سوئد، امریکا و پرتغال.
برخی کشورها که برنامه‌های بلندمدت برای کتابخوانی تدوین کرده‌اند:
برزیل: برنامه «آموزش تاریخ و فرهنگ آفریقایی - برزیلی» سال ۲۰۲۳
هدف اصلی مسئولان این کشور یادآوری فرهنگ بومی این کشور به دانش‌آموزان است؛ مباحثی مثل تبعیض نژادی و تاریخ سیاه‌پوستان.
آلمان: برنامه حمایتی برای مبتلایان به اختلالات «خواندن» و «نوشتن» تدوین شده است. اهداف این برنامه علاوه بر شناسایی این مشکلات در کودکی اعلام شده، به آگاهی‌سازی جامعه نیز توجه دارد.
سوئد: این کشور برنامه‌های متعددی را برای توسعه و ترویج کتابخوانی را آغاز کرده است؛ یکی از این برنامه‌ها با استفاده از ظرفیت کتابخانه‌های عمومی تدوین شده است.
کانادا: مسئولان این کشور نیز در قالب برنامه‌های ملی مثل برنامه‌های حمایتی برای کتابخانه‌ها و تشویق به خواندن برای تمامی گروه‌های سنی است. این اهداف را «شبکه غیرانتفاعی سوادآموزی و یادگیری کانادا» تولی‌گری می‌کند.
آمریکا: در این کشور نیز برنامه‌های مختلفی در زمینه ترویج کتابخوانی وجود دارد که سازمان غیرانتفاعی «خواندن بنیادی است» برای کودکان و بزرگسالان پیگیری می‌کند؛ ازجمله طرح اهدا رایگان کتاب به کودکان.
انگلستان: «بنیاد سواد ملی» و «بوک تراست» به‌عنوان دو سازمان غیرانتفاعی با اهدافی مانند «ارتقاء سواد در سراسر کشور» با بهبود مهارت‌های سواد در میان کودکان و بزرگسالان و ترویج مطالعه و سوادآموزی در میان کودکان البته به‌طور رایگان شکل گرفته است.
پرتغال؛ نمونه موفق در ترویج کتابخوانی
اجرای «برنامه ملی مطالعه» کشور پرتغال، سال ۲۰۰۶ آغاز و نسخه سال ۲۰۲۷ آن نیز طراحی شده است. «ترویج فرهنگ مطالعه»، «تقویت مهارت‌های سوادآموزی» و «افزایش دسترسی به کتاب‌ها و منابع آموزشی در سراسر کشور» برای همه گروه‌های سنی از اهداف این برنامه است؛ به‌عبارت دیگر و براساس متن برنامه، تا سال ۲۰۲۷، بر تقویت و تثبیت اقداماتی که در ۱۰ سال گذشته انجام شده تأکید خواهد کرد؛ علاوه‌براین بر توسعه جنبه‌های جدید سرمایه‌گذاری خواهد کرد؛ برای تحقق این هدف به گسترش همکاری با حوزه‌های آموزش، فرهنگ، علم، فناوری و آموزش عالی، همچنین نهادهای محلی و سایر بخش‌ها و جامعه مدنی تمرکز دارد.
حوزه‌های تمرکز برنامه «برنامه ملی مطالعه» پرتغال تا سال ۲۰۲۷
به شرح زیر است:
- گسترش مخاطبان هدف
تشویق به تمرین نوشتن
ارج‌گذاری به تمام سوادها
تقویت خواندن برای لذت
توسعه همکاری با کتابخانه‌های مدارس، شهری و عالی
نزدیکی به ادبیات، علوم، هنر و فناوری‌ها
قرار دادن خواندن و نوشتن در مرکز مدارس
به کارگیری افراد باصلاحیت، با تجربه، خلاق و نوآور
جمع‌آوری، انجام و انتشار مطالعات علمی
استفاده از وب به‌عنوان فضای اشتراک‌گذاری، پخش و ارتباط
چرا پرتغال یک نمونه موفق در اجرای برنامه توسعه کتابخوانی است؟
براساس گزارش ایستاتیستا؛ در پرتغال، ۶۴ درصد از مخاطبان تفریحی، به‌طور هفتگی کتاب می‌خوانند که اکثریت آن‌ها این کار را به‌طور روزانه یا تقریباً روزانه انجام می‌دهند. ۲۵ درصد از افرادی که سال ۲۰۲۴ برای «لذت» مطالعه می‌کنند، به‌طور ماهانه کتاب می‌خوانند، درحالی که ۱۱ درصد، کمتر از یک‌بار در ماه مطالعه می‌کنند.
بخشی دیگری از گزارش این پایگاه می‌گوید: متداول‌ترین فعالیت تفریحی پرتغالی‌ها در سال ۲۰۲۴، معاشرت با دوستان بود که ۹۱ درصد از پاسخ‌دهندگان آن را انتخاب کردند. دومین سرگرمی رایج، حضور در شبکه‌های اجتماعی بود که ۷۳ درصد از افراد آن را انتخاب کردند. خواندن کتاب برای لذت، عملی بود که ۶۴ درصد از پرتغالی‌ها به آن پرداخته بودند.
در این کشور، سال ۲۰۲۴، از میان افرادی که در ۱۲ ماه گذشته هر کتابی خریداری کرده بودند، ۲۷ درصد در همان دوره بین پنج تا ۹ کتاب خریدند. این بالاترین سهم ثبت شده بود و پس از آن، ۲۶ درصد از پاسخ‌دهندگان یک تا دو کتاب خریداری کرده بودند.
سال ۲۰۲۴، از میان تمام افرادی که در پرتغال کتاب خریداری کردند، ۹۷ درصد کتاب‌های فیزیکی را انتخاب کردند. قالب دیجیتال یا کتاب الکترونیکی از سوی ۱۰ درصد از جمعیت انتخاب شد؛ به‌طور کلی، ۶۵ درصد از پرتغالی‌ها در سال گذشته، کتاب خریدند که این رقم نسبت به سال ۲۰۲۲، سه درصد افزایش داشته است.
بنابراین به نظر می‌رسد، کشور پرتغال در اجرای «برنامه ملی مطالعه» که از سال ۲۰۰۶ آغاز شده، موفق بوده است؛ هم از لحاظ آمار خرید کتاب، همچنین از نظر افزایش علاقه‌مندی و ایجاد عادت مطالعه.
وجه مشترک برنامه‌های ملی خواندن در دنیا
بررسی‌ها نشان می‌دهد، وجه مشترک برنامه‌های ترویج خواندن در کشورهایی مطرح، فعالیت پررنگ سازمان‌های مردم‌نهاد در اجرای امر ترویج فرهنگ کتابخوانی است؛ به‌عبارت دیگر تنظیم‌گری از سوی دولت و اجرا از سوی نهادهای غیرانتفاعی که به‌نظر می‌رسد در پیشبرد اهداف و موفقیت آن‌ها نیز تاثیرگذار بوده است.
برای تحقق عملی «سند ملی خواندن و ترویج مطالعه مفید» در ایران که کمتر از یک‌سال از ابلاغ آن می‌گذرد و با وجود همه نقدها، بسیاری جای آن را خالی می‌دانستند، باید به نکته اساسی تنظیم‌گری و واسپاری اجرا به نهادهای مردم‌نهاد توجه داشت. هرچند مشارکت واقعی دستگاه‌های پای کار این سند، حیاتی است، اما نباید از تاثیرگذاری مشارکت تشکل‌های مردم‌نهاد نیز غافل بود و نقش آن‌ها را کمرنگ دید. ترسیم سازوکاری برای پای کار آوردن آن‌ها ضروری است؛ چراکه بیش از همه دستگاه‌ها که می‌دانیم هریک گرفتارها و مشغله‌های خود را دارند، توان برقراری ارتباط با توده مردم را دارند؛ اصلی که ندیدن آن به‌معنای تاخیر احتمالاً غیر قابل جبران در تحقق «سند ملی خواندن و ترویج مطالعه مفید» خواهد بود!
نظر شما