گروه تاریخ و سیاست خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا): کتاب «فهرست نسخه‌های خطی و کتابهای چاپ سنگی و قدیم دانشگاه الفارابی قزاقستان» به سعی و اهتمام عاطفه زندی و زبیده شادکام، زیر نظر سیدکاظم موسوی بجنوردی و سید علی موجانی تألیف شد و از سوی مرکز مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه، مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی و دانشگاه الفارابی قزاقستان به چاپ رسید و سپس اواخر اسفند سال گذشته در این دانشگاه رونمایی شد. با عاطفه زندی، یکی از فهرست‌نویسان کتاب «فهرست نسخه‌های خطی و کتابهای چاپ سنگی و قدیم دانشگاه الفارابی قزاقستان» در این خصوص به گفت‌وگو نشستیم که در ادامه می‌خوانید.
شرحی از انجام فهرست‌نویسی کتاب «فهرست نسخه‌های خطی و کتابهای چاپ سنگی و قدیم دانشگاه الفارابی قزاقستان» بیان کنید.
فهرست‌نویسی این کتاب از سوی مرکز مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه و سیدعلی موجانی، کارشناس ارشد این مرکز به من پیشنهاد شد. من قبلاً در تونس نیز نظیر این فهرست را طی همکاری با دانشگاه بین‌المللی تونس به انجام رسانده بودم و با توجه به تجربه‌ای که در فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه تخصصی وزارت خارجه و نیز کتابخانۀ آیت‌الله حکیم در نجف داشتم، برای این برنامه در قزاقستان انتخاب شدم و به‌عنوان پژوهشگر و مؤلف مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی که زیر نظر آقای کاظم موسوی بجنوردی هست، برای تهیۀ فهرست نسخه‌های خطی و کتابهای چاپ سنگی و قدیم کتابخانۀ دانشگاه الفارابی به آلماتی رفتم.
نسخه‌های خطی فارسی و عربی در دانشگاه الفارابی قزاقستان از چه اهمیتی برخوردار است؟
به‌نظر من ارزش این میراث و به‌طور کلی بسیاری از نسخه‌های خطی و کتابهای چاپ سنگی محدود به یک کشور خاص نیست، زیرا بسیاری از کتاب‌ها به‌صورت عمده به علوم اسلامی نظیر فقه، حدیث، تفسیر، و نیز فلسفه، منطق، تاریخ اسلام و ادب عربی می‌پردازند و ازاین‌رو می‌تواند برای تمامی کشورهای اسلامی حائز اهمیت باشد.
اهمیت فهرست حاضر از آن جهت است که اغلب کتابهای معرفی شده در آن متعلق به سه شهر مهم کازان، بمبئی و دهلی است. این سه شهر به عنوان نخستین مراکز چاپ کتابهای اسلامی شناخته می‌شوند و به‌همین‌دلیل شناخت آثار چاپ‌شده در این مراکز نیز می‌تواند برای محققان تاریخ به‌ویژه تاریخ چاپ و نشر در جهان اسلام محل توجه باشد.
این فهرست چه موضوعاتی را دربرمی‌گیرد و این عناوین از چه ویژگی‌هایی برخوردار بودند؟
این فهرست مشتمل بر ۴۳۸ عنوان از ۲۶۶ کتاب مستقل است که از میان آن ۴۰ عنوان مربوط به نسخه‌های خطی و بقیه کتابهای چاپ سنگی و قدیمی است. دربارۀ وضعیت کتاب‌ها باید نکته‌ای را بیان کنم و آن این‌که کتاب‌ها در وضعیت نابه‌سامانی بودند و پارگی، پوسیدگی، نم‌زدگی و پراکندگی اوراق در اغلب آنها قابل مشاهده بود، ازاین‌رو پس از اتمام فهرست، برای محافظت و ممانعت از تخریب بیش‌تر موقتاً در پوشه‌های اهدایی از سوی حسین آقازاده، رایزن فرهنگی ایران در قزاقستان قرار گرفت تا در فرصت مناسب دانشگاه الفارابی برای تصویربرداری آنها اقدام کند.
مطالب این کتاب بر چه اساسی تنظیم و چیده است؟
فهرست به‌ترتیب الفبایی تنظیم شده است و مشخصات هر اثر مانند نام مؤلف و تاریخ وفات وی، تاریخ تألیف، تاریخ کتابت، موضوع کتاب، تعداد صفحات، ویژگی های ظاهری مانند تزئینات کتاب، نام اثر در حاشیۀ صفحات، تعداد صفحات، و مشخصات چاپ در مورد کتابهای چاپ سنگی و قدیم ذکر شده است. در این فهرست کتابهای چاپ سنگی و قدیمی با چاپ‌های متعدد و مکرر در یک اثر ضمن حذف توضیحات تکراری ذیل یک عنوان قرار گرفته است.
پیوندهای فرهنگی ایران و قزاقستان را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
از آن‌جایی که قزاقستان هم‌چون دیگر کشورهای آسیای میانه در گذشته‌های دور جزئی از قلمرو ایران بوده، پیوندهای مشترک فرهنگی میان دو کشور همچنان وجود دارد که بارزترین آنها جشن باستانی نوروز است. این پیوند را می‌توان در ادبیات فارسی و قزاقی نیز دید، چنان‌که بنا بر نظر متخصصان بیش از هزار واژۀ فارسی در زبان قزاقی وجود دارد که می‌تواند برای تحقیق در حوزۀ زبان‌شناسی و ادبیات ارزشمند باشد.
نظر شما