به گزارش خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)، امروزه براي زبان ايراني 3 دوره را در نظر مي‌گيرند، فارسي باستان، فارسي ميانه و فارسي نو. فارسي باستان (يا: فرس هخامنشي) زبان كهن هخامنشيان و زبان اوستايي است كه با زبان سانسكريت خويشاوندي دارد. خاستگاه اين زبان در محدوده‌اي بوده است كه در اصطلاح اوستايي «ايرانويچ» خوانده مي‌شده است.
«ايرانويچ» منطقه‌اي نزديك به درياچه خوارزم (آرال) كنوني در كرانه سير دريا و آمودرياست. ساكنان اين منطقه در حدود هزاره نخست پيش از ميلاد به كوچ دسته جمعي مي‌پردازند و بخشي از آن‌ها در فلات ايران جاي‌گير مي‌شوند. پيداست كه اين گروه مهاجر، زبان مادري خود را به سرزمين‌هاي جنوب و مغرب نيز مي‌برند و دو قوم ماد و پارس به اين زبان سخن مي‌گفتند.
زبان فارسي ميانه شامل پهلوي اشكاني و پهلوي ساساني است و حد فاصل ميان فارسي باستان و فارسي كنوني به شمار مي‌رود. آثار فارسي ميانه شامل كتيبه‌هاي شاهان ساساني، ادبيات زرتشتي و ادبيات مانوي است. فارسي نو (دري) نيز زباني است كه پس از اسلام در ايران گسترش مي‌يابد و منسوب به دربار بوده است.
خط پهلوي را «هام دبيره» (آم دبيره) مي‌نامند. همساني‌هاي فراوان «هام دبيره» با الفباي زبان فارسي، فراگيري آن را تا اندازه‌اي آسان مي‌كند. علامت‌هاي اصلي اين خط 14 تاست كه با تغييراتي اضافي به 24 حرف مي‌رسد. در اين خط واژه‌هايي وجود دارد كه به يك صورت نوشته مي‌شوند، اما به صورتي ديگر خوانده مي‌شوند. اين واژه‌ها را، كه فراگرفتن‌شان نياز به پيگيري و ممارست دارد، «هزوارش» مي‌نامند. «هزوارش» را بيان كردن و گفتن، معني كرده‌اند.
كتاب «پهلواني نامگ»، نوشته سيد حسن آصف آگاه، آموزش همين خط و زبان (زبان پهلوي) است. در اين كتاب به شيوه‌اي روش‌مند، آن‌گونه كه نويسنده بر پشت جلد كتاب قيد كرده است، آموزنده زبان پهلوي مي‌تواند در ده جلسه اصول و شيوه نگارش و خواندن اين زبان را بياموزد. پيداست كه چنين سرعتي در فراگرفتن زباني باستاني، نياز به بردباري و تمرين پيوسته خواننده دارد. از سويي ديگر خواننده بي كمك استاد و راهنما و با دنبال كردن درس به درس كتاب «پهلواني نامگ» زبان پهلوي را مي‌آموزد.
در پيشگفتار كتاب، ابتدا مطالبي كوتاه درباره زبان‌هاي ايران باستان، چگونگي پيدايش خط و زبان پهلوي و كيفيت تكامل و دگرگوني آن آورده شده است. دانستن اين مقدمات، پيش زمينه‌اي براي فراگرفتن زبان پهلوي است. نويسنده در پيشگفتار خود يادآوري مي‌كند كه در ايران باستان هفت نوع خط وجود داشته كه امروزه تنها از سه نوع آن اسنادي برجاي مانده است. خط پهلوي (يكي از سه خط بازمانده ايران كهن) به دو گونه نوشته مي‌شده است.
خطي كه سنگ نوشته‌ها و سكه‌هاي اوايل دوره ساساني را بدان نوشته‌اند و خطي كه شكسته، متصل يا كتابي است؛ نويسنده در توضيحات ابتدايي كتاب مي‌آورد كه اين خط، مخصوص نوشتن كتاب‌ها، نوشتن روي پوست و كتيبه‌هاي دوران پاياني شاهنشاهي ساسانيان بوده است. سپس در ادامه به تطور و پيوند ميان واژگان در زبان‌ها و گويش‌هاي گوناگون مي‌پردازد و نشان مي‌دهد كه چگونه در دگرگوني واژه‌ها، دو عنصر مهم و برتر مكان و زمان، نقش ايفا مي‌كند.
به همين روي يادآور مي‌شود كه پهلوي‌دانان و زبان‌شناسان، براي خواندن واژه‌هاي اين زبان، از دو گونه تلفظ استفاده مي‌كنند. نخست تلفظ كهن، كه آن را پهلوي اشكاني و پارتي مي‌خواند و ديگر تلفظ نو كه پهلوي ساساني (پارسيك) است. نويسنده در كتاب خود روش و تلفظ كهن را براي آموزش به خواهندگان زبان پهلوي برگزيده است و براي گزينش خود چنين استدلال كرده كه تجربه نشان داده اين روشي است كه ما ايرانيان با آن بسيار راحت‌تر و سريع‌تر با زبان نياكانمان، يعني زبان پهلوي، ارتباط برقرار مي‌كنيم و آن را فرا مي‌گيريم. آنگاه دلايل افزون‌تري براي ترجيح دادن تلفظ كهن بر تلفظ نو برشمرده است.
به اين گونه خواننده آماده مي‌شود تا آموزش‌هاي كتاب را فرابگيرد. در درس آغازين، نگاهي گذرا به حروف پهلوي مي‌شود و با شكل حروف آشنايي مقدماتي به دست مي‌آيد. پيوند و اتصال حروف با يكديگر، بخش ديگري از درس‌هايي است كه خواننده گام به گام مي‌آموزد. در پايان بخش‌ها پرسش‌هايي نيز طرح شده است تا خواننده ميزان فرا گرفتن هر درس را با پاسخ دادن به پرسش‌ها بسنجد.
در ادامه پاره‌هايي از متن‌هاي ساده پهلوي آورده مي‌شود تا خواننده بتواند در خواندن عبارات اين زبان آزموده شود. گام نخست كه آشنايي با حروف پهلوي و خواندن واژگان است، در هشت درس آموزانده شده است. در گام‌هاي بعدي چكيده‌نويسي و تندنويسي اين زبان ياد داده مي‌شود. اين روشي است كه نويسندگان زبان پهلوي در پيش گرفته‌اند تا نوشتن به اين زبان آسان‌تر شود. نويسنده گوشزد مي‌كند كه فراگرفتن اين بخش، مستلزم آن است كه درس‌هاي پيشين به درستي آموخته شده باشند.
پس از پايان درس دهم، در بخشي جداگانه، گزيده‌اي از متن‌هاي پهلوي آورده شده است. اين متن‌ها شامل كتاب‌هايي مانند «مينوي خرد»، «هادخت نسك»، «دينكرت» و... است. پس از آن بخش مهم و اندكي دشوار زبان پهلوي، يعني هزوارش‌ها، آورده شده است. نويسنده، ابتدا به تعريف هزوارش مي‌پردازد و تاريخچه و كاربرد آن را با خواننده در ميان مي‌گذارد.
با پافشاري فراوان نيز يادآور مي‌شود كه واژگان هزوارشي را بايد فهميد، نه آن كه حفظ و از بر كرد. حفظ كردن هزوارش‌ها حاصلي جز سردرگمي و پريشاني خاطر نخواهد داشت. آنگاه هزوارش‌هاي مهم و پر كاربرد، يك به يك، آورده شده است. حرف‌نويسي الفبايي پهلوي و آوانويسي آن از بخش‌هاي ديگر كتاب «پهلواني نامگ» است. درآمدي بر دستور زبان پهلوي نيز بخش مفصل و پاياني كتاب را مي‌سازد.
كتاب «پهلواني نامگ» نوشته سيد حسن آصف آگاه، با حروفي روشن و خوانا و فاصله مناسب ميان سطرها، در 326 صفحه، در شمارگان 1000 نسخه و با 8 هزار تومان از سوي انتشارات مجمع ذخاير اسلامي (قم) چاپ و منتشر شده است. انتشار اين اثر گامي موثر براي فراگرفتن زبان پهلوي است و خدمتي گرانبها و درخور ستايش به فرهنگ و پيشينه تاريخي ايران به شمار مي‌رود.
سه‌شنبه ۳ آذر ۱۳۸۸ - ۱۶:۴۶
نظر شما