دكتر حسين صابري، دكتراي فقه و مباني حقوق اسلامي و معاون آموزشي دانشكده الهيات دانشگاه فردوسی مشهد، در گفت‌وگو با خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)، درباره ترجمه آخرين اثرش عنوان داشت: اگرچه در انتساب اين اثر به شيخ مفيد نظرات مخالفي نيز وجود دارد، اما اين نوشتار در شمار كتاب‌هاي مرجع ماست و بسياري از احاديثي كه در اين كتاب آمده‌اند، در منابع و آثار قبل و بعد از ايشان هم نقل شده‌اند و اعتبار اين اثر را نشان مي‌دهند.

وي اين كتاب را قابل استفاده براي عموم مردم خواند و در معرفي كتاب «الاختصاص» تصريح كرد: اين اثر منسوب به شيخ مفيد، از علماي اماميه است و تركيبي از مباحث كلامي كه برخي فقهي، اخلاقي، آداب و مناقب‌اند را در خود جاي داده است. مجموعه آموزه‌هاي اين اثر خوانندگان را با برخي از معارف اصيل شيعي آشنا مي‌سازد.

خالق كتاب «فقه و مصالح عرفی» بازگو كرد: در ترجمه «الاختصاص» شيخ مفيد علاوه بر استفاده از نسخه تصحيح شده «علي‌اكبر غفاري» كه به زبان عربي است، كوشيده‌ام با پرهيز از پيچيدگي و اطناب، مطالب را تا حد امكان قابل درك عموم خوانندگان عنوان كنم و در عين حال، اين اثر اصالت كهن خود را حفظ كند.

وي درباره يافته‌هاي پژوهشي خود در تدوين اين كتاب بيان كرد: در اين اثر برخي از مطالبي كه به عنوان عقيده ماهوي شيعيان مطرح مي‌شود و برخي شبهاتي درباره آنها ايجاد شده، آمده است. همچنين برخي از انگاره‌ها و باورهاي اماميه را در اين كتاب به روشني مي‌توان دريافت.

دكتر صابري در پاسخ به اين سوال كه «اين اثر ترجمه‌اي از نسخه كهن است و زمان زيادي از تأليف آن مي‌گذرد. چگونه مي‌توان از تفسير به راي در برگردان آن جلوگيري كرد؟» اظهار داشت: در ترجمه چنين آثاري علاوه بر درك كامل زبان مبداء، مترجم بايد از فضاي صدور متن نيز آگاهي داشته باشد و قواعد متن را بداند تا باورهاي كلامي خود را بر متن تحميل نكند. 

مترجم كتاب «الاختصاص» يكي از حوزه‌هايي را كه مترجمان بايد دقت فراواني در آن قلمرو داشته باشند، حوزه كلمات مشترك در زبان‌هاي مبداء و مقصد خواند و تصريح كرد: بايد با آگاهي از دامنه معنايي هر يك از اين كلمات، مراقب باشيم معناي صحيحي كه آن عبارت گوياي آن است بيان كنيم، چرا كه با توجه به اشتراك برخي از اين كلمات در هر دو زبان، معناي يكساني از آنها دريافت نمي‌شود و گاهي تفاوت‌هاي عميقي ميان اين دو وجود دارد.

معاون آموزشي دانشكده الهيات دانشگاه فردوسی مشهد ادامه داد: برخي ساختارهاي نامانوس متون كهن كه ممكن است اكنون ديگر رايج نباشند، از ديگر مواردي‌اند كه مترجم بايد تسلط كافي درباره آنها داشته باشد تا معناي متن را به درستي درك و تبيين كند.

وي درباره ضرورت ترجمه و اهميت مطالب اين كتاب گفت: همين كه اين اثر در شمار منابع كهن است، به آن ارزش مي‌بخشد. ساده و در دسترس بودن مضامين كتاب و پيچيده نبودن اين اثر كتاب كلامي و اين كه كتاب در دام استدلال‌هاي ژرف يا نقل و انتقال‌هاي پيچيده گرفتار نشده است، بسياري از باورها را به شكل ساده‌اي براي خوانندگان تبيين مي‌كند.

نويسنده كتاب «عقل و استنباط فقهی» با بيان اين كه در مباحث كلامي كتاب شيخ مفيد صفات خداوند، مباحث مربوط به امامت، موضوعات قيامت و آخرت عنوان شده‌اند، اظهار كرد: اكنون كتابي با عنوان «دانشنامه علوم قرآن» كه ترجمه كتاب «البرهان زركشي» است را در مرحله حروف چيني دارد كه به زودي راهي مرحله چاپ و انتشار خواهد شد.

گفتني است شيخ مفيد سال ۳۳۶ هجري قمری در حومه بغداد متولد شد. او استاد شیخ طوسی و سید مرتضی علم الهدی بود و فقیه و کلامی شیعی به شمار مي‌رفت که بیشتر در علم کلام تبحر داشت و مکتب کلامی شیعه در عصر او به اوج کمال رسید. او در مناظرات دینی مهارت خاصی داشت و مناظراتش با قاضی عبدالجبار، ريیس فرقه متعزله بغداد و قاضی ابوبکر باقلانی، ريیس اشاعره، معروف بود.

شيخ مفيد مورد تحسین و احترام بزرگان اهل تسنن از قبیل، ابن حجر عسقلانی، ابن عماد حنبلی، شافعی و دیگران بود. شیخ طوسی درباره او در «الفهرست» نوشته است: «محمد بن محمد بن نعمان، معروف به ابن المعلم، از متکلمان امامیه ‌است. در عصر خویش ریاست و مرجعیت‏ شیعه به او منتهی گرديد. در فقه و کلام بر هر کس‏ دیگر مقدم بود. حافظه خوب و ذهن دقیق داشت و در پاسخ به سؤالات حاضر جواب‏ بود. او بیش از ۲۰۰ جلد کتاب کوچک و بزرگ دارد»

گفته‌اند لقب «مفید» را علی بن عیسی معتزلی در عهد جوانی و در نتیجه مباحثه با وی، به او داد.

در حدود 200 اثر به او نسبت داده شده‌ است که از این کتاب‌ها مي‌توان «ارکان فی دعائم الدین»، «العیون و المحاسن»، «اصول الفقه»، «الکلام فی وجوه اعجاز القرآن» و «تاریخ الشریعه» را نام برد.
بسیاری از این تالیفات در رد مذاهب دیگر و بسیاری در باب عقاید ويژه شیعه و احکام فقهی‌اند. رساله «المقنعه» نیز ـ که متن فقهی جامع و محکمی است ـ از آثار اوست و توسط شیخ طوسی شرح‌نويسي شده و به صورت «التهذیب» یکی از کتاب‌هاي اربعه حدیث، در آمده است.

در حوزه علم، کلام و عقاید؛ كتاب‌هاي «اوائل المقالات»، «شرح عقاید صدوق»، «اجوبه المسائل السرویه» و «نکت الاعتقادیه» در باب علم فقه آثاري مانند«المقنعه» از او به يادگار مانده است. شیخ مفيد صاحب عناوین بسیاری در علم فقه است که احکام و وظائف شرعی در ابواب مختلف آن را توضیح داده است. كتاب‌هاي «الاعلام»، «المسائل الصاغانیه»، «جوابات اهل الموصل فی العدد الرویه» و «جواب اهل الرقه فی الاهله و العدد» از دیگر آثار این فرزانه در زمینه فقه شناخته مي‌شوند.

وي در حوزه امامت و فلسفه سیاسی در اسلام نيز تأليفات فراواني دارد كه از آن ميان مي‌توان كتاب‌هاي «الافصاح فی الامامه»، «ارشاد»، «جمل»، «امالی»، «الفصول المختاره»، «تفصیل امیر المومنین علی سایر الصحابه» را نام برد. حدود بیست اثر ژرف از آثار شیخ مفید در زمينه «امامت و رهبری»‌اند.

شیخ مفید سوم رمضان ۴۱۳ در سن ۷۵ سالگی در بغداد درگذشت.