به گزارش خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)، در ميان دانشمندان بزرگي كه در اعصار مختلف مي‌زيستند، مفاخر و نوابغ بسياري قرار داشتند كه امروز هر يك مايه اعتبار و سند افتخار جهان تشيع به شمار مي‌آيند. از ميان آنها شيخ مفيد جايگاه خاصي دارد كه از هر جهت او را از ديگران ممتاز مي‌سازد. شيخ مفيد از دانشمندان اسلامي است كه در پيشرفت احكام الهي تأثير بسيار داشت و آثاري جاويدان از خود به جاي گذاشت.
نامش محمد بن محمد بن نعمان بن عبدالسلام، كنيهاش ابو عبدالله و ملقب به شیخ مفید است. يازدهم ذيقعده(سالروز ميلاد حضرت ثامن الحجج علي بن موسي الرضا عليهالسلام) سال 336 هجری قمری در 10 فرسنگی بغداد متولد شد. لقب «مفید» را علی بن عیسی معتزلی در عهد جوانی، در نتیجه مباحثه با وی به او داد.
از آنجا كه پدر وي مردي پارسا و مذهبي بود، به تعليم و تربيت شاگردان مشغول بود. شیخ مفید را «ابن المعلم» نیز گفته‌اند.
محمد همراه پدر به بغداد رفت و در آنجا كه مهد علم بود، شروع به تحصیل كرد. شور و عشق فراواني به تحصيل علم داشت. در پنج سالگي براي او از «ابن ابي الياس» اجازه روايت گرفتند و در حالي كه هفت سال و چند ماه داشت، از «ابن سماك» نقل روايت كرده است.
شيخ طوسي، در كتاب رجال خود، در بخش كساني كه از ائمّه روايت نقل نكردهاند، درباره اين عالم گرانسنگ نوشته است: «محمدبن محمدبن نعمان دانشمندي بزرگ و موثق، معروف به "ابن معلم" از متكلمان اماميه است و در زمان او رياست علمي و ديني شيعه به او منتهي گرديد. در علم فقه و كلام بر هر كس برتري داشت. حافظه خوب و ذهن دقیق داشت و در پاسخ به سوالات حاضر جواب بود. او بیش از ۲۰۰ جلد کتاب کوچک و بزرگ دارد.»
شیخ مفید از محضر بيش از هفتاد نفر از بزرگان علمي، بهره وافری برد. وی استاد شیخ طوسی و سید مرتضی علم الهدی بود. او فقیه و کلامی شیعی بود که تبحر در علم کلام داشت و مکتب کلامی شیعه در عصر او به اوج کمال رسید.
در حدود 200 اثر به او نسبت داده شده است که از این کتاب‌ها مي‌توان «ارکان فی دعائم الدین»، «العیون و المحاسن»، «اصول الفقه»، «الکلام فی وجوه اعجاز القرآن» و «تاریخ الشریعه» را نام برد.
بسیاری از این تالیفات در رد مذاهب دیگر و بسیاری در باب عقاید ويژه شیعه و احکام فقهی است. رساله «المقنعه» نیز ـ که متن فقهی جامع و محکمی است ـ از آثار اوست و توسط شیخ طوسی شرح نويسي شده و به صورت «التهذیب»، یکی از کتاب‌هاي اربعه حدیث، در آمده است.
در زمينه علم، کلام و عقاید كتاب‌هاي «اوائل المقالات»، «شرح عقاید صدوق»، «اجوبه المسائل السرویه» و «نکت الاعتقادیه» در باب علم فقه آثاري چون «المقنعه» از او به يادگار مانده است. شیخ صاحب عناوین بسیاری در علم فقه است که احکام و وظائف شرعی در ابواب مختلف آن را توضیح داده است. كتاب‌هاي «الاعلام»، «المسائل الصاغانیه»، «جوابات اهل الموصل فی العدد الرویه» و «جواب اهل الرقه فی الاهله و العدد» از دیگر آثار این فرزانه در زمینه فقه شناخته مي‌شوند.
در حوزه امامت و فلسفه سیاسی در اسلام نيز تأليفات فراواني دارد كه از آن ميان مي‌توان كتاب‌هاي «الافصاح فی الامامه»، «ارشاد»، «جمل»، «امالی»، «الفصول المختاره»، «تفصیل امیر المومنین علی سایر الصحابه» را نام برد. قریب بیست اثر ژرف از آثار شیخ مفید در زمينه «امامت و رهبری» است.
بخشی از كتاب «ارشاد»، «الفصول العشره فی الغیبه» و «الجوابات فی الخروج المهدی(عج)» همراه پنج اثر دیگر از این علامه و شیفته اهل بیت علیه‌السلام درباره حضرت بقیه‌الله(عج) است.
كتاب «امالی» نيز مهمترين اثر حديثي بر جاي مانده از اين راوي حديث به شمار مي‌رود كه حاوي داراى 387 حديث از پيامبر اعظم(ص) و ائمه معصومين(علیهم السلام) در مباحث گوناگون است. امالي جمع املاء بوده و از آن به عنوان كتاب حديثي اطلاق مي‌شود كه شيخ حديث، در مجالس متعدد آن را املاء كرده است و از اين رو آن را «مجالس» نيز مي‌نامند.
نجاشي شاگرد شيخ مفيد، 175 كتاب شيخ مفيد را نام برده و ابن شهر آشوب 52 كتاب او را نام مي‌برد. علامه مجلسي نيز در مقدمه بحار الانوار صد كتاب از شيخ را ذكر كرده است.
واسطه نسب اين استاد فقه و كلام به «سعيد بن جبير» مي‌رسد که از شاگردان و پيروان امام چهارم بود و با دريافت معارف از محضر امام سجاد(ع) دانشمندي بزرگ شد و در علم تفسير قرآن به توانايي‌هايي داست يافت که گفته‌اند؛ او نخستين کسي است که در(علم تفسير) کتاب نوشته است.
درباره اين انديشمند اسلامي نيز كتاب‌هاي زيادي در دوران‌هاي مختلف تاريخي تأليف شده است كه از آن ميان مي‌توان به كتاب‌هاي «فقهای نامدار شیعه» از عقیقی بخشایشی، «رجال» نوشته نجاشي، «رجال» تأليف شيخ طوسي، «معالم العلماء» اثر ابن شهر آشوب، «مفاخر اسلام» از علي دواني، فهرست ابن نديم، «لسان الميزان» اثر ابن حجرعسقلاني، «مفاخر اسلام»، «ميزان الاعتدال» نوشته ذهبي و «معجم رجال الحديث» اشاره كرد.
شیخ مفید در شب جمعه سوم رمضان ۴۱۳ در سن ۷۵ سالگی در بغداد درگذشت. هشتاد هزار تن از شیعیان او را تشییع کردند و سید مرتضی علم الهدی بر او نمازگزارد.
شيخ مفيد در پايين پاي امام موسي بن جعفر(ع) و نوه عاليقدرشان، امام محمد تقي(ع)- يعني كاظمين عليهما السلام - جنب آرامگاه استادش، جعفربن محمد قولويه قمي به خاك سپرده شد.
در سال‌هاي اخير نيز درباره اين انديشمند اسلامي كتاب‌هاي فراواني به رشته تحرير درآمده است كه برخي از مهمترين اين آثار عبارتند از:
ـ مصابیح الهدی در زندگانی سیدالشهداء (ع)، دوازده سخنرانی با تمام مقتل ارشاد شیخ مفید رحمه‌الله/ عباس حاجیانی دشتی/ موعود اسلام/ 1383
ـ شیخ مفید؛ معلم امت / احمد لقمانی/ امیرکبیر، شرکت چاپ و نشر بین الملل / 1384
ـ امام زمان(عج) و شیخ مفید/ سیدجعفر رفیعی/ یاران قائم / 1386
ـ امام مهدی(عج) حقیقتی جاوید؛ ده پرسش و پاسخ پیرامون حضرت مهدی(عج)/ محمدبن محمد شیخ مفید، محمدباقر خالصی (مترجم)، حسین استادولی(ویراستار)/ شبر / 1386
ـ پرسمان‌های کلامی؛ پنج رساله کوتاه کلامی از شیخ مفید، فخرالمحققین، شیخ طوسی، سید مرتضی/ علی اوجبی (به اهتمام)/ وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات / 1386
ـ نظام سیاسی و دولت مطلوب در اندیشه سیاسی شیخ مفید، سید مرتضی و شیخ طوسی/ سیدمحمدرضا موسویان، علی خالقی، محمود شفیعی/مرکز اسناد انقلاب اسلامی/ 1386
ـ اعتقادات صدوق به ضمیمه حواشی شیخ مفید/ محمدبن محمد مفید، ابوجعفرمحمدبن بابویه قمی، محمدعلی قلعه کهنه‌ای (مترجم)/ راه علم/ 1387
یکشنبه ۱ شهریور ۱۳۸۸ - ۱۵:۰۹
نظر شما