به گزارش خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)، تاكنون حدود يك سوم مخطوطات اين كتابخانه بزرگ و مرجع در 38 جلد به همراه سه جلد كتاب راهنما فهرست شده‌اند و همچنان كار فهرست‌نويسي ساير آثار ادامه دارد. 

فهرست‌نويسي اين نسخه‌ها مستلزم داشتن فيكروفيلم‌اند. بر اين اساس، محققان حوزه‌هاي گوناگون مي‌توانند با استفاده از ميكروفيلم‌هاي اين نسخ، از مطالب و محتواي آثار و حتي مشخصات ظاهري آنها اطلاعات لازم را به دست بياورند. اين كتابخانه از طريق ارتباط و تبادل اطلاعات ميكروفيلم‌هاي خود با 400 كتابخانه جهان، تاكنون حدود 4000 نسخه فيلم را از اين طريق از كتابخانه‌هاي جهان به دست آورده است.

كتابخانه آيت‌الله مرعشي به دليل اهميت نسخ خطي كه در دست دارد، تمهيداتي نظير بيمارستان كتاب، بخش مرمت و ميكروگرافي ايجاد كرده است كه كارهاي خطي و احياي آثار را در برنامه كاري خود دارند. 

همچنين در بخش آزمايشگاه نسخ خطي اين كتابخانه با شناسايي آفاتي كه اين آثار را از ميان مي‌برد يا بيماري‌ها و آفت‌هايي كه در اثر گذر زمان در اين ميراث راه يافته‌اند، موارد لازم براي از بين بردن سموم و آفت آثار كهن كشف و بررسي مي‌شوند. ماده «تيمول» و «پارادي كلرو بنزن» از جمله ضدقارچ‌ها، ضد حشرات، موريانه و كرم كتاب‌هايي‌اند كه در اين مركز از آنها استفاده مي‌شود. 

محمدحسين اوسطي، مدير روابط عمومي و امور بين‌الملل كتابخانه آيت‌الله مرعشي، با اشاره به اين كه نسخ خطي اين مركز طبق مراحل كاري مشخصي در دسترس مراجعان قرار مي‌گيرند، توضيح داد: در ابتدا و بر اساس درخواست مخاطبان و پژوهشگران، تصويري از نسخ قديمي براي استخراج اطلاعات در اختيار آنها قرار مي‌گيرد و سپس در صورت نياز به اطلاعات بيشتري از سوي پژوهشگر نظير؛ شناخت نوع كاغذ اثر يا برخي از مطالب ديگري كه به سادگي دريافت آنها بر اساس تصوير نسخه امكان‌پذير نيست، نسخه اصلي همراه با فردي براي راهنمايي در اختيار پژوهشگر قرار مي‌گيرد.

بخش نسخ خطي اين كتابخانه قدمتي هزار ساله دارد، اما زيباترين آثار آن بخش قرآني اين مركز است كه سير تغيير و تكامل خطوط قرآني را از 1300 سال قبل تاكنون به نمايش مي‌گذارد. در اين بخش نسخه‌هاي قرآني از زمان امام محمدباقر(ع) تا قرون حاضر ديده مي‌شود. نسخه‌هايي از دوران صفوي، تيموري، قاجار و ... كه نمايانگر نوع خط، ترجمه، تذهيب و سبك‌هاي نگارشي آن دوران‌اند نيز در اينجا قابل مشاهده و استفاده‌اند. 

همچنين درباره برخي از اديان نظير زرتشت، نسخه‌هايي كه خطوط آنها را معرفي مي‌كند، وجود دارد که از اين ميان مي‌توان به خط اهمري، بلغاري، ارمني، قبطي، مغربي، سانسكريت، پهلوي، عبري، پنجابي، برمه، بودايي و سوياني اشاره كرد. 

اوسطي درباره آثار شاخص اين بخش عنوان كرد: در اين قسمت علاقه‌مندان و پژوهشگران مي‌توانند «كتاب زبور حضرت داود(ع)» كه متعلق به 800 سال قبل است را مشاهده كنند. اين اثر منحصر به‌فرد كه به زبان لاتين به رشته تحرير درآمده است، از 200 برگي كه از پوست بز فراهم آمده، تشكيل شده است و وزني حدود 16 كيلو گرم در ابعاد 50 در 70 سانتي‌متر دارد.

همچنين در اين بخش خطوطي از شخصيت‌هاي برجسته اسلامي نظير؛ ملاصدرا، شيخ بهايي، ملاعبدالله شوشتري، علامه مجلسي، علامه حلي و ... به چشم مي‌خورد كه قديمي‌ترين اثر آن به شيخ طوسي نسبت داده مي‌شود.

دومين بخش فعاليت‌هاي اصلي اين كتابخانه بزرگ را كتاب‌هاي چاپ سنگي به خود اختصاص مي‌دهند. در اين بخش آثاري از 107 سال قبل تا دوره‌هاي اخير وجود دارند كه از آن ميان مي‌توان كتاب‌هاي «قانون ابن‌سينا» و «نزة الشتاق» را به زبان عربي عنوان كرد.
 
در اين مجموعه همچنين كتاب‌هاي فارسي كهني يافت مي‌شوند كه در كشورهاي هند و تركيه و ... به زبان فارسي و عربي قديم چاپ شده‌اند. يكي از اين آثار نفيس كتاب «جهان‌نما» اثري از «كاتب چلبي حاجي خليفه» اهل تركيه و مربوط به 300 سال قبل است. اهميت اين اثر در اين است كه 40 نقشه دستي را در خود جاي داده كه يكي از آنها نقشه ايران است و روي آن دو واژه بحر فارس و بحر عجم به چشم مي‌خورند. 

از ديگر آثار اين بخش كه به زبان‌هاي مختلف فرانسه، انگليسي، آلماني و ... نيز هستند، سفرنامه‌هايي را مي‌توان نام برد كه متعلق به جهان‌گرداني‌اند كه از ايران گذر مي‌كردند. همچنين نسخه‌هايي از تورات و انجيل به زبان‌هاي عربي، ارمني روسي در بخش كتاب‌هاي چاپ سنگي كتابخانه جاي دارند.

اوسطي اين مجموعه را حاصل عمر 96 ساله آيت‌الله مرعشي خواند و توضيح داد: از 80 سال قبل كه اين انديشمند اسلامي در نجف دروس حوزه را تدريس مي‌كرد، با مساله خريد آثار كهن و منابع قديمي ارزشمند از سوي بيگانگان و انتقال آنها به ساير سرزمين‌ها مواجه شد و تصميم به نگهداري و استفاده آنها در جهان اسلام گرفت. از اين رو، با وجود تنگ‌دستي و عدم توانايي خريد اين آثار، دست به فعاليت‌هاي گوناگوني زد و با دشواري و مصائب گوناگون هزينه گردآوري آثار اين مجموعه را فراهم آورد.

وي درباره آثار اين كتابخانه به جمله‌اي از بنيان‌گذار انقلاب اسامي اشاره كرد و گفت: حضرت امام خميني(ره) درباره عظمت اين كتابخانه فرموده‌اند؛ «كتابخانه حضرت آيت‌الله مرعشي از كتابخانه‌هاي كم‌نظير و شايد بتوان گفت بي‌نظير ايران است تا حدي كه كتابخانه‌اي بالاتر از كتابخانه ملي و آستان قدس رضوي است.»

حدود يك ميليون كتاب چاپي در تمامي موضوعات و چهل هزار عضو از ويژگي‌هاي «كتابخانه آيت‌الله مرعشي» محسوب مي‌شوند. اين كتابخانه حدود سه تا چهار هزار مراجعه‌كننده در طول روز دارد و ارايه سرويس‌ها و خدمات آن به شكل رايگان صورت مي‌پذيرد.

مسووليت اين كتابخانه را حجت‌الاسلام والمسلمين دكتر سيد محمود مرعشي، فرزند بزرگ آيت‌الله مرعشي برعهده دارد. او پس از فوت پدرش اين مسووليت را بر عهده گرفت و در حدود بيست سالي كه اين سمت را دارد، 12 هزار نسخه خطي به اين مجموعه افزوده است.

آیت‌الله مرعشی نجفی روز بیستم صفر 1315 در نجف اشرف پا به عرصه وجود نهاد و سرانجام و هفتم صفر سال 1411(7شهریور 1369) در شهرستان قم، چهره در نقاب خاک کشید.
 
تدریس بیش از شصت و هشت سال در حوزه علمیه قم و نیز قبل از آن در نجف اشرف و تربیت هزاران شاگرد که هر یک خود در زمره بزرگان اسلام بودند، از جمله اقدامات اين انديشمند به شمار مي‌آيند. بنیان نهادن تعداد زيادي مدرسه علمیه و مسجد، حسینیه، کتابخانه و مرکز فرهنگی ـ رفاهی و درمانی در قم و شهرستان‌های داخل و خارج کشور و نیز احیاء و اشاعه آثار دانشمندان متقدم اسلامی، همچنین تالیف و تصنیف بیش از صد اثر در علوم مختلف اسلامی به ویژه فقه، اصول، کلام تفسیر، درایه، انساب و ادبیات، از دیگر خدمات اين فقه شناخته مي‌شوند.

وي از زماني كه که در نجف اشرف به تحصیل و تدریس اشتغال داشت، پیوسته در جمع‌آوری کتاب‌های نفیس خطی از هر فرصتی استفاده مي‌كرد و با انجام روزه و نماز استیجاری، کار شبانه در کارگاه برنج‌کوبی و حذف یک وعده غذا در بیست و چهار ساعت، وجوه به دست آمده را صرف خرید کتاب می‌کرد و همه آنها اکنون در گنجینه کتابخانه او قابل استفاده براي علاقه‌مندان و پژوهشگران‌اند. در نتیجه تلاش مستمر او اکنون شاهد کتابخانه عظیمی هستیم که از لحاظ شمول نسخه‌های خطی نفیس، نخستین کتابخانه کشور، سومین کتابخانه جهان اسلام و یکی از بزرگترین و مشهورترین کتابخانه‌ها در جهان به شمار می‌رود.

كتاب‌هاي «مشجرات آل رسول الله الاکرام» یا «مشجرات الهاشمیین و ملحقات الاحقاق» از مهم ترین آثار چاپ شده آيت‌الله مرعشی نجفی‌اند. او برای نوشتن برخی از كتاب‌هاي خود به کشورهای مختلفی سفر کرد و با دانشمندان و علمای ادیان مختلف به گفت‌وگو نشست.