به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، آیین بزرگداشت زنده‌یاد استاد ایرج افشار عصر دیروز(۹ خرداد) از ساعت ۱۵ در تالار فردوسی دانشگاه تهران برگزار شد.
چهره‌گشایی و معرفی سه اثر جدید منتشر شده ایرج افشار با عنوان‌های «کتاب‌شناسی فردوسی و شاهنامه»، «کاغذ در زندگی و فرهنگ ایرانی» و «عهد حسام» توسط انتشارات مرکز پژوهشی میراث مکتوب، نخستین بخش علمی این مراسم را به خود اختصاص داد.
«عهد حسام»؛ مطالعه کامل لرستان و خوزستان
اقتداری در معرفی کتاب «عهد حسام»(سفرنامه لرستان و خوزستان) توضیح داد: ۵۰ سال پیش، پس از چاپ کتاب «بندرعباس و خلیج‌فارس» تالیف محمدعلی‌خان سدیدالسلطنه مینایی عباسی، ایرج افشار گفت، «از چنین مرد متفکری با این‌همه دقت باید رسالات متعدد و زیادی بر جای مانده باشد. همچنین مقاله‌ای را که سدید در احوال و محاضرات سیدجمال‌الدین اسدآبادی نوشته و برای سیدحسن تقی‌زاده به برلین فرستاده و در مجله کاوه چاپ شده است خوانده‌ام. او مردی متفکر و پرکار بوده و باید سعی و جستجو کنیم رسالات دستنویس او را بیابیم.» من با تشویق پی در پی آن شادروان به جستجو پرداختم.
وی در ادامه گفت: از قضا در تهران با مرحوم علی ستایش و پسر او به نام هوشنگ ستایش آشنا شده بودم. به میناب رفتم و در خانه متروکه مرحوم سدید‌السطلنه چند صندوق اوراق و مُسَوّدات آن مرحوم را دیدم. سالی چند گذشت. روزی مرحوم سدید به هوشنگ ستایش گفت می‌خواهم اوراق و دستنویس‌ها و کتابهای جدم را بفروشم.
این پژوهش‌گر از اطلاع‌دادن این مساله به ایرج افشار خبر داد و تشریح کرد: با افشار به خانه‌اش رفتیم. افشار کتاب‌ها، اوراق و مسودات را دید و قیمت‌گزاری کرد. البته افشار گفت این مجموعه دستنویس خطی بیش از این مبالغ می‌ارزد؛ اما اکنون دانشگاه تهران اعتبار و بودجه کافی برای خرید آن‌ها ندارد. اگر تخفیف بدهید این آثار را برای کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران می‌خریم.
وی اظهار داشت: ستایش گفت هرگونه اقتداری صلاح بداند عمل می‌کنم. من گفتم اگر پول می‌خواهی قیمت خوبی است و رفع نیازی می‌کند. اما اگر بخواهی نام جدت جاودان بماند همه را به دانشگاه تهران اهدا کنید. قبول کرد و همه کتاب‌ها، اوراق دستنویس، نقشه‌ها، فرمان‌ها و مکاتبات را به کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران فرستاد.
اقتداری در ادامه از برپایی مجلس شایسته‌ای در تالار کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران توسط ایرج افشار خبر داد و گفت: جزوه‌ای نیز از آثار سدید و اوراق و مسودات اهدایی ورثه سدید چاپ و به حاضران در این محفل توزیع شد. بنده و مرحومان محیط طباطبایی و مجتبی مینوی در احوال سدید و رسالات و کتاب‌هایی که ورثه سدید اهدا کرده بودند، مطالبی تهیه کرده بودیم.
وی در ادامه توضیح داد: از آن‌جا که در سند واگذاری شرط شده بود تنها احمد اقتداری به مدت ۳۰ سال مجاز به نسخه‌برداری و چاپ و انتشار آن کتاب‌ها و اوراق است، مجموعه‌ای از فتوکپی همه آن اسناد و دستنویس‌ها به دستور رییس کتابخانه یعنی ایرج افشار برای من فرستاده شد. سال‌ها سپری شد و من سرگرم چاپ آثار سدید بودم.
این استاد دانشگاه افزود: در این میان متوجه شدم که در میان آن اوراق رساله‌ای به نام «عهد حسام» وجود دارد که در احصاء من و افشار و در مقالاتی که افشار و من در مجله راهنمای کتاب نوشته‌ایم از قلم افتاده است. افشار را از این موضوع آگاه کردم.
وی در ادامه گفت: افشار همان شب با عجله به خانه من آمد. کتاب را دید و گفت رساله‌ای سفرنامه مانند از محمود میرزا قاجار پسر فتحعلی شاه قاجار است که همراه برادرش حسام‌السلطنه به خوزستان رفته و در احوال و روابط برادر و پدرشان فتحعلی‌شاه قاجار و جغرافیای تاریخی خوزستان و لرستان مطالب مهمی در بر دارد و بایسته است که چاپ شود.
اقتداری در بخش دیگری از سخنانش به ویژگی‌های این کتاب اشاره و تشریح کرد: کتاب «عهد حسام» با همه حب و بغضی که در روابط شاهزادگان قاجاری و میان رجال سیاست و حکومت آن دوره در آن ملحوظ است، از لحاظ مطالع جغرافیایی، تاریخی، احوال، زندگی روزمره مردم، جامعه‌شناسی و تبارشناسی اقوام و طوایف و ایلات بختیاری، لر، عرب، فارس و سادات آن نواحی خواندنی و قابل استفاده تحقیقی و عملی است.
وی در ادامه به بخش‌هایی از مقدمه استاد افشار بر این کتاب اشاره و قسمت‌هایی از آن‌را قرائت کرد.
بخش‌هایی از مطالب مقدمه به شرح زیر است: «این کتاب از یک سو دربرگیرنده اطلاعات زیادی درباره زندگی مولف است و هم گوشه‌هایی از حالات و وقایع ایران در عهد فتحعلی شاه را نشان می‌دهد. پس کتاب «عهد حسام» ماخذ نادری است.»
«محمود میرزا به روش یک محقق جستجوگر رشته مردم‌شناسی نام عشایر و طوایف، تیره‌ها و خاندان‌های لرها، بختیاری‌ها، خوزستانی‌ها و عرب‌ها و بعضی از آداب و رسوم آنان، چگونگی جایگاه زیست و ییلاق و قشلاق هر یک را ثبت کرده است.»
«او به معرفی مستندی از ابنیه و آثار قدیم پرداخته و وضع کشاورزی و عمومی مردم را هم در صفحات سفرنامه خود به یادگار گذاشته است. به جز این گونه مطالب که جوهر اصلی مندرجات «عهد حسام» است، توجه او به گیاهان و درختان را نباید فراموش کرد. به عنوان مثال به توصیف درخت نارنجی پرداخته که هزار و ۳۰۰ ساله بوده است. همچنین مطلبی درباره شیر و شکار شیر در منطقه خوزستان آورده است.»
«از سوی دیگر مطالب زیادی درباره شاعران و ادیبانی که در آن دوران می‌زیستند و با او حشر و نشر داشتند در این سفرنامه آمده است. به ویژه درباره صدرالدین دزفولی، کیمیایی و دری که خوشبختانه اشعاری از آن‌ها را جای جای سفرنامه ضبط کرده است.»
هر آن‌چه درباره کاغذ باید بدانیم
در ادامه این مراسم محمدحسن سمسار به معرفی کتاب «کاغذ در زندگی و فرهنگ ایرانی» پرداخت و گفت: این کتاب اثری یکتا از استاد افشار درباره کاغذ است و آن‌چه لازم است درباره کاغذ و کاغذگری بدانیم در این کتاب آمده است.
وی ادامه داد: این اثر نخستین و شاید آخرین کتاب منتشر شده درباره کاغذ، کاغذگری، رنگ‌آمیزی کاغذ و ویژگی‌های کاغذ در ایران و سرزمین‌های اسلامی است. تدوین چنین کتابی در آینده قابل پیش‌بینی میسر نیست؛ چراکه موضوع این اثر به‌طور کامل توسط استاد افشار بررسی شده و منابعی که در تدوین این اثر به‌کار گرفته، خارج از دسترس ماست.
این پژوهش‌گر به بخش‌های کتاب اشاره و تشریح کرد: این اثر از یک پیشگفتار و دو فصل که استاد افشار خود آن‌را برگ خوانده تشکیل شده است. از فروتنی او دور نیست موضوع این اثر را که حاصل بیش از ۵۰ سال تجربه و تحقیق در این زمینه است برگ بنامد.
وی بار دیگر از این کتاب به عنوان اثری یکتا یاد کرد و اظهار داشت: لازم همه کتابخانه‌های داخلی و خارجی امکان تحقیق بزرگ‌مردی چون ایرج افشار در حوزه نسخ خطی را فراهم کنند.
سمسار به مقدمه‌ای که افشار بر این کتاب نوشته است اشاره کرد و گفت: او طبق عادت کم و گزیده می‌نوشت. در مقدمه آورده است در این ۵۰ سال که با نسخه‌های خطی در ارتباط بوده، نگاهی دقیق بر تاریخ و گونه‌های کاغذ داشته و هر مطلبی در این زمینه را یادداشت می‌کرده است.
وی در پایان توضیح داد: طبق گفته افشار متن این کتاب برگرفته از متن کتاب، نسخه، مجموعه، بیاض یا جنگ‌های مختلف است. تمامی ماخذ دستنویس ما در این مجموعه‌ها جمع‌آوری می‌شوند. استاد افشار نیز تمامی این آثار را دیده، بررسی کرده و یادداشت‌های مرتبط با آن‌ها را تهیه کرده است.
آیین بزرگداشت زنده‌یاد استاد ایرج افشار، عصر دوشنبه(۹ خرداد) از ساعت ۱۵ تا ۲۰ در تالار فردوسی دانشگاه تهران برگزار شد.
سه‌شنبه ۱۰ خرداد ۱۳۹۰ - ۱۳:۰۶
نظر شما