مجاهدی در گفتوگو با خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، گفت: هدف ناشر از انتشار چنین کتابهایی مشخص کردن قلمرو شعر ولایی در زبان فارسی بود. هدف دیگر نیز پرداختن به پیشینه شعر ولایی است که خود زیرمجموعه شعر آیینی محسوب میشود. برهمین اساس چهرههای شاخص شعر ولایی در ادبیات فارسی از نظر تاریخی معرفی و بررسی شدند.
وی درباره جلد نخست این مجموعه توضیح داد: در جلد نخست شاخصترین شاعران سده سوم تا پنجم هجری که در زمینه شعر ولایی آثاری داشتهاند معرفی شدهاند. از میان این چهرهها کسایی مروزی مهمترین شاعر به حساب میآید.
این شاعر افزود: کسایی مروزی نخستین شاعری است که شرح حال آثارش در پیشینه مکتوب شعر فارسی آمده است.
وی در توضیح علت این امر اظهار داشت: پیشتر به دلیل حاکمیت غیر شیعی، شاعران شیعی امکان حضور گسترده نداشتند و با شکنجه و آزار حاکمان مواجه بودند. پس از صادر شدن فرمان احمدبن بویه دیلمی مبنی بر اقامه عزا به صورت گسترده و علنی برای امام حسین(ع) و اصحابش، نهال شعر آیینی در فضای جدیدی رشد یافت.
مجاهدی به جلد دوم کتاب اشاره و تشریح کرد: در جلد دوم جمالالدین محمد اصفهانی که از چهرههای شاخص شعر ولایی است، معرفی میشود. ترکیببند نبوی او از شاهکارهای شعر فارسی به حساب میآید. این ترکیببند فاخر از نظر محتوایی و ساختار لفظی اثری مستحکم است.
وی ادامه داد: البته از نظر آسیبشناسی نیز این ترکیببند را بررسی کردهام. به عنوان مثال اصفهانی در ستایش رسول اکرم(ص) نسبت به برخی از پیامبران اولوالعزم بیاحترامی کرده است. در چند جای این ترکیببند بیحرمتیهای ناخواستهای نسبت به حضرت موسی(ع) و حضرت عیسی(ع) دیده میشوند.
این پژوهشگر در ادامه درباره دیگر چهره شاخص شعر ولایی در این مجلد اظهار داشت: حکیم سنایی نیز قصیده بسیار مستحکمی خطاب به سلطان سنجر سلجوقی دارد و ولایت حضرت علی(ع) را اثبات میکند. در جلد دوم نیز به معرفی این شخصیت پرداختهام.
وی در پایان یادآور شد: نگارش تاریخ شعر ولایی در دورههای دیگر تا دوران قاجاریه بر عهده من است و در مجموع 10 جلد خواهد شد. تاریخ این روند از دوران قاجاریه به بعد توسط دیگر مولفان تدوین میشود.
«گنج گوهر»
«گنج گوهر» نخستین جلد از مجموعه «آستان پاکان» است که به معرفی و گزیده شعر ولایی از ابوالحسن شهید بلخی تا حکیم ناصرخسرو اختصاص دارد.
در این اثر علاوه بر «پیشگفتار ناشر» و «پیش درآمد»، «پیشینه شعر ولایی» بررسی شده و در ادامه شاعران «ابوالحسن شهید بلخی»، «رابعه بنت کعب قزداری»، «حکیم کسایی مروزی»، «کمالالدین بندار رازی»، «ابوزید غضائری رازی»، «حکیم ابوالقاسم فردوسی»، «حکیم ابوعلی سینا» و «حکیم ناصر خسرو قبادیانی» به عنوان چهرههایی در این حوزه معرفی شدهاند.
ناشر در مقدمه خود بر این کتاب، شعر را در سرزمین ما از توان و توفیقی برخوردار دانسته که منادی معنویت و ستایشگر ارزشهای الهی و آرمانهای انسانی است و شاعر برای دست یافتن به آرزوی خویش، گاه به اساطیر و افسانهها و گاه به نیروی خیال پناه میبرد.
همچنین در این پیشگفتار رویکرد مجموعه «آستان پاکان» مبنی بر مراثی، مناقب و فضایل اهل بیت(ع) معرفی شده است تا از میان اشعار و کتابهای گوناگون نمونههای خواندنی و به یاد ماندنی از این گونه اشعار در دسترس همگان قرار گیرد.
روند نگارش این مجموعه بر این اساس بوده است که در آغاز هر کتاب، معرفی اجمالی شاعران و شیوه سخن آنها آمده است. البته در معرفی شاعر از طرح مباحث تخصصی خودداری شده و در شیوه انتخاب اشعار علاوه بر بر اتقان و استواری مفاهیم، به شیوایی و رسایی سخن بیش از سایر عناصر توجه شده است.
مجاهدی در مقدمهای که بر این اثر نوشته است، شعر آیینی در زبان فارسی را با قدمتی یازده سدهای معرفی کرده و معتقد است از این لحاظ قدمت شعر آیینی با قدمت کهنترین اشعار فارسی برابری میکند.
وی همچنین بر قلمرو موضوعی شعر آیینی و گستردگی آن تاکید داشته و از نظر موضوعی آنرا دارای انواع مختلفی معرفی کرده است.
مهمترین انواع شعر آیینی از نظر موضوعی عبارتند از؛ «شعر توحیدی»، «شعر ماورایی»، «شعر رهایی» و «شعر ولایی».
«شعر ولایی» یکی از مهمترین زیرمجموعههای شعر آیینی است و حجم چشمگیری از شعر مکتوب آیینی در زبان فارسی را به خود اختصاص داده است.
این گونه شعر اعم از مناقبی و ماتمی انواعی دارد. از جمله؛ «شعر نبوی»، «شعر علوی»، «شعر فاطمی»، «شعر عاشورایی»، «شعر بقیع»، «شعر رضوی» و «شعر مهدوی».
«شعر مهدوی» خود فاقد صبغه ماتمی است و از نظر موضوعی انواعی دارد که عبارتند از؛ «شعر انتظار»، «شعر فرج»، «شعر غیبت»، «شعر دیدار»(تشرف)، «شعر مسجد جمکران»، «شعر مسجد سهله»، «شعر ظهور»، «شعر حضور»، «شعر حکومت جهانی مهدوی(عج)»، «شعر رسالت جهانی مهدوی(عج)»، «شعر رجعت» و «شعر یاران مهدوی(عج)».
«شعر ولایی» به دلیل پرداختن به زندگینامه پیشوایان دینی و به تصویر کشیدن کلمات قصار و رهنمودهای انسانساز و فضایل و کرامات وجودی ذات مقدس معصومین(ع) از حرمت ویژهای برخوردار است.
این گونه شعری قدمتی به دیرینگی شعر دری در زبان فارسی دارد، اما متاسفانه بیشتر این نوع آثار در سده دوم، سوم و نیمه نخست سده چهارم به دلیل حاکمیت کارگزاران غیر شیعی از میان رفته است.
البته در اینکه متون منظوم آیینی به ویژه ولایی نیاز مبرم به یک آسیبشناسی جدی دارند، تردیدی نیست. از نظر مجاهدی، در این میان «شعر عاشورایی» نیاز بیشتری به نگاه آسیبشناسانه دارد.
در این کتاب پس از معرفی اجمالی هشت شاعر مطرح از سده سوم تا پایان سده پنجم هجری در حوزه «شعر ولایی»، نمونه اشعاری از این شاعران در قالبهایی چون قطعه، قصیده و رباعی آمده است.
«دریای حیرت»
«دریای حیرت» دومین اثر از مجموعه «آستان پاکان» است و به معرفی و گزیده شعر ولایی از حکیم سنایی غزنوی تا جمالالدین محمد اصفهانی میپردازد.
در این مجلد شرح احوال و برگزیده آثار منظوم ولایی دو شاعر ممتاز شعر آیینی در زبان فارسی سده ششم هجری آمده است. در شرح احوال آنها ضمن به تصویر کشیدن شرایط حاکم بر زمانه آنان و نحوه سلوکی که آن دو در این مقطع تاریخی داشتهاند، در تبیین غوامض آثار منظوم آنان تمامی مطالب ضروری آمده است.
همچنین اگر نمونهای از باید و نبایدها در آسیبشناسی شعر دینی در نمونه اشعار آنها دیده شده، مولف به نقد آنها پرداختهاند.
در معرفی حکیم سنایی علاوه بر پرداختن به آغاز شاعری او، درباره سفرهایش، چگونگی جمعآوری اشعار، پایان کار سنایی، معاصران او، حاکمان همعصر او، مذهب سنایی، علت آشفتگی و تغییر حال سنایی، وفات این شاعر، آرامگاهش و نظارت دیگران درباره حکیم سنایی مطالبی آمده است.
همچنین در نمونه اشعار برگزیده او قصایدی چون «در ستایش رسول خدا(ص)»، «در ستایش سیدانبیا محمد مصطفی(ص)» و «در خلافت بلافصل امیرالمومنان علی(ع)» دیده میشود.
معرفی جمالالدین محمد اصفهانی مطالبی درباره علاقه جمالالدین محمد به زادگاهش، ذوفنونی جمالالدین محمد و گلهمندیهای او، لکنت زبان جمالالدین محمد، فرزندان وی، مذهب این شاعر، معاصران او، منزلت شاعری جمالالدین محمد، ممدوحان او، دیوان اشعارش و ترکیببند فاخر نبوی او را شامل میشود.
«گنج گوهر» در 105 صفحه قطع جیبی، شمارگان سه هزار نسخه و قیمت هزار و 500 تومان و «دریای حیرت» در 96 صفحه قطع جیبی، شمارگان سه هزار نسخه و قیمت هزار و 400 تومان توسط انتشارات امیرکبیر منتشر و راهی بازار کتاب شدهاند.
یکشنبه ۲۹ خرداد ۱۳۹۰ - ۱۲:۰۳
نظر شما