به گزارش خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)، مرحوم آقابزرگ در اين رساله به شيوايي و رواني و براساس گزارش‌هاي تاريخي، پرسش‌هاي «سيدجعفر‌بن سيدحسن اعرجي موصلي» درباره مسايل فقهي اصل تسنن را پاسخ مي‌دهد. همچنين اين اثر، اجتهاد در نزد شيعه و اهل سنت را به خوبي ارزيابي مي‌كند.  

آغاز چند دستگي مسلمانان
هيچ‌كس ترديدي ندارد كه چند دستگي مسلمانان در فروع دين، نه در روزگار حيات پيامبر اسلام(ص) بلكه پس از درگذشت ايشان رخ داد، زيرا همه امت در زمان زنده بودن حضرت(ص) در همه زمينه‌ها از پرتو انوار علوم و معارف او بهره مي‌بردند.

تقي‌الدين احمد مقريزي (766-845ق) يکي از مورخان برجسته و صاحب‌نام مصري، در اثبات ديرين بودن اجتهاد و فتوا گفته است كه «عشره مبشره به بهشت، در روزگار پيامبر(ص) فتوا مي‌دادند، اما اين سخن منزلت او و منزلت ايشان را فرو مي‌كاهد؛ چرا كه مسلمان بودن آنان با اين‌كه چنين كاري از ايشان سر زند، همخوان نيست؛ مگر اين‌كه اين كار به دستور رسول خدا(ص) انجام گرفته باشد و نه در برابر سخن وي.‌»

همچنين هيچكس شك ندارد كه چنددستگي در فروع دين، نخستين چنددستگي پيش آمده در اسلام نيست؛ بلكه به شهادت جميع كتاب‌هاي تاريخي، اختلاف آغازيني كه در ميان امت مسلمان پس از رحلت پيامبرشان و پيش از دفن و كفن ايشان رخ كرد، اختلاف در جانشيني پيامبر(ص) و امر ولايت بود.

بر اساس مطالب كتاب، «اين اختلاف نيز در روزگار حيات پيامبر(ص) وجود نداشت و در هيچ تاريخي، سخني از آن به ميان نيامده است. بنابر آن‌چه در همه كتاب‌هاي تاريخ و سيره ذكر شده است، مسلمانان در تمام دوران زندگي پيامبر(ص) در بيعتي كه وي در روز غدير براي پسرعمويش علي(ع) گرفته بود، همداستان و همراه بودند. مسلمانان در عصر حيات رسول خدا(ص) به ولايت و وزارت و وصايت و خلافت و امامت پسر عمويش علي(ع) اقرار داشتند. مبناي اين اقرار تصريحات پيامبرشان به جميع اين امور، در اوقات بسيار و اماكن بي‌شمار، از آغاز برانگيخته شدنش در مكه معظمه تا روز درگذشتش در مدينه منوره بود و در طول اين مدت، از سوي هيچ يك از اصحاب، هرگز عملي دال بر انكار اين امر سر نزد.
افزون بر اين، همگان پذيرفته‌اند كه پس از درگذشت پيامبر(ص) و پيش از دفن و كفن وي، همه امت در يك زمان و يك‌باره، برخلافت شخص معيني متفق و هم‌راي نشدند؛ بلكه گروهي از امت بلافاصله پس از درگذشت آن حضرت، به شتاب، بيعت غدير را شكستند و ولايت را از بيخ و بن منكر شدند و پس از آنان، بيعت‌شكني و انكار، اندك اندك به ديگران سرايت كرد. سپس به سبب اشتغال شماري از سرشناسان امت مسلمان به تدبير امر خلافت و نامزد كردن كسي ديگر براي آن و ترتيب مقدمات براي دستيابي به اكثريت آراء در روزگاري چند و در محافلي پرشمار، امر خلافت استوار شد.
باري، پس از وقوع نزاع‌هايي ميان بزرگان مهاجر و انصار و ديگران، امر امت بدانجا انجاميد كه به دو گروه تقسيم شدند: خاصه و عامه. خاصه كساني‌اند كه وصي پيامبر(ص) را همراهي كردند و بر ولايتش استوار ماندند؛ و عامه مردماني‌اند كه از وصي آن حضرت جدا شدند. اين آغاز پيدايش چند دستگي بود.
پس از اين، گروه استواران بر بيعت وصي و معترفان به حق امامتش و معتقدان به عصمت وي و وجوب فرمانبرداري‌اش از سوي خدا ـ‌كه كم‌شمارترين امت بودند‌ـ در احكام ديني نيز راه پيروي از وصي را پيش گرفتند؛ همان احكامي كه خداوند آنها را براي پيامبرش وضع كرد و او همه آنها را به وصي خود آموخت و نزد وي امانت نهاد و به مردمان، با صداي بلند، گفت: من شهر علم ‌الهي‌ام و علي در آن است.»

اينان در كوچك و بزرگ احكام الهي، به علي(ع) مراجعه مي‌كردند و احكام و ديگر معارف را از امامي كه خدا تعيينش كرده و از همه لغزش‌ها مصون بود، فرا مي‌گرفتند. ايشان پس از علي(ع) تا زمان امام پنهان از ديده‌ها، حضرت صاحب‌العصر(عج) به همين روش، دين و احكام آن را از اماماني مي‌آموختند كه يكي پس از ديگري، به نص امام پيشين معرفي شده بودند.

اين مردمان، گروهي از مسلمانان بودند كه پس از پيامبرشان به «ثَقَلين» (دو گرانبها) كه حضرتش از جانب خدا در ميان امتش بر جاي نهاده بود، چنگ زدند. اين دو گرانبها؛ كتاب خدا و عترت پيامبر(ص) بودند كه بنابر احاديث بسيار فريقين، تا روز رستاخيز از يكديگر جدا نخواهند شد. اينان جز تشيع شعاري نداشتند؛ زيرا شيعه علي(ع) و امامان از فرزندان او بودند و خود را جز به اهل‌بيت(عليهم‌السلام) نسبت نمي‌دادند و خويش را به مذاهب ديگر منسوب نمي‌كردند.

اينان به «جعفري» شناخته مي‌شوند؛ نه از اين‌رو كه تنها جعفربن محمد(ع) امام اين مذهب است، بلكه بدين سبب كه در روزگار او، دو دولت اموي و عباسي به يكديگر مشغول شدند و شيعيان و امامشان در آن زمان، آرامشي و آسايشي به دست آوردند و از همين‌رو، فراگيري احكام فرعي و ديگر علوم از آن امام، از سوي شيعيان فزوني گرفت. بنابراين، نشر مذهب اهل‌بيت(عليهم‌السلام) و گستردگي دايره آن در عصر امام ابوعبدالله جعفربن محمدالصادق(ع) روي داد و همين سبب شد كه شيعه را به وي منسوب كنند. البته گاهي از اوقات، شيعه جعفري در برابر شيعه زيدي به كار رفته است. 

چاپ نخست كتاب «تاريخ حصر اجتهاد» با شمارگان 5000 نسخه، 56 صفحه و بهاي 7500 ريال راهي بازار نشر شد.