به گزارش خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)، نادر انتخابي مجموعه گردآوري شده را نوشته‌هايي درباره «پيدايش فکر مليت يا ناسيوناليسم در ايران و ترکيه و بازتاب‌هاي نظري و عملي آن در فرهنگ سياسي اين دو کشور» مي‌داند. (ص10)

«ناسيوناليسم و تجدد در فرهنگ سياسي پس از مشروطيت» عنواني براي مقاله نخست کتاب است. در اين مقاله با بررسي سه مجله «کاوه» (به مديريت سيد حسن تقي‌زاده)، «ايرانشهر» (کاظم‌زاده ايرانشهر) و «آينده» (محمود افشار يزدي) کوشش شده است که مساله ناسيوناليسم تجددخواه ايراني بررسي شود اما پيش از آن به اوضاع تاريخي ايران در دوران پس از مشروطيت و تغيير سلطنت نگريسته شده است.

نويسنده، ناسيوناليسم را نوعي ايدئولوژي سياسي محسوب مي‌كند که در اروپاي باختري شکل گرفت و «ملت» را واحد بنيادي تقسيم‌بندي جامعه بشري نام مي‌برد و ضمن واکاوي بستر تاريخي چنين گرايشي در تفکر اجتماعي و سياسي ايران سده بيستم، ديدگاه سخنگويان آن را بررسي مي‌کند و به اين نتيجه‌گيري مي‌رسد که دل‌مشغولي تجدد خواهان آن روزگار ايران، «مساله يکپارچگي يا همپيوندي ملي» (ص41) بود.

جُستار مفصل «از عثماني‌گري تا توراني‌گري: درباره خاستگاه و نقش تاريخي ناسيوناليسم ترک» مقاله دوم کتاب است. هدف از آن نيز آنچنان که نويسنده متذکر شده است، بررسي زمينه‌هاي بيداري ملي ترکان، شکل‌گيري ناسيوناليسم ترک و نقش سياسي و ايدئولوژيک آن در جمهوري ترکيه است. در پايان نيز به تکاپوهاي سياسي و فرهنگي ترکيه در جمهوري‌هاي نوبنياد ترک زبان توجه شده است. 

اين مقاله يازده بخش و يک نتيجه‌گيري دارد. انتخابي در آغاز توضيح مي‌دهد که آشنايي ترکان با دستاوردهاي ترکشناسان غربي و انديشه‌هاي ناسيوناليسم اروپايي و جنبش مسلمانان روسيه بر ضد پاناسلاويسم، به تکوين انديشه ترک‌گرايي يا ترکيت و ناسيوناليسم ترک انجاميد. انديشه اتحاد اسلامي نيز با جدا شدن سرزمين‌هايي چون روماني، صربستان، مونته نگرو و بوسني از عثماني، پديد آمد. تا بدين وسيله دولت بتواند متصرفات آسيايي خود را آرام نگه دارد.

در زمان عبدالمجيد دوم (1876 ـ 1909ميلادي) بود که اين شيوه از تفکر، به سياست رسمي دولت عثماني تبديل شد اما گسترش فکر ناسيوناليسم عرب که بريتانيا از آن پشتيباني مي‌کرد و رشد ناسيوناليسم ترک در خود عثماني، انديشه اتحاد اسلام را ناکام گذاشت.

از سويي ديگر، مفاهيم اروپايي «ملت» (ناسيون) و «وطن»، انديشه‌هاي ناسيوناليستي و ميهن‌دوستانه، از طريق دانشجويان ترک مقيم اروپا به ميان روشنفکران عثماني راه يافت. انتخابي در ادامه به اروپايياني اشاره مي‌کند که نوشته‌هايشان در تکوين ناسيوناليسم ترک نقش مهمي ايفا کرده است، همانند: «لاملي ديويد»، «وامبري»، «بورژکي» و «لئون کائون».

در بخش «سازمان‌هاي ترک‌گرا و نظريه‌پردازان ناسيونالسم ترک» نيز انديشه‌هاي ضياء گوکالپ و يوسف آقچور و گرايش‌هاي توران‌گرايي و قومي ـ نژادي آن‌ها بررسي مي‌شود. در انديشه آن دو، ناسيوناليسم بر مفهوم نژاد استوار بود. از سال 1906 بود که ترکان عثماني به انديشه‌هاي ناسيوناليستي روي آوردند.

سپس عواملي برشمرده مي‌شود که پان ترکيسم افراطي و توراني‌گرايي را رواج مي‌دهند. تاريخ‌آفريني و جعل تاريخي از ديگر مباحثي است که مطرح مي‌شود. «پان ترکيسم و سياست در ترکيه معاصر» و «ترکيه و جمهوري‌هاي نوبنياد» دو مبحث پاياني است که به تحولات ساليان اخير مي‌پردازد. 

مقاله سوم کتاب، «نامه فرنگستان و مسأله تجدد آمرانه در ايران» نام دارد. انتخابي هدف از نگارش چنين مقاله‌اي را شناخت وضعيت فکري ـ ذهني جامعه ايران در آستانه به قدرت رسيدن رضاشاه مي‌داند. او در آغاز اشاره مي‌کند که شکست تجربه پارلماني در دوره مشروطيت، برخي از ايرانيان تجدد خواه را به اين انديشه واداشت که نجات ايران در گرو ايجاد دولتي قَدر است. اين الگو را «تجدد آمرانه» خوانده‌اند.

سپس ويژگي‌هاي چنين تجدد خواهي را برمي‌شمارد و مجله «نامه فرنگستان» را مشخص‌ترين نماينده اين تفکر نام مي‌برد. انديشه‌هاي تندي که در «نامه فرنگستان» بازتاب مي‌يافت، بعدها راهنماي عمل حکومت رضاشاه شد. «نامه فرنگستان» از ارديبهشت 1303 تا فروردين 1304 به کوشش شماري از دانشجويان ايراني مقيم برلين منتشر مي‌شد.

يکي از شناخته شده‌ترين نويسندگان آن هم مشفق کاظمي بود. انتخابي در ادامه مقاله مرور کوتاهي بر زندگي کاظمي دارد و انديشه‌هاي او و ديگر نويسندگان «نامه فرنگستان» را بازگو مي‌کند و در فرجام سخن نيز ديدگاه‌هاي بازتاب يافته در اين مجله يادشده را به محک نقد مي‌زند.

«ترکان جوان و انقلاب مشروطه ايران» عنوان مقاله ديگري از کتاب «ناسيوناليسم و تجدد» است. انتخابي در اين مقاله ابتدا گزارشي کوتاه از بازتاب رويدادهاي انقلاب مشروطيت ايران در روزنامه «طنين» عثماني به دست مي‌دهد. اين روزنامه بازگو کننده ديدگاه‌ها و آراء روشنفکران عثماني بود.

در بخش دوم فعاليت «انجمن سعادت ايرانيان» بررسي شده است. انجمن سعادت را ايرانيان تبعيدي در عثماني، پس از کودتاي محمدعلي شاه قاجار تاسيس کرده بودند و سخنگوي مشروطه خواهان ايران به شمار مي‌رفت. در بخش سوم به اختلاف مرزي ايران و عثماني و بازتاب آن در مجلس اول پرداخته شده است. بخش پاياني نيز نگاهي به ديدگاه احمد آقالو، روشنفکر نظريه‌پرداز ترک، درباره علل ناکامي مشروطيت در ايران و عثماني است.

«توهم توطئه در فرهنگ امروز ترکيه» خواننده را به مقاله ديگر کتاب هدايت مي‌کند. انتخابي، توهم توطئه را شکل گرفته از فلسفه‌اي مي‌داند که باورمندان آن گمان مي‌برند که همه رويدادهاي مهم تاريخ ترکيه، پيامد دسيسه چيني‌هاي خارجي‌ها بوده است.

انتخابي اين ديدگاه را به کوتاهي نقد مي‌کند و به بررسي رواج چنين فکري در فراورده‌هاي فرهنگي تر کيه (کتاب و فيلم) مي‌پردازد. او به کتاب «توفان فلز» که در ترکيه فروش بسيار داشته و بازتاب دهنده هراس ترکان از سياست‌هاي آمريکاست، اشاره مي‌کند و نيز به فيلم «دره گرگ‌ها» که باز مايه گرفته از چنين بينشي است.

آخرين مقاله کتاب، «تاريخ، فراموشي و انکار: روشنفکران ترکيه و کشتار ارمنيان عثماني» نام دارد و به موضوع کشتار ارمني‌ها در فاصله سال‌هاي 1915ـ1916 توسط دولت عثماني مي‌پردازد. بخش نخست مقاله به چارچوب تاريخي مساله و سير رويدادها اختصاص يافته است.

در بخش دوم ضمن بررسي تلاش‌هاي روشمند تاريخ نگاري رسمي جمهوري ترکيه براي نفي و انکار کشتار ارمنيان، به نقش راهگشاي نسل جديد تاريخ پژوهان ترک اشاره شده است و بخش سوم به بررسي علت‌هاي نفي و انکار واقعيت مي‌پردازد.

چاپ نخست کتاب «ناسيوناليسم و تجدد در ايران و ترکيه» نوشته نادر انتخابي را نشر نگاره آفتاب، با شمارگان 1250 نسخه و به بهاي 7500 تومان منتشر کرده است.