به گزارش خبرگزاري كتاب ايران (ايبنا)، نشست تخصصي «گونه‌شناسي زندگينامه‌هاي مستند» پیش از ظهر امروز (5 دي‌ماه) با حضور يعقوب توكلي پژوهشگر و تاريخ‌نگار و مهدي كاموس، نویسنده و منتقد در سالن آمفي‌تئاتر سازمان تبليغات اسلامي برگزار شد.

مهدي كاموس در اين نشست عنوان كرد: گونه‌شناسي زندگينامه‌هاي مستند داراي شاخه‌هاي مختلف و  اهميت علمي در رشته‌هاي دانشگاهي نظير روان‌شناسي، مردم‌شناسي و انسان‌شناسي است كه يكي از بهترين روش‌هاي پژوهش و تحقيق محسوب مي‌شود؛ هر چند در حوزه گونه‌شناسي زندگينامه‌هاي مستند كمتر اثري نوشته شده و بيشتر آثار به تاريخ شفاهي مي‌پردازند.

سپس يعقوب توكلي به عنوان سخنران نشست گفت: بحث نظري زندگینامه‌نويسي موضوع جديدي است كه در طول سال‌هاي گذشته كمتر به آن توجه شده است و تنها در مقدمه برخي از فرهنگنامه‌ها مباحثي راجع به شيوه‌ نامه‌هاي ادبي نوشته شده، اما در آن انواع و سياق زندگينامه از لحاظ شكل و مدل علمي ارايه نشده‌ است. 

توكلي، بررسی زندگينامه‌هاي مستند را در چند حوزه عمده تقسيم كرد و گفت: نخست فلسفه تاريخ، دوم علم تاريخ و سوم كتاب‌هاي علمي و تاريخي مباحث زندگينامه‌هاي مستند را پوشش مي‌دهند و در بيشتر كتاب‌هاي علمي و تاريخي، مباحث‌ آن به طور يقين درست نيست.

وي ادامه داد: در بحث فلسفه علم تاريخ، موضوع زندگينامه و گونه‌هاي زندگينامه‌نويسي مطرح است و بايد علل و دلايل پرداختن به يك موضوع  را در زمان خود يا دوره‌هاي مختلف مورد توجه قرار داد. مانند اين موضوع كه چرا در عصر حاضر زندگينامه‌نويسي، خاطره‌نويسي و تاريخ شفاهي مورد توجه است. 

توکلی افرود: در پرداخت به تحولات تاريخي و دوره‌هاي مختلف يا دوران معاصر انقلاب اسلامي، وقتي كتابي در قالب زندگینامه نوشته مي‌شود بايد زندگي افرادي كه در جريان انقلاب در برابر رژيم پهلوي یا با آن ايستادند معرفي شوند. اين امر به شناخت تاريخي مخاطب كمك بسياري مي‌كند. به عنوان نمونه اگر خاطرات عزت‌شاهي را مي‌خوانيم بايد خاطرات نعمت الله نصيري و پرویز ثابتي (از سران ساواک) را هم مطالعه كنيم. 

وی با اشاره به اشكال زندگينامه‌نويسي گفت: تك نگاري، تجمیعي و تلفيقي سه مدل زندگينامه نويسي‌اند. در مورد تك‌نگاري ممكن است مطلب در قالب يك مقاله يا كتاب باشد يا آثاري در قالب يك مجموعه تك‌نگاري نوشته شوند مانند مجموعه «ديدار با ابرار». گاهي تك نگاري مقاله و كتاب نيست بلكه كم‌حجم‌تر از آن است و در پاورقي نوشته مي‌شود كه اهميت آن به تشخيص نويسنده باز مي‌گردد. 

توکلی ادامه داد: مدل ديگر زندگي‌نامه‌نويسي تجميعي است. در آن جمعي از شخصيت‌ها كنار هم قرار داده مي‌شوند و از ديگر اشکال «تجميع در فرهنگ‌نامه‌نويسي»، «زندگینامه تجميعي با ساخت تلفيقي» و «زندگينامه تلفيقي موضوعي» است كه شامل دايرة‌المعارف از موضوعات مختلف و زندگينامه مي‌شود. 

اين پژوهشگر گفت: زندگينامه در تك‌نگاري‌ها در شكل كتاب يا نقلي‌ يا تحليلي اند. در تك‌نگاري نقلي از متون تاريخي مي‌توانيم از مجموعه كتاب هایی از مجمع جهاني اهل بيت(ع) در 13 جلد نام ببريم و در تك‌نگاري تحليلي كتاب «حماسه حسيني» شهيد مطهري را بخوانيم. 

توكلي افزود: تك‌نگاري از حيث نويسنده چند مدل است كه شامل نسبت كتاب به موضوع و نسبت كتاب به نويسنده است. در تك‌نگاري بحث دیگرنوشت يا مجموعه‌هاي مختلف را هم داريم كه در اين زمينه تك‌نگارهایی خودنوشتند که به شكل خاطره نوشته شوند. البته درباره استناد خاطره خودنوشت، انتقادهای جدي مطرح است.

وي گفت: برخی زندگينامه خودنوشت سياسيون مربوط به زمان حبس است که فرد آن دوره را مختصر يا مفصل بيان كرده است. اين مدل در عرصه تاريخ‌نگاري كشور ما فراگیر است. مدل ديگري از اين زندگينامه‌ها جايگزين نوشت و نوعي تجاري‌گري بر آن حاكم است مانند كتاب‌هاي «منم تيمور جهانگشا»، «سينوهه»، «خاطرات دخترم فرح» و ... 

اين پژوهشگر ادامه داد: در مورد زندگينامه فرهنگ‌نامه‌اي از نظر شكل مدل‌هاي مختلفي مانند فرهنگ‌نامه رجال براساس «دين و مذهب»، «شخصيت‌هاي مشهور»، «نوع علم و روش زندگي افراد»، «معطوف به علم خاص» مانند شعرا و فلاسفه، «نوع مرگ»، «جغرافيا»، «جغرافيا و مذهب»، «جنسيت»، «شخصيت و زمان تاريخي»، «مشاغل»، «سبك زندگي و نوع مجاهدت» و «چهره‌هاي تاريخ نظام آموزشي و عاليه» وجود دارند.

توكلي با اشاره به نوع نگارش زندگينامه ها‌ افزود: گاهي وقت‌ها در زندگينامه نويسي چه تك‌‌نگاري يا فرهنگ‌نامه‌اي نگرش ترويجي وجود دارد. مانند زندگي شهيد باكري و شهيد چمران كه هدفش معرفي آن‌ها به عنوان يك اسوه در زمان خود است. در زندگي‌نامه ترويجي مدل های جديدی داريم كه خيلي فراوان نوشته شده‌اند و شامل نگرش ترويجي، تبليغي و يادنامه‌نويسي و جشن‌نامه‌نويسي‌ اند، مانند كتاب های «مهر تابان» و «تكاپوي انديشه‌ها». 

نشست تخصصي «گونه‌شناسي زندگينامه‌هاي مستند» پیش از ظهر امروز (5 دي‌ماه) در سالن آمفي‌تئاتر سازمان تبليغات اسلامي برگزار شد.