به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) به نقل از ستاد خبری بیست و ششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، نشست «اهمیت آرشیوهای شفاهی شهری در ایران» با حضور ابوالفضل حسن‌آبادی، مدیریت امور اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوی و کارشناس تاریخ، رحیم نیکبخت، پژوهشگر تاریخ سیاسی و محسن کاظمی، پژوهشگر تاریخ پنجشنبه (19 اردیبهشت‌ماه) در سرای کارنامه نشر بیست‌وششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران برپا شد.

ابوالفضل حسن‌آبادی در این نشست با بیان این‌که تاریخ شفاهی قدمتی 70 ساله دارد، ‌گفت: پس از جنگ جهانی دوم و پیشرفت دانش و گذر از دوره رجال‌نگاری در دهه 40 و 50، همچنین تحول تاریخ اجتماعی این رشته متولد شد. در ایران، تاریخ شفاهی معلول دو علت است، نخست جنگ و دیگری انقلاب اسلامی. برخی نهادها مانند مرکز فرهنگی هنری سوره، بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس و سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران فعالیت‌هایی را در این حوزه انجام داده‌اند.

مدیریت امور اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوی افزود: تاریخ به دو بخش رسمی و غیررسمی تقسیم می‌شود. بخشی از اسناد اداری و رسمی به‌‌شمار می‌روند اما متولی امر تاریخ شهرها و تاریخ مردم چه کسی است؟ غیر از سازمان اسناد در تهران، هیچ متولی دیگری برای تاریخ مطالعاتی نداریم. از سوی دیگر این سازمان‌ها تا چه حد می‌توانند گزارش‌هایی درباره مردم و تاریخ آن‌ها تهیه کنند؟

وی با اشاره به فعالیت‌های امور اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوی بیان کرد: این مرکز در 10 سال گذشته به‌عنوان تنها مرکز متمرکز بر این موضوع، بزرگترین آرشیو تاریخ شفاهی را تهیه کرده و توانسته اطلاعات باارزشی را استخراج کند. 

مدیریت امور اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوی ادامه داد: شهرها امروزه در حال پوست انداختن و تغییرند، این تغییرها باید ثبت و ضبط شوند. از سوی دیگر آرشیو شفاهی از جنگ نیز نداریم و نقش مردم در جنگ به‌صورت مستقل گردآوری نشده است. دلیل این امر را باید به نداشتن متولی و مسوول در بخش‌های خصوصی و دولتی دانست.

حسن‌آبادی توضیح داد: آرشیوها حلقه واسط و گمشده تاریخ بین مردم با تاریخ خودشان است. تعداد پژوهشگران سند بیش از 100 نفر نیست اما میلیون‌ها برگ سند وجود دارد. مهم‌ترین کار آرشیوها شکل‌دهی به هویت محلی، منطقه‌ای و ملی افراد است. دور شدن مردم از هویت‌شان، بیگانه شدن نسبت به گذشته باعث گسستگی نسلی و قطع شدن ارتباط بین نسل‌ها می‌شود. سازمان شهرداری‌ و مدارس نیز در این عرصه می‌توانند نقش مهم و موثری ایفا کنند و تاریخ‌های خانوادگی را پیگیری کنند. تاریخ تنها برای گذشته نیست و ما مسوول تاریخی که آیندگان خواهند داشت نیز هستیم.

رحیم نیکبخت نیز در نشست «اهمیت آرشیوهای شفاهی شهری در ایران» بیان کرد: تاریخ شفاهی، شیوه‌ای است که احتیاج به تاریخ سیاسی ندارد. برای شناخت یک منطقه نیاز به ارتباط با مردم و شناخت مشاهیر، محله‌ها و شهرستان‌هاست و مهم‌ترین ابزار در پژوهش‌های تاریخ محلی به‌شمار می‌رود. تاریخ شفاهی با توجه به رویدادهای اطراف، یک، دو یا سه نسل را دربرمی‌گیرد. در مشهد در حوزه مطالعات تاریخ شفاهی و شهری کارهای خوبی انجام شده اما تحولات سیاسی،‌ اجتماعی و فرهنگی شهرهای دیگر بررسی نشده‌اند.

پژوهشگر تاریخ سیاسی افزود: کارهایی که تا به‌حال در این حوزه انجام شده،‌ همگی براساس ذوق و سلیقه افراد بوده است.‌ نبود متولی و فقدان نقشه‌ای جامع برای ثبت و ضبط آرشیوهای شفاهی از بزرگترین مسایل حوزه مطالعات تاریخ شفاهی شهری به‌شمار می‌روند. رسالت اصلی تاریخ شفاهی ثبت زندگی و رویدادهای توده‌های مردم است. در تاریخ انقلاب به نقش محله‌ها توجه نشده و اغلب شخصیت‌های مبارز بررسی شده‌اند.

وی با اشاره به کاستی‌های حوزه تاریخ شفاهی گفت: زمان، غارتگر بی‌رحمی خاطرات و تاریخ شفاهی است و این حوزه از نبود متولی رنج می‌برد. معاونت‌های فرهنگی شهرداری‌ها که با مردم بیشتر ارتباط دارند، می‌توانند این خلأ را پر کنند. تاریخ شفاهی همگانی در مطالعات شهری، دفاع مقدس و انقلاب بسیار بااهمیت است و نیاز به اتخاذ راهکارهای مناسب دارد.

محسن کاظمی سخنران بعدی نشست بود، وی به زبان تاریخ شفاهی اشاره کرد و گفت: امروزه در دنیا زبان تاریخ شفاهی رو به‌رشد است. در ایران نیز تمرکز این حوزه بر دفاع مقدس و تاریخ انقلاب اسلامی است. کارهای پراکنده‌ای در بخش ادبیات و هنر صورت گرفته و برخی مراکز مانند مرکز تاریخ شفاهی آستان قدس رضوی، سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران و موسسه مطالعات تاریخ معاصر در این زمینه فعالیت‌هایی انجام داده‌اند.

این پژوهشگر تاریخ افزود: تاریخ شفاهی، حوزه‌ای میان رشته‌ای است و بین رشته‌های جامعه‌شناسی،‌ ارتباطات، روانشناسی،‌ حقوق، علوم اجتماعی، تاریخ، مطالعات فرهنگی و مطالعات شهری قرار دارد. در واقع تاریخ شفاهی گونه‌ای جدید از تاریخ‌نگاری است که از سال 1945 میلادی و پس از جنگ جهانی دوم در آمریکا آغاز شد. در این شیوه، مصاحبه‌گر یا تاریخ‌نگار با روش مصاحبه خلاق و نه ژورنالیستی به ثبت خاطرات و رخدادها براساس گفته‌های افراد می‌پرداختند.

وی ادامه داد: گونه‌های دیگر تاریخ شفاهی شامل فیلم، عکس، کلیپ و نمایشنامه است. تاریخ گویای جنگ است و روایت‌ها از جنگ و انقلاب،‌ روایت افرادی است که در صحنه‌های نبرد بودند و سختی‌ها را به چشم دیده‌اند. در حوزه مباحث شهری با استفاده از تاریخ شفاهی و تکنیک مصاحبه می‌توان اطلاعات در حال از بین رفتن را نگهداری کرد. 

کاظمی بیان کرد: مطالعات شهری نیاز به مطالعات تاریخ شفاهی دارد. تاریخ شفاهی ارتباط مستقیمی با دیگر حوزه‌های فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی دارد و می‌تواند لایه‌های زیرین اجتماع را شکافته و مکمل کارهای پژوهشی باشد. از کارکردهای دیگر مطالعات تاریخ شفاهی و آرشیوها،‌ آزادسازی و انباشت اطلاعات و انتقال تجربه فرهنگ‌سازی،‌ همچنین عبرت‌آموزی است.

بیست‌وششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران تا 21 اردیبهشت ماه در مصلای امام‌خمینی (ره) برپاست.