حجت‌الاسلام والمسلمین  نورالهیان در گفت‌وگو با خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، به مناسبت سالروز شهادت امام محمدباقر(ع)، پنجمین امام شیعیان اظهار کرد: آیت‌الله عزیزالله  عطاردی این شش جلد موسوعه امام باقر(ع) را به دستور آیت‌الله العظمی میلانی در دهه‌های 30، 40 و 50 هجری شمسی تدوین کرده است. چاپ نخست این اثر در سال 1380 منتشر شد. این عالم در نگارش مسند امام باقر(ع) کوشید تمام روایات این امام بزرگوار را با شیوه‌ای متفاوت و شگفت‌آوری از کتابخانه‌های خطی ایران و دنیا جمع‌آوری کند.

وی درباره ویژگی مسند امام باقر(ع) عنوان کرد: شکل علمی و فنی این مسند، روش ابتکاری دسته‌بندی مطالب و ارایه منابع مستدرک و موثق از ویژگی‌های منحصر به فرد مسند شش جلدی امام باقر(ع) به شمار می‌آیند که شاید هیچ دایره‌المعارف و موسوعه این امام بزرگوار از آن برخوردار نباشد.

شاگرد آیت‌الله عطاردی درباره محتوا و مضامین مسند امام باقر(ع) گفت: در جلد نخست این مسند، حدود 160 صفحه به شرح حال امام محمدباقر(ع) برگرفته از تواریخ متقن اختصاص دارد که اگر این اثر ترجمه شود اطلاعات فراوانی در حوزه‌های امام باقرشناسی، عصر ایشان، زندگی ‌ایشان در کربلا، دوره اسارات امام سجاد(ع) به همراه امام محمدباقر(ع) در کوفه و شام و نقل حوادث سفر ایشان از کربلا تا کوفه و شام به مخاطبان عرضه می‌شود. همچنین در این مجموعه سخن از مبارزات قدرت طلبانه بنی‌عباس و حکم جور امویان نسبت به این امام بزرگوار به میان می‌آید.

وی ادامه داد: از صفحه 161 جلد نخست تا پنجمین جلد این مسند روایات امام باقر(ع) مانند دسته‌بندی مرحوم کلینی در اصول کافی آورده شده‌اند. علامه عطاردی کوشیده در این مجموعه مباحثی نظیر امام‌شناسی تا عصر غیبت، فضایل اهل‌البیت‌(ع) و نمط فقهای قدیم را با شیوه‌ای متفاوت و نوین بیاورد.

تفسیر قرآنی امام باقر(ع) را هر مسلمانی باید بخواند

حجت‌الاسلام والمسلمین نورالهیان گفت: از امام باقر(ع) تفسیر قرآن کریم وجود دارد که هر مسلمانی باید آن را بخواند. این تفسیر را باید در مسند امام باقر(ع) اثر علامه عطاردی جست‌وجو کرد. این علامه برای فهم و تبیین هر آیه‌ای که از سوی امام پنجم شیعیان درباره قرآن تفسیر شده، در ذیل هر آیه قرآن آورده است. عطاردی برای نگارش این تفسیر قرآنی با حوصله فراوان تحقیق کرده و تقریبا تمام آیات تفسیر شده را به  تحریر درآورده است.

وی با بیان این‌که تفسیر قرآنی حضرت باقرالعلوم(ع) مفصل‌ترین بحث مسند این امام به شمار می‌آید، اظهار کرد: پیش از این تفسیر قرآنی امام محمدباقر(ع) در اختیار شیعیان نبود، اینک این تفسیر در مجلدهای دوم و سوم مسندی است که آیت‌الله عطاردی به رشته تحریر درآورده است.

این محقق حوزه دین درباره دیگر بخش‌های مسند امام باقر(ع) گفت: کتاب الدعا، نام بخش دیگر این مجموعه شش جلدی است که دربرگیرنده ادعیه بنیانگذار مکتب جعفری است. در این کتاب حدود یکصد صفحه به دعاهای امام باقر(ع) که به مناسبت‌های مختلف چون روز جمعه، استغفار، توبه و اعیاد گفته‌اند، تعلق دارد. البته نیاز است که هر چه زودتر این بخش مسند ترجمه شود و در اختیار علاقه‌مندان قرار گیرد.

روایات فقهی امام باقر(ع) ویژه فقهاست

حجت‌الاسلام والمسلمین نورالهیان درباره روایات فقیه امام باقر(ع) عنوان کرد: روایت فقهی موجود از زبان امام باقر(ع) بسیار زیاد است به طوری که از ثلث پایانی جلد سوم این مسند شش جلدی آغاز شده و تا دو ثلث جلد پنجم آن ادامه دارد. در این روایات، مطالب متنوعی درباره مسایلی مانند حج، مکاسب، نکاح، امر به معروف و نهی از منکر، احرام، حرمت ربا و جهاد بیان شده و روش نگارش آن‌ها مانند سایر کتاب‌های فقهی است. اگرچه این روایات در رسائل الشیعه هم نوشته شده‌اند اما تفاوت عمده آن در این است که این مسند 400 سال پس از رسائل الشیعه نوشته شده است.

وی افزود: بخش دیگر مجموعه شش‌ جلدی مسند امام باقر(ع) به روایات اخلاقی و اعتقادی اختصاص دارد. در این بخش حرف‌های تازه‌ای وجود دارند و مخاطبان بسیاری احادیث دست اول ایشان را می‌توانند در یکصد صفحه آخر جلد پنجم آن مطالعه کنند.

نگاه شیعیان غیر اثنی‌عشر  به امام باقر(ع)

شاگرد علامه عطاردی درباره ششمین جلد مسند امام باقر(ع) اظهار کرد: پیروان مذهب زیدیه، زید فرزند دیگر امام سجاد(ع) را امام خود می‌دانند و حضرت محمدباقر(ع) را به عنوان پسر پیامبر(ص) قبول دارند. در جلد ششم این مجموعه قضاوت و نگاه شیعیان غیر اثنی‌عشر آورده شده است. همچنین بسیاری از عالمان اهل سنت، روایات امام صادق(ع) و امام باقر(ع) را در آثار خود آورده‌اند. در حقیقت در این بخش به تراث و میراث زیدیه و شاهد گفته‌های اهل سنت توجه شده است.

وی ادامه داد: بخش پایانی این اثر مانند همه مسندها، با نگاهی انتقادی به راویان احادیث پرداخته است. در این مبحث حدود 600 رجال معرفی شده است.

نورالهیان یادآور شد: ترجمه این مسند شش جلدی از زبان عربی به فارسی به تازگی به پایان رسیده است و درصددیم مجلدهای این مجموعه را  یکجا در اختیار علاقه‌مندان معارف اسلامی قرار دهیم.

وی در پاسخ به این سوال که «چه کسانی مخاطبان این اثر به شمار می‌آیند؟» گفت: کارشناسان ارشد و دکترا در رشته‌های قرآن، حدیث، فقه و کلام، پژوهشگران و محققان میراث فکری امام محمدباقر(ع) در سرزمین‌های مختلف دنیا مخاطبان این مجموعه شش جلدی محسوب می‌شوند. همچنین ائمه جمعه، مدرسان حوزه‌ها، فقها و استادان رشته‌های علوم انسانی می‌توانند از مضامین این مجموعه بهره ببرند.

این محقق حوزه دین بیان کرد: البته با ترجمه این اثر به زبان فارسی، عموم هم می‌توانند از مطالب مسند امام باقر(ع) استفاده کنند. در حقیقت این مجموعه اثری مرجع محسوب می‌شود و برای همگان به ویژه پژوهشگران کاربرد دارد. 

آیت‌الله عطاردی از فضلای اندیشمند، مورخ، محقق و صاحب حدود یکصد جلد کتاب است که شاخص‌ترین آن‌ها مسند حضرت فاطمه(س) و ائمه معصوم(ع) محسوب می‌شود. 

امام باقر(ع) در هفتم ذی‌الحجه سال ۱۱۴ پس از هجرت در سن ۵۷ به دستور هشام بن عبدالملک در مدینه مسموم شده و درگذشتند. هفتم ذی‌الحجه برابر با 21 مهرماه است.