به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، این نشست با عنوان «میعاد موعود» همزمان با فرا رسیدن موسم حج و روز عرفه برابر با 22 مهرماه در خانه موزه دکتر شریعتی با حضور علاقه‌مندان به این حوزه و خبرنگاران برگزار ‌شد. در هفتمین نشست «تفکر از نمای نزدیک» دکتر سوسن شریعتی، دختر مرحوم دکتر علی شریعتی، درباره کتاب حج پدرش سخنرانی کرد.

این نشست پس از قرائت آیاتی از قرآن کریم و خوانش دسته‌جمعی سرود ملی جمهوری اسلامی ایران آغاز شد. سوسن شریعتی نیز طی سخنانی  خود را مخاطب عادی کتاب حج و کسی که تجربه این فریضه الهی را ندارد، خواند و گفت: کتاب حج مانند آثار کویر و شهادت از جمله کتاب‌های پرخواننده شریعتی است که انتشار آن در این سال‌ها کمتر با موانع اجتماعی و سیاسی مواجه شده است، زیرا تا مومن و حاجی هست، این کتاب هم خوانده می‌شود. 

وی ادامه داد: کتاب «حج» برای مخاطب قابلیت در دسترس بودن و تقسیم شدن تجربیات شریعتی را دارد. در حقیقت، این کتاب خصلت متشابه بودن و منشور چند وجهی را داراست و فرد را به هزار راه می‌برد که این یکی از ویژگی‌های تفکرات شریعتی به شمار می‌آید.

دختر دکتر شریعتی با بیان این‌که در کتاب حج می‌توان دید که اندیشه شریعتی یک جریان و یک دنیای متفاوت است، اظهار کرد: این کتاب مثل یک ساختمان تعریف شده است و نادیده گرفتن هر بخش آن ممکن است ساختار آن را تغییر دهد.

وی با اشاره به سخن شریعتی مبنی بر این‌که «کتاب حج یک رساله فقهی نیست، بلکه یک رساله فکری یک مسلمان است» گفت: اندیشه شریعتی متهم به نگاه ارزیابانه از دین و توجیه دین برای جذابیت  است. برخی شریعتی را در زمره نقادان و منتقدان جدی صرف فقه برمی‌شمارند. بنابراین، پارادوکس در متن باعث می‌شود که بگوییم این اثر رساله فقهی نیست در عین حال که از مناسک حج سخن می‌گوید.

سوسن شریعتی با متفکر مذهبی خواندن پدرش، درباره کتاب حج گفت: شریعتی توانست ارتباطی میان مناسک حج و «من» را که در این مسیر مشخص نیست، جزیی از حج‌کننده معرفی کند. در این رساله، شریعتی پا به پای حاجی می‌آید؛از میقات و سلسله مراتب حج عمره آغاز می‌کند و سپس می‌کوشد توجیه خود را از مناسک حج بیان کند. وی در این اثر این سنت را می‌گذارد که هر مسلمانی باید تجربه خود از دین و سرزمین دینی خود را بازگو کند.

وی با بیان این‌که قصد شریعتی از نگارش کتاب حج، آوردن قرآن از قبرستان به شهر  و دوباره کتاب کردن کتاب است، عنوان کرد: به همین دلیل شریعتی در تعریف میقات می‌گوید که «میقات در حج یعنی مومنی که آگاهانه خود را به محل قرار می‌رساند». این کتاب دو سفر شریعتی به سرزمین عربستان را به هم ارتباط می‌دهد. البته محتوای این سفرها مضامین مشترکی دارند اما با یک تفاوت؛ شریعتی سفر نخست خود را مانند هر مسلمانی نظیر فریضه حج در اتحاد مسلمان توصیف می‌کند اما در دومین سفر خود به حج نگرشی متفاوت دارد.

شریعتی کتاب حج را در سه بخش مجزا معرفی کرد و گفت: بخش نخست «حج عمره» است که شریعتی آن را سفر به کعبه می‌خواند، بخش دوم «حج بزرگ‌تر» به معنای سفر از کعبه و آخرین بخش «بزرگ‌تر از حج، شهادت» نام دارد. شریعتی در آخرین بخش به نیمه‌تمام گذاشتن حج و شهادت امام حسین(ع) اشاره می‌کند.

وی ادامه داد: شریعتی «حج عمره» در این کتاب را در آهنگ کردن و به معنی خاص عصیان از دور باطل می‌داند. این متفکر مذهبی در این کتاب «موسم» را فراموش کردن دین یعنی بازگشت یک پشیمان، «احرام» پاک کردن نشانه‌های دیروز، «میقات» محل قرار و انتخاب آگاهانه، «کعبه» بام پرواز و نه سرمنزل، «طواف» در مدار خدا چرخیدن اما در مسیر خلق قرار گرفتن، «بیعت» نفی تو بودن و تبدیل شدن به ما، «سعی» رفت و برگشت هاجروار و «حج عمره» فراموش کردن خود و حرکت جمعی رو به کعبه می‌داند.

سوسن شریعتی گفت: حاجی، انسانی است که از طریق نفی هرگونه تشخّص و حل شدن در «ما»ی جمعی و رفتن به سوی کعبه و گشتن و گردیدن بر محور کعبه، فرآیند خودفراموشی را انجام می‌دهد. در این سفر است که تثلیث هاجر، ابراهیم و اسماعیل اهمیت می‌یابد. شریعتی معتقد است که هر فرد، اسماعیلی دارد آن را باید بیابد و قربانی کند، چون ابراهیمی کردن انسان، در حج اتفاق می‌افتد.

وی درباره بخش دوم اثر «حج بزرگ‌تر» و عرفات، مشعر، منا و رمی جمرات گفت: ورود به عرفات به معنای شناخت است. شریعتی در این کتاب می‌گوید که «در عرفات است که انسان وارد تاریخ می‌شود.» او عرفات را سرزمین شناخت می‌داند و گام نخست در مرحله نخست برمی‌شمارد. تجربه عرفات با پشت کردن به کعبه و با حضور دیگری آغاز می‌شود.

شریعتی با بیان این‌که «پدرم مشعر را شعور حرام و نوعی خودآگاهی مومنانه می‌داند و در حقیقت، شعور مرحله‌ای پس از عرفات است» گفت: شریعتی هنگامی که به منا می‌رسد، آن را سرزمین عشق و قربانی کردن می‌خواند و در کتابش می‌آورد که پس از رمی جمرات، عید قربان می‌شود، اسماعیل‌ات را بیاب و قربانی کن، ببین اسماعیل تو شاید خودت باشی. در حقیقت، مومن در مقام ابراهیم می‌ایستد و خودش ابراهیم می‌شود.

وی ایده‌ اصلی این کتاب را تجربه‌ای آزادی‌بخش دانست که با تجربه دینی شریعتی از مناسک حج برابر است و گفت: در این بخش شریعتی می‌گوید که «چگونه در حرمی که هیچ چیز نیست، دامن یک زن هست؟» او به حضرت هاجر در صفا و مروه اشاره دارد. تجربه شریعتی سیال است و مدام تغییر می‌یابد. او شخصیت‌های تاریخی را به موقعیت‌ها تغییر می‌دهد، مثل هاجر، اسماعیل و ابراهیم.

سوسن شریعتی درباره تفاوت این تجربه با تصوف اظهار کرد: شریعتی تجربه خود را با پیوند خوردن با جمع می‌داند و معتقد است سراغ خدا نیز باید رفت. در حقیقت، حج باید در محور خدا و در مسیر انسان‌ها صورت بگیرد. تجربه دینی بدل ساختن مومن به سوژه آزاد است. تجربه دینی قرب است و نیل نیست.

بخش پایانی این نشست به پرسش و پاسخ حاضران و علاقه‌مندان به آرای دکتر شریعتی به پایان رسید.

هفتمین نشست تفکر از نمای نزدیک دوشنبه (22 مهرماه) در خانه موزه دکتر شریعتی واقع در خیابان جمال‌زاده شمالی، نرسیده به خیابان دکتر فاطمی غربی، کوچه نادر، پلاک 9 برپا شد.