به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، در آموزه‌های اسلام بر عزاداری بر سالار شهیدان تاکید فراوانی شده‌است و در جامعه ما نیز چند روز پیش از آغاز محرم این عزاداری‌ها آغاز می‌شوند و تا پایان ماه صفر ادامه دارند، اما نکته مهم این است که آیا این عزاداری‌ها مطابق با اصول اسلام انجام و اخلاق در این هیات‌های عزاداری رعایت می‌شوند؟ 

به مناسبت فرارسیدن اربعین حسینی(ع) و برگزاری مراسم عزاداری، برای دستیابی به پاسخ این سوال‌ها با «مرتضی مهدوی یگانه» نویسنده، محقق، پژوهشگر حوزه دین و نویسنده کتاب‌های «گریه بر سالار شهیدان چرا»،«کوثر غدیر»،«یک قنوت ستاره»و «اربعین و چهل درس از آزادی آفرینان کربلا» گفت‌وگویی صورت داده‌ایم که می‌خوانیم:

 آیا امروزه اخلاق و گزاره‌های اخلاقی در هیات‌های مذهبی رعایت می‌شوند؟

ابتدا باید بگویم که به یقین دین برای هدایت انسان‌ها آمده‌است و هدایت انسان‌ها در سه بُعد اعتقادی، اخلاقی و عملی خلاصه می‌شود. عزاداری حضرت اباعبد‌الله(ع) اگر بخواهد هماهنگ با اهداف قیام امام حسین(ع) باشد، باید به سمت این سه جهت کلی حرکت کند اما آن‌چه مسلم است این‌که انسان‌ها همیشه با نقطه ایده‌آل و مورد قبول فاصله دارند. به این دلیل است که هیچ انسانی، انسان کامل نیست و فقط توانایی خود را برای رسیدن به کمال به کار می‌گیرد. بنابراین، طبیعی است که هیات‌ها و مجالس عزاداری امام حسین(ع) دارای کمبودها و آسیب‌هایی هم باشند که باید برای برطرف‌کردن آن‌ها تلاش کرد. به طور کلی جهت‌گیری هیات‌های عزاداری رو به رشد و کمال است و بنابراین، اگر نارسایی‌ها و آفات اخلاقی دیده می‌شوند باید با نگاهی مثبت برای اصلاح و برطرف کردن این مشکلات تلاش کنیم.

آیا اصول اخلاقی که باید در عزاداری‌ها رعایت شوند در قالب  مستندات دینی ما نوشته شده‌اند؟ 

اصول اخلاقی اسلامی در قرآن، روایات و سیره پیامبر(ص) و ائمه(ع) به‌وضوح قابل مشاهده‌است. اخلاق اسلامی را هم در دو بعد نظری و عملی می‌توان خلاصه کرد. بُعد نظری اخلاق اسلامی مساله معرفت و شناخت است. در دین اسلام بر عقل و نقل تاکید زیادی شده‌است. در این بُعد، عزاداران امام حسین(ع) و معتقدان به مکتب ولایت و امامت باید در چند محور شناخت و معرفت خود را به نظام ولایت در اسلام که تنها منحصر به شیعه نمی‌شود، تقویت کنند. بنابراین، عزاداران سومین پیشوای شیعیان باید پس از اعتقاد به دو اصل توحید و نبوت، به شناخت امامت و ولایت توجه کنند و مباحث کلی این نظام را به خوبی بشناسند. طبق نظام ولایت، 12 امام معصوم(ع) برای شیعیان انتخاب شده‌اند که سومین امام معصوم(ع) سرور و سالار شهیدان است. 

افراد یک جامعه اسلامی چگونه باید شناخت و اعتقاد خود را به نظام ولایت  اثبات کنند؟ 

عزاداران امام حسین(ع) باید در چند محور شناخت و اعتقاد خود به سومین پیشوای شیعیان جهان را تحقق بخشند. در گام نخست شناخت ارزش‌های وجودی امام حسین(ع) و شناخت شخصیت این امام بزرگوار دارای اهمیتی ویژه‌ است و گام بعدی به شناخت قیام عاشورا اختصاص دارد که در این مرحله باید علل، انگیزه و زمینه‌های قیام امام حسین(ع) و دستاوردهای نهضت عاشورا مورد توجه قرار گیرند. مباحثی مانند گریه، عزاداری، نحوه برگزاری مجالس، سینه‌زنی و بزرگداشت قیام عاشورا تنها با شناخت نظام عاطفی امام حسین(ع) امکان‌پذیر است.

چگونه می‌توان از سلامت عزاداری‌‌ها  محافظت کرد؟ 

برای برگزاری بهتر مراسم عزاداری و فاصله گرفتن از آفات و آسیب‌های عزاداری‌ها  باید ابتدا اهداف قیام عاشورا را بشناسیم. از آن‌جا‌که آسیب‌های عزاداری‌ها می‌توانند خدشه‌ای به چهره عزاداری‌ها وارد کنند باید مورد توجه عزاداران امام حسین(ع) قرار گیرند. مساله بسیار مهم این است که ما زیر سایه یک نظام و حکومت اسلامی زندگی می‌کنیم و در این نظام، مسوولیت‌ها تقسیم شده‌اند. برخی از این مسوولیت‌ها برای حفظ قیام عاشورا از آفات احتمالی طراحی شده و بنابراین غیر از وظایف و تکالیفی که مورد توجه همه افراد جامعه است، وظایف بسیار مهمی نیز بر دوش مسوولان اجتماعی و مسوولان تبلیغی جامعه قرار دارد. در واقع، اگر وظیفه و شناخت همه افراد جامعه و مسوولان جامعه به طور همزمان با هم انجام شوند، می‌توان ادعا کرد که قیام امام حسین(ع) و اهداف آن برای همه افراد جامعه شناسانده خواهد شد. 
بعد عملی عزاداری‌ها هم به رفتار و کردار عزاداران ارتباط دارد. خودسازی از عواملی است که رفتار عزاداران را شکلی اصولی می‌بخشد. اگر افراد یک جامعه با هدف شناخت شخصیت حقیقی خودشان به خود‌سازی نپردازند، می‌توان ادعا کرد که هیچ یک از ابعاد اسلام از جمله عزاداری امام حسین(ع) نمی‌تواند برای افراد کارساز و پر ثمر باشد. 

همیشه اگر هر پدیده‌ای با دو بعد «قابلی» و «فاعلی» همراه نباشد، آن حرکت ثمره‌ای را که باید نخواهد داشت. عزادارن امام حسین(ع) افرادی‌اند که باید با شناخت ارزش‌های مکتب حسینی(ع) بُعد «قابلی» شخصیت خود را تقویت کنند و پس از خودسازی و شناخت ارزش‌های اخلاقی اسلام و به ویژه مکتب حسینی(ع) اقدام به عزاداری کنند که دراین صورت می‌توان ادعا کرد که عزاداری پرثمری داشته‌اند.
در روایات زیادی بیان شده که اگر حتی یک قطره اشک برای امام حسین(ع) ریخته شود، آثار مثبتی به دنبال خواهد داشت. اشک که از جانب خداوند برای انسان‌ها به عنوان یک فیض الهی نازل می‌شود دربردارنده بُعد فاعلی عزاداری‌هاست. اگر بعد قابلی یعنی نفس و وجودی که اشک بر آن نازل می‌شود،شخصیت انسان، ساخته نشده باشد، برکاتی که از عالم ملکوت به عنوان فیض الهی نازل می‌شود، نمی‌تواند در به کمال رسیدن آن شخص کارساز باشد. بنابراین موضوع خودسازی برای دوستداران امام حسین(ع) بسیار مهم و اساسی است.

 یکی از مواردی که باید در خودسازی برای عزاداری امام حسین(ع) در نظر گرفته شود «اخلاص» است. عزاداری امام حسین(ع) باید تنها به خاطر خداوند باشد و هرچیزی که ممکن است موجب ریا یا آسیب‌ زدن به اخلاص عزاداری‌ها شود، باید از این عزاداری‌ها حذف شود.

از نظر شما برخی سبک‌های مداحی و موسیقی‌های رایج شده در عزاداری‌ها واقعا اخلاص به همراه دارند و اشک حقیقی را به دنبال خواهند داشت؟
نظر من این است که اگر قرار بر این باشد که ارزش‌های وجودی و ارزش‌های مکتب امام حسین(ع) را در ابعاد فردی و اجتماعی پیاده کنیم هیچ جایی برای آن‌چه که با این مکتب‌ها سازگاری ندارد، باقی نخواهد ماند. از جمله مواردی که با اخلاص عزاداری‌ها مطابقت ندارد، موسیقی‌هایی است که وارد عزاداری‌ها شده‌است. چرا باید زیبایی و لطافت آهنگ کلی عزاداری امام حسین(ع) رها شود و موسیقی که نسبتی با ارزش‌های امام حسین(ع) و دین خداوند ندارد، جایگزین آن شود؟ 

چگونه می‌توان با توسل به عزاداری‌ سالار شهیدان توطئه‌های بیگانگان، به ویژه شبکه وهابیت را که علیه قیام امام حسین(ع) شکل می‌گیرد،خنثی کرد؟
عزادارن امام حسین(ع) و کسانی که به مکتب امام حسین(ع) تعلق خاطر دارند باید بدانند که اگر از سوی دشنان نسبت به مساله‌ای عکس‌العمل نشان داده می‌شود باید به این نکته پی‌ببریم که آن مساله بسیار مهم و تاثیرگذار است، چون دشمنان ما هیچ‌گاه نسبت به مسایل بدون اهمیت، حساسیت نشان نمی‌دهند. بنابراین عزاداری سیدالشهدا(ع) حرکتی سازنده، متعالی، انگیزه دهنده و ظلم‌ستیز علیه جریان‌های استبدادی است. به همین دلیل بیگانگان نسبت به قیام عاشورا عکس‌العمل نشان می‌دهند. با زنده نگه‌داشتن عزاداری‌های توام با شناخت می‌توان به طور مستقیم با این توطئه‌ها مقابله کرد.

یک هیات عزاداری مطلوب چه ویژگی‌هایی باید داشته باشد؟ 

این جلسات و کسانی که در این آیین شورانگیز شرکت می‌کنند باید از دو منظر به عزاداری‌ها نگاه کنند. یکی حرکت ایجابی و دیگری حرکت سلبی. در عزاداری‌ها غیر از بحث وظیفه و شناخت باید تکالیف خود را جدی بگیریم. به عنوان مثال، بسیاری از جوانان، ساعت‌های زیادی را در هیات‌های عزاداری سپری می‌کنند اما متاسفانه عده کمی از آنان، چنان که شایسته است، به نماز خود توجه نمی‌کنند یا حتی وظایف خود را نسبت به خانواده و پدر و مادر خود فراموش می‌کنند، در حالی‌که باید آگاهی‌بخشی جامعی به عزاداران داده شود تا هر فردی به وظایف خود به‌خوبی عمل کند.