به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) ماده 12 قانون حمایت از حقوق مولفان، مصنفان و هنرمندان مصوب سال 1348 چنین است که «مدت استفاده از حقوق مادی پدیدآورنده موضوع این قانون که به موجب وصایت یا وراثت منتقل می‌شود از تاریخ مرگ پدیدآورنده 30 سال است و اگر وارثی وجود نداشته باشد یا بر اثر وصایت به کسی منتقل نشده باشد برای همان مدت به منظور استفاده عمومی در اختیار وزارت فرهنگ و هنر قرار خواهد گرفت. تبصره: مدت حمایت اثر مشترک موضوع ماده 6 این قانون سی سال بعد از فوت آخرین پدید آورنده خواهد بود.» اما در سال 1389 براساس اصلاحیه مجلس شورای اسلام، این محدودیت زمانی برای حمایت از حقوق مولفان، مصنفان و هنرمندان، از 30 سال به 50 سال افزایش یافت.

وی در این باره توضیح داد: در حقوق مالکیت فکری، استثنائاتی وجود دارد؛ در این استثنائات همواره بحث می‌شود که آیا اموال فکری، مال قانونی و شرعی محسوب می‌شود یا این‌که مال نیست بلکه یک نوع حق است و یا احیانا یک امتیاز است؟

نایب‌رییس کمیسیون حقوقی اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران بیان کرد: قانونگذاران به تبع کنوانسیون‌های بین‌المللی، حقوقدانان در حقوق مدرن امروز حتی فقها معتقدند که یک مال فکری از اموال مالکان آن‌هاست اما در این مورد استثنائاتی وجود دارد.

حسینی‌نیک ادامه داد: آن‌ها می‌گویند ما از یک اثر فکری مانند یک مال فیزیکی و مادی حمایت می‌کنیم؛ به این معنا که هر چیزی که یک کالا محسوب شود، مالکان آن تا الی‌الابد و بعد از فوت آن‌ها، ورثه‌ها مالک آن می‌مانند اما در برخی موارد استثنائاتی وجود دارد که در این موارد، دیگر از آن‌ها مانند یک مال فیزیکی و مادی حمایت نمی‌کنیم؛ «مال فکری» یکی از این استثنائات است که مالکیت مالک، محدودیت زمانی دارد.

این مولف حوزه حقوق مالیک فکری اظهار کرد: «امور آموزشی»، «نسخه‌برداری در کتابخانه‌ها» و «نقل‌قول‌ها» از دیگر استثنائات مذکور به شمار می‌آیند؛ به این معنا که افراد می‌توانند بدون اجازه مالک حتی اگر مالک زنده باشد، از آن‌ها بهره‌مند شوند.

وی با اشاره به استثناء دیگر در این حوزه گفت: چنانچه استفاده از یک اثر فکری، غیرانتفاعی و شخصی باشد، استفاده از آن بدون اجازه مولف مجاز است.

نایب‌رییس کمیسیون حقوقی اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران درباره استثنائات با موضوع زمان در حقوق مالکیت فکری اثر اظهار کرد: حداکثر زمان واگذاری اثر از طرف پدیدآورنده به ناشر، 30 سال است؛ اگر پدیدآورنده و ناشر کمتر از آن توافق کرده باشند، مشکلی نیست اما بیشتر از 30 سال هیچ ناشری نمی تواند حقوق مادی پدیدآورنده را قرارداد ببندد.

وی درباره استثناء دیگر با موضوع زمان اظهار کرد: بعد از فوت پدیدآورنده، حقوق مادی اثر تا 50 سال برای وصی یا ورثه باقی است. بعد از 50 سال این حقوق آزاد می‌شود و تحت نظارات حاکمیت قرار می‌گیرد؛ این موضوع مفاد ماده 12 قانون حمایت از حقوق مولفان، مصنفان و هنرمندان است.

نایب‌رییس کمیسیون حقوقی اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران ادامه داد: حال اگر پدیدآورنده برای ایجاد یک اثر دارای شرکایی باشد، مدت زمان حمایت از حقوق مادی آن‌ها تا 50 سال بعد از فوت آخرین شریک است.

وی در پاسخ به این پرسش که «در چنین شرایطی پس تکلیف حاکمیت و وراث پدیدآورنده چیست و چه کسانی می‌توانند اثر موضوع مورد بحث ما را منتشر کنند؟» گفت: حقوق مادی اثر تا 50 سال بعد از فوت پدیدآورنده برای وصی و وراث محفوظ است. بعد از 50 سال از نظر حقوق مادی، دیگر اثر مذکور مورد حمایت قرار نمی‌گیرد. به عبارت دیگر حقوق مادی آن آزاد می‌شود و همه ناشران می‌توانند اثر مذکور را منتشر کنند.

حسینی‌نیک در پاسخ به این پرسش که «ضرورت تدوین و تصویب ماده 12 قانون حمایت از حقوق مولفان و هنرمندان چیست؟ و آیا شما موافق این قانون و ماده هستید؟» گفت: بدون تردید صاحب اثر فکری، اثرش را با کمک نسل‌های قبلی خودش به وجود می‌آورد؛ در واقع یک اثر فکری نتیجه زحمات دانشمندان هر رشته است که پدیدآورنده آن، دستاوردها را مطالعه می‌کند، آموزش می‌بیند و مدنظر قرار می‌دهد تا یک اثر جدید با نوآوری و ابتکار به وجود آورد.

وی ادامه داد: قانونگذار به این موضوع توجه دارد که یک اثر فکری برگرفته از عقبه علمی و فرهنگی جامعه است و جامعه دارای حق ویژه‌ای در ایجاد یک اثر است؛ این حق جامعه است که بعد از مدتی که قانونگذار از پدیدآورنده به دلیل تولید علم و ابتکار در جامعه حمایت می‌کند تا دیگران نیز به تولید علم و ارایه نظرات جدید تشویق شوند، حقوق اثر را دریافت کند. قانونگذار به این موضوع توجه دارد که در عین حال که باید منافع یک اثر در طول زمان حیات پدیدآورنده و حتی 50 سال بعد از فوت آن به پدیدآورنده برسد، باید بعد از اتمام این مدت زمان (50 سال بعد) این حق آزاد شود و به مبدا اولیه خود که جامعه است، بازگردد و دِین خود به جامعه را ادا کند. بنابراین، تعیین مهلت و ایجاد محدودیت زمانی برای حمایت از آثار فکری به دلیل حمایت از جامعه است.

مدیرمسوول انتشارات مجد با اشاره به حقوق معنوی یک اثر که شامل حق سرپرستی و حق تمامیت است، گفت: حق سرپرستی و حق تمامیت اثر به طور دائم و بدون قابلیت واگذاری برای پدیدآورنده، الی‌الابد ثابت است؛ هیچ فردی حق ندارد در هیچ زمانی، با هیچ وسیله‌ای و در هیچ حالتی حق معنوی پدیدآورنده را مورد تعرض قرار دهد و به هیچ وجه محدودیت زمانی برای آن وجود ندارد.

این مولف حوزه حقوق مالکیت فکری در پایان سخنانش گفت: حال ماده 12 قانون حمایت از مولفان و هنرمندان که می‌گوید «حقوق مادی اثر تا 50 سال بعد از فوت پدیدآورنده برای وصی و ورثه ثابت است و بعد از اتمام این مدت زمان، این حق در اختیار عموم قرار می‌گیرد.» اشاره به نقش حاکمیت دارد؛ نقش حاکمیت برای آثار این‌چنینی فقط حفاظت و صیانت از حقوق مادی پدیدآورنده است و حاکمیت باید با کمک وزارتخانه یا سازمان ذیربط از حقوق معنوی پدیدآورندگان نیز حمایت کند و اجازه ندهد آثار مشمول ماده 12 قانون حمایت از حقوق مولفان، مصنفان و هنرمندان مورد تعرض تغییرنام اثر یا حذف و اضافه و تغییر محتوای اثر قرار گیرند.