خبرگزاري كتاب ايران (ايبنا)، سعيده زادقناد: نشست نقد و بررسی ترجمه «سیره ابن‌هشام» با عنوان فارسی «سیرت محمد رسول‌الله» با حضور بهاء‌الدین خرمشاهی مترجم، محقق و قرآن پژوه، حجت‌الاسلام محمد‌علی کوشا دین‌پژوه و از مفسران قرآن و مسعود انصاری مترجم کتاب، عصر يكشنبه نهم شهريور 1393 در سالن اندیشگاه کتابخانه ملی ایران برگزار شد.

كتابي به اندازه يك كتابخانه
در ابتدای این نشست بهاءالدین خرمشاهی، قرآن پژوه، مترجم و محقق حوزه ادبیات و دین به اهمیت ترجمه مجدد کتاب «سیره ابن‌هشام» اشاره کرد و ترجمه جدید این اثر توسط مسعود انصاری را حايز ویژگی‌هایي برجسته‌ دانست که در نوع خود بی‌نظیر است. وی با اشاره به نثر پخته، روان، صریح و آسان‌یاب این ترجمه، بارزترین ویژگی آن را در مطابقتش با نثر معیار فارسی دانست.

او در ادامه با تأکید بر اهمیت این ترجمه جدید از سیره ابن‌هشام گفت: سیره‌نویسی علم بزرگی در اسلام محسوب می‌شود که در طول تاریخ پس از اسلام بزرگان زیادی به نگارش آن پرداخته‌اند و اگر بخواهیم سیره‌های موجود را جمع آوری کنیم کتابشناسی مفصلی به دست خواهد آمد اما نکته قابل توجه این است که همه کتاب‌هایی كه در مورد حضرت محمد (ص) نوشته شده‌اند، سیره نیستند و ممکن است اشعاری در وصف پیامبر اکرم (ص) هم در بین آنها باشد.

اين دین‌پژوه در ادامه به معرفی سیره ابن‌هشام پرداخت و افزود: اولین و کهن‌ترین سیره عالم اسلام، سیره «ابن‌اسحاق» است که وی متوفای سال 150 هـجری قمری و معاصر با امام صادق (ع) بوده است و متاسفانه کل سیره ابن اسحاق در دست نیست ولی مطمئناً این سیره در دست ابن‌هشام بوده و شاید او در محضر ابن‌اسحاق هم حضور داشته است.

خرمشاهی در ادامه تشریح موضوع سیره‌نویسی و تفاوت آن با نقل محض از روایات تاریخی گفت: سیره ابن‌هشام، روایتی جامع است که ابعاد مختلف جامعه‌شناسی، مردم‌شناسی، قبیله‌شناسی و قرآن شناسی را دربر می‌گیرد. به عنوان مثال، سیره با معرفی بسیاری از قبایل مهم آن عصر آغاز می‌شود. علاوه بر این که ابن‌هشام کار خود را تهذیب می‌نامد و بخش‌های بسیار مفصل سیره ابن‌اسحاق را فرومی ‌کاهد تا جایی که به جای معرفی 200 قبیله به معرفی 50 قبیله بسنده می‌کند.

وی همچنین ضمن تمجید از سیره ابن‌هشام، فواید بسیاری را از مطالعه آن برشمرد و اضافه کرد: هر آن کسی که با علوم و معارف اسلامی، قرآن‌شناسی، علم الحدیث و هر دانشی که به نحوی با تاریخ صدر اسلام مرتبط است، سرو کار دارد و در پی شناخت پیامبر است، شاید این کتاب به اندازه یک کتابخانه به او اطلاعات بدهد تا جایی که اگر نگوییم کتاب مقدس و این واژه را مختص قرآن بدانیم، سیره ابن‌هشام را بتوان از آثار قدسی دانست و خوشبختانه ترجمه‌ای هم که از این اثر توسط استاد مسعود انصاری ارائه شده، ترجمه‌ای اعلا، فاخر، مفهوم و درخور توجه است.

درک فقه، نیازمند درک سیره است
حجت الاسلام محمدعلی کوشا دومین سخنران این نشست بود که سخنان خود را در سه محور کلی ایراد کرد. وی در اولین محور از مباحث خود به ضرورت تشکیل چنین نشست‌هایی در راستای اعتلای فکر و فرهنگ در جامعه اشاره کرد و سپس در خصوص حوزه‌هایي علمی‌ که مترجم سیره ابن‌هشام در آنها صاحب تألیف و ترجمه است، گفت: استاد مسعود انصاری، در پنج حوزه صاحب تألیفات برجسته‌ای هستند. در بخش قرآنیات، ترجمه قرآن کریم توسط ایشان بسیار دقیق صورت گرفته و از ویژگی‌های برجسته آن دقت‌های نحوی اثر است. همچنین ترجمه «تفسیر کشاف زمخشری»، بررسی تاریخی قصص قرآنی و ترجمه «تفسیر سوره یوسف» اثر امام محمد غزالی از آثار بی‌نظیر استاد انصاری به شمار می‌آیند.

در ادامه بحث، حجت‌الاسلام کوشا توجه جمع را به تبحر مسعود انصاری در حوزه حدیث جلب کرد و به کتاب‌های «پیام پیامبر» و ترجمه «ریاض الصالحین نبوی» توسط وی اشاره نمود. علاوه بر این، حوزه عرفانیات، به عنوان یکی از قلمروهای علمی‌ معرفی شد که انصاری به آن ورودی موفق داشته و حاصلش تألیف آثاری نظیر «عقل و هستی در اندیشه ابن‌عربی»، ترجمه «الکوکب الدری فی مناقب ذی‌النون المصری» و ترجمه مجموعه‌ای از «جبران خلیل جبران» بوده است.

این قرآن‌پژوه و منتقد ترجمه‌های قرآنی در ادامه معرفی حوزه‌های کاری و علمی مسعود انصاری، به حوزه حقوق نیز اشاره کرد و افزود: استاد انصاری در حوزه حقوق نیز صاحب تألیفاتی ارزشمند است. «دانشنامه حقوق خصوصی»در سه جلد از تالیفات اوست که کتاب سال شناخته شد. در زمینه سیره و تاریخ هم ترجمه کتاب «خاتم النبیین» در دو جلد با عناوین «محمد در مکه» و «محمد در مدینه» از آثار ارجمند ایشان است. همچنین «السیره النبویه» ابن‌هشام در سه جلد با عنوان فارسی «سیره محمد رسول‌الله» توسط ایشان ترجمه شده است.

حجت الاسلام و المسلمین کوشا در ادامه معرفی و طبقه‌بندی آثار مسعود انصاری، به اهمیت مطالعه سیره‌ها و به ویژه مداقه و تحقیق در تاریخ‌های دست اول پرداخت و آن را برای معرفی به نسل جدید ضروری تلقی و تاکید کرد: هرگز تاریخی که در قرون دوم، سوم و چهارم نوشته شده با تاریخی از قرن دهم به بعد نگاشته شده، قابل مقایسه نیست. تاریخ‌های دست اول نظیر «تاریخ یعقوبی»، «تاریخ طبری»، «تاریخ مروج الذهب»، «کامل ابن‌اثیر»، «تجارب الامم»، «شرح نهج‌البلاغه» و «الغارات» همگی از جمله آثاری هستند که سیره ابن‌هشام، پیشگام آنهاست و بدون شک همه آنها از این سیره استفاده کرده‌اند.

این مجتهد و استاد حوزه علمیه در بخش دیگری از سخنان خود به قرار داشتن بنای متن کتاب سیره ابن‌هشام بر سیره ابن‌اسحاق تاکید ورزید و گفت: آنچه از سیره ابن‌اسحاق موجود است، معلوم نیست به چه میزان برای نسبت دادن به او قابل اعتماد است ولی مسلماً آن چیزی که ابن‌هشام از سوی ابن اسحاق نقل کرده، قابل اعتماد و توجه است. در واقع ابن‌هشام، سیره ابن‌اسحاق را شرح، تفسیر، ضبط، ویرایش و تصحیح کرده و در این کار نیز بسیار موفق بوده است.

وی همچنین در راستای نقد و بررسی كار مترجم سیره ابن‌هشام، ترجمه کتاب را دارای سه ویژگی عمده و برجسته دانست و گفت: اولین ویژگی مهم این اثر آن است که سیره ابن‌هشام به صورت کامل نقل شده و مترجم در این زمینه امانتدار بسیار خوبی بوده است تا جایی که سه هزار و 700 بیت موجود در کتاب اصلی عیناً ترجمه شده است. این امر به لحاظ دشواری اشعار عربی، کاری بسیار سخت است. دومین ویژگی این اثر، تطبیقی بودن آن است، یعنی دانشجویان تاریخ و سیره که با متن عربی سیره ابن‌هشام مشکل دارند کاملاً می‌توانند تطبیقی عمل کنند و این خود راهنمایی بسیار مناسب برای دانشجویان رشته ادبیات عرب و تاریخ است. سومین ویژگی این اثر نیز روان و گویا بودن آن است و به تعبیر دیگر نثر معیار در آن رعایت شده است.

حجت‌الاسلام کوشا همچنین با طرح انواع ترجمه و طبقه‌بندی آنها به پنج دسته تحت اللفظی، تطبیقی، تفسیری، مضمونی و منظوم، ترجمه این کتاب را در زمره ترجمه های تطبیقی دانست و عنوان کرد: در این نوع ترجمه، قالب متن به همان اندازه قالب ترجمه است و همانا هنر در ترجمه تطبیقی خود را نشان می‌دهد.

همچنین وی در ادامه مطالب خود و اهمیت توجه به سیره‌نگاری و ترجمه مناسب از سیره‌های موجود یادآور شد: ما نیازمند بازنگری شناختمان در این حوزه هستیم. به عنوان مثال کسی که بخواهد مبحث فقهی جهاد را درک کند باید تاریخ را مطالعه کند؛ چرا که اگر سیره را خوب نفهمد، فقه را نیز به خوبی نخواهد فهميد. مثلاً درک مبحث فقهی جهاد منوط به خواندن تاریخ است و اگر بخواهیم ثابت کنیم جنگ‌های پیامبر ابتدایی نبوده و ماهیت دفاعی داشته است، نیازمند مطالعه چنین سیره‌هایی هستیم نه روایات بی‌سندی که غالیان آن را ساخته و پرداخته‌اند.

حجت‌الاسلام کوشا در ادامه، توجه به گرایش‌های تفسیری قرآن را از دیگر ویژگی‌های برجسته ترجمه جدید سیره ابن‌هشام دانست. وی در این زمینه تاکید کرد: این ترجمه اولا از لحاظ لغت، متن سیره ابن‌هشام را به‌خوبی تبیین و تشریح می کند و ثانیاً دارای نقاط تفسیری بسیار زیبایی است.

سیره پیامبر را باید در قرآن جست
پایان‌بخش این نشست نیز سخنرانی مسعود انصاری، مترجم سیره ابن‌هشام بود. انصاری با تاکید بر جایگاه سیره ابن‌هشام در جهان عرب و پس از آن فرهنگ ایرانی، به سیر پديد آمدن ترجمه خود اشاره کرد و در خصوص ترجمه تمامی اشعار متن عربی سیره ابن‌هشام گفت: شعر در ذات خود مشکلاتی دارد و ترجمه آن هم مشکلات خاص خود را دارد.

وی همچنین در راستای اهمیت سیره ابن‌هشام افزود: این سیره شرح وقایع و رخدادهای سده نخست تاریخ و تمدن اسلامی است اما همه سیره‌ها قطعا سیره کامل نیستند و سیره پیامبر (ص) را باید در قرآن جست چرا که آن چه شما در قرآن می‌بینید در هیچ متن دیگری مشاهده نمی‌کنید.

وي به عنوان نمونه‌اي از فوايد مطالعه سیره ابن‌هشام گفت: در اين سيره شما می‌بینید كه پیامبر هرگز جنگی را آغاز نکردند و هفتاد بار مسلمانان از جهاد منع شدند تا در هفتاد و یکمین بار دستور جهاد یافتند.

انصاری به عنوان نكته پاياني سخنان خود تاکید کرد: ما به مهربان زیستن در کنار هم نیازمندیم و این سیره در این راه به ما کمک می کند چرا که مهربانی بدون درک ساحت پیامبر امکان پذیر نیست.

قدردانی و تشکر از انتشارات مولی ناشر کتاب «سیره رسول الله» یا سیره ابن‌هشام از سوی مترجم و اهدای تقدیرنامه به پاس خدمات فرهنگی و علمی مسعود انصاری از طرف کتابخانه ملی ایران، پایان‌بخش این نشست بود.