خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) ـ مریم مرادخانی: «ژوزف آرتور دوگوبینو» نویسنده، اندیشمند سیاسی، خاورشناس، مورخ و دیپلمات فرانسوی است که در زمان حیاتش، جز نزد معدودی از روشنفکران و هنرمندان مانند «ریشارد واگنر» ـ موسیقی‌دان آلمانی ـ که دوست او بود، شناخته نشد ولی پس از مرگش، اندیشه‌های وی طرفدارانی یافت و اصول و عقایدش درباره عدم‌تساوی نژادها، مخصوصاً در آلمان بسیار موردتوجه قرار گرفت.
به همین بهانه در خلال این گزارش، نگاهی کوتاه به زندگی دوگوبینو خواهیم افکند و پس از سیری اجمالی در اندیشه‌های او، فهرستی از کتاب‌هایش را که در ایران، ترجمه‌شده‌اند، پیش رویتان قرار خواهیم داد.
زندگی‌نگار
«ژوزف آرتور دو گوبینو» (Joseph Arthur de Gobineau) در سال ۱۸۱۶ میلادی در شهر «ویل‌داوری» فرانسه، در خانواده‌ای اشرافی، پا به دنیا گذاشت. او در کودکی به مدرسه «بی‌ین» رفت و در آنجا، مقدمات زبان‌های شرقی را فراگرفت. بعد از مدتی به علت اخراج پدرش از ارتش فرانسه، روانه شهر «لوریان» شد و در آنجا به تاریخ و ادبیات علاقه پیدا کرد و از همان دوران، مسحور زیبایی‌های مشرق زمین شد.
گوبینو، در نوزده‌سالگی به پاریس رفت و به کارهای اداری و روزنامه‌نگاری مشغول شد. در سال ۱۸۴۹ «توکویل» وزیر امور خارجه فرانسه او را رئیس دفتر خود کرد و راه را برای سفرهای گوبینو به مشرق زمین هموار ساخت. وی در سال ۱۸۵۵ به همراه همسر و دخترش از طریق بندر بوشهر به ایران آمد و از طرف دربار، مورد استقبال باشکوهی قرار گرفت. او در طول اقامت خود در ایران به زبان فارسی مسلط و به کارهایی از قبیل سکه‌شناسی، مطالعه تاریخ و فلسفه و ترجمه متون فارسی به فرانسه مشغول شد.
همچنین او پس از مراجعت به فرانسه، در سال ۱۸۵۸ عازم آمریکا شد و پس از مدتی، بار دیگر به ایران سفر کرد و تا سال ۱۸۶۳ در تهران اقامت داشت. سال‌های آخر عمر او در سفر به سرزمین‌های اروپایی، مخصوصاً آلمان و ایتالیا سپری شد و در اواخر عمر هم در پاریس زیست. گوبینو، سرانجام در سال ۱۸۸۲ در شهر «تورین» درگذشت.
نازیسم، مولود اندیشه نژاد برتر
ریشه نظریات «نژادگرایانه» در عصر جدید را به گوبینو نسبت می‌دهند. هرچند در زمان حیات او، اندیشه‌هایش شناخته نشد اما پس از مرگ وی، تفکرات او طرفدارانی پیدا کرد و نظریه‌اش مبنی بر «عدم‌تساوی نژادها» در آلمان موردتوجه قرار گرفت و سبب‌ساز شهرت جهانی او شد.
تفکرات نژادگرایانه گوبینو و مکتب فلسفی‌اش که به «گوبینیسم» معروف است، مورد انتقادات بی‌شماری قرار گرفت اما باوجوداین، اندیشه‌های او در قرن بیست منشأ تحولات زیادی در اروپا شد. گوبینو در آرای خود، نژاد سفید را به‌عنوان نژاد برتر معرفی می‌کند و نقش آن را بیشتر از سایر نژادها در شکل‌دهی به تمدن بشر، مؤثر می‌داند. از این رهگذر، در نگاه گوبینو، نژادگرایی و آمیزش نژادی میان نژادهای سیاه، زرد و سفید باعث شده که درباره کشورگشایی‌های فرانسه نتوان خوش‌بین بود؛ چراکه اشغال سرزمین‌های دیگر، منجر به آمیزش نژادها می‌شود و سودهای آنی زودگذر را به زیان‌های جبران‌ناپذیر درازمدت مبدل می‌سازد.
اندیشه‌های او هرچند در شکل‌دهی به «نازیسم» هیلتری مؤثر بوده است اما گوبینو برخلاف مانیفست نازیسم، مطلقاً یهودستیز نبود و به یهودیان به‌عنوان نژادی آزاد، قوی و هوشمند می‌نگریست؛ همین مسئله سبب شد تا نازی‌ها، یهودستیزی خود را نه با آرای او بلکه با اندیشه «نیچه» توجیه کنند.
«سه سال در ایران» چه گذشت؟
گوبینو پس از سفر به ایران سفرنامه‌ای با عنوان «سه سال در ایران» نوشت. وی در این سفرنامه به موضوعات مهمی چون آداب و سنت عامه مردم، وضعیت فکری، اعتقادی و روابط اجتماعی آنان پرداخت و میان رفتار و آداب مردم ایران و مردم اروپا، به‌ویژه فرانسه، دست به مقایسه زد. ادیان در ایران و وضعیت آنان، بخش مهمی از کتاب او را تشکیل می‌دهد. او در این بخش به فرقه‌های مذهبی ایران ازجمله «شیخیه»، «بهاییت»، «زرتشتی»، «اهل الحق»، «علی اللهی» و امثال آن و نیز تبیین چگونگی و چرایی پیدایش این مذاهب اشاره‌کرده و همچنین، نگرش پاره‌ای از این مذاهب، درباره منجی گرایی را بیان کرده است. از بررسی گزارش‌ها و سخنان گوبینو درباره فرقه‌های مذکور، استنباط می‌شود که غالب فرقه‌های مذهبی در عصر قاجار، دارای گرایش و رویکرد باطنی و تأویلی بوده‌اند که حاصل اوضاع فرهنگی، مذهبی و سیاسی ایران در آن دوره است.
کتابشناسی «ژوزف آرتور دوگوبینو» در ایران
• تاریخ ایرانیان
کنت گوبینو، ترجمه ابوتراب خواجهنوریان (ن‍ظم‌ال‍دول‍ه)، بی‌جا، بی‌تا.
• سه سال در ایران
ک‍ن‍ت‌دو گوبینو، ترجمه ذب‍ی‍ح‌ال‍ل‍ه م‍ن‍ص‍وری، فرخی، 210 صفحه، بی‌تا.
• لیلا خانم (جنگ ترکمنها)
کنت دو گوبینو، ترجمه ناصر ایراندوست، آموزشگاه لاله‌زار نو، 42 صفحه، بی‌تا.
• نامه های کنت دو گوبینو و الکسی دو توکویل
رحمت‌الله مقدم مراغه‌ای، ابن سینا، 132 صفحه، بی‌تا.
• اف‍س‍ان‍ه‌ه‍ای آس‍ی‍ای‍ی
کنت دوگوبینو، ترجمه م. ع‍ب‍اس‍ی، کتابخانه ابن سینا، 336 صفحه، چاپ اول 1333، 50 ريال.
• نامههای ایرانی
کنت دوگوبینو، ترجمه ع‍ذرا غ‍ف‍اری، کتابفروشی دهخدا، 134 صفحه، چاپ اول 1341، 50 ريال.
• جنگ ترکمن یا آیینه تمام نمای اوضاع و احوال اجتماعی و اداری و کشوری و لشکری ایران در گذشته از زبان یک سرباز روستایی
گوبینو، ترجمه محمدعلی جمالزاده،جاویدان، 231 صفحه، چاپ اول 1357، 230 ريال.
• ق‍ن‍ب‍رع‍ل‍ی
کنت گوبینو، ترجمه محمدعلی جمالزاده، جاویدان، 210 صفحه، چاپ اول 1362، 220 ريال.
• ایران از نگاه گوبینو
ن‍اص‍ح ن‍اطق، ب‍ن‍ی‍اد م‍وق‍وف‍ات دک‍ت‍ر م‍ح‍م‍ود اف‍ش‍ار، 147 صفحه، چاپ اول 1364، 250 ريال.
• سفرنامه کنت دوگوبینو: سه سال در آس‍ی‍ا (۱۸۵۵ - ۱۸۵۸)
ترجمه ع‍ب‍دال‍رض‍ا ه‍وش‍ن‍گ م‍ه‍دوی، کتاب‌سرا، 487 صفحه، چاپ اول 1367، 3000 ريال.
• گ‍زارش‍ه‍ای سیاسی کنت دوگوبینو از ایران
آدری‍ان دوری‍س ه‍ی‌ت‍ی‍ه، ترجمه ع‍ب‍دال‍رض‍ا ه‍وش‍ن‍گ م‍ه‍دوی، جویا، چاپ اول 1370، 2500 ريال.
• اف‍س‍ان‍ه‌ه‍ای آس‍ی‍ائ‍ی: ب‍ی‌ب‍ی‌خ‍ان‍م،
گوبینو، ترجمه ع‍ب‍دال‍ح‍س‍ی‍ن م‍ی‍ک‍ده، تهران: نشر ن‍خ‍س‍ت‍ی‍ن: ج‍ار، 293 صفحه، چاپ اول 1377، 12000 ريال.
• اف‍س‍ان‍ه‌ه‍ای آس‍ی‍ای‍ی
کنت دگ‍وب‍ی‍ن‍و، ترجمه م‍ح‍م‍د ع‍ب‍اس‍ی، نشر چکامه، 252 صفحه، چاپ اول 1377، 8800 ريال.
• ق‍ن‍ب‍رع‍ل‍ی
کنت گوبینو، ترجمه محمدعلی جمالزاده، به کوشش علی دهباشی، سخن، 316 صفحه، چاپ اول 1382، 15000ريال.
• سه سال در آس‍ی‍ا: (۱۸۵۵ - ۱۸۵۸)
ترجمه ع‍ب‍دال‍رض‍ا ه‍وش‍ن‍گ م‍ه‍دوی، قطره، 368 صفحه، چاپ اول 1383، 32000 ريال.
• ش‍ک‍وه ایرانیان
دوگوبینو، ترجمه رض‍ا م‍س‍ت‍وف‍ی، س‍ازم‍ان م‍ی‍راث فرهنگی کشور (پ‍ژوه‍ش‍گ‍اه)، م‍ع‍اون‍ت معرفی و آموزش، اداره کل آموزش، انتشارات و ت‍ول‍ی‍دات فرهنگی، 168 صفحه، چاپ اول 1383.
• سه سال در ایران
ک‍ن‍ت‌دو گوبینو، ترجمه ذب‍ی‍ح‌ال‍ل‍ه م‍ن‍ص‍وری، نگارستان کتاب، 198 صفحه، چاپ دوم 1385، 40000 ريال.
• جنگ ترکمن
کنت دوگوبینو، ترجمه محمدعلی جمالزاده، سخن، 285 صفحه، چاپ اول 1386، 45000 ريال.
• تاریخ ایرانیان دوره باستانی
آرتور ژوزف دوگوبینو، ترجمه ابوتراب خواجهنوریان، ثالث، 251 صفحه، چاپ اول 1387، 45000 ريال.
• تاریخ ایرانیان دوره باستان
آرتور ژوزف دوگوبینو، ترجمه ابوتراب خواجهنوریان، سپهر ادب، 224 صفحه، چاپ اول 1392، 130000 ريال.
به همین بهانه در خلال این گزارش، نگاهی کوتاه به زندگی دوگوبینو خواهیم افکند و پس از سیری اجمالی در اندیشه‌های او، فهرستی از کتاب‌هایش را که در ایران، ترجمه‌شده‌اند، پیش رویتان قرار خواهیم داد.
زندگی‌نگار
«ژوزف آرتور دو گوبینو» (Joseph Arthur de Gobineau) در سال ۱۸۱۶ میلادی در شهر «ویل‌داوری» فرانسه، در خانواده‌ای اشرافی، پا به دنیا گذاشت. او در کودکی به مدرسه «بی‌ین» رفت و در آنجا، مقدمات زبان‌های شرقی را فراگرفت. بعد از مدتی به علت اخراج پدرش از ارتش فرانسه، روانه شهر «لوریان» شد و در آنجا به تاریخ و ادبیات علاقه پیدا کرد و از همان دوران، مسحور زیبایی‌های مشرق زمین شد.
گوبینو، در نوزده‌سالگی به پاریس رفت و به کارهای اداری و روزنامه‌نگاری مشغول شد. در سال ۱۸۴۹ «توکویل» وزیر امور خارجه فرانسه او را رئیس دفتر خود کرد و راه را برای سفرهای گوبینو به مشرق زمین هموار ساخت. وی در سال ۱۸۵۵ به همراه همسر و دخترش از طریق بندر بوشهر به ایران آمد و از طرف دربار، مورد استقبال باشکوهی قرار گرفت. او در طول اقامت خود در ایران به زبان فارسی مسلط و به کارهایی از قبیل سکه‌شناسی، مطالعه تاریخ و فلسفه و ترجمه متون فارسی به فرانسه مشغول شد.
همچنین او پس از مراجعت به فرانسه، در سال ۱۸۵۸ عازم آمریکا شد و پس از مدتی، بار دیگر به ایران سفر کرد و تا سال ۱۸۶۳ در تهران اقامت داشت. سال‌های آخر عمر او در سفر به سرزمین‌های اروپایی، مخصوصاً آلمان و ایتالیا سپری شد و در اواخر عمر هم در پاریس زیست. گوبینو، سرانجام در سال ۱۸۸۲ در شهر «تورین» درگذشت.
نازیسم، مولود اندیشه نژاد برتر
ریشه نظریات «نژادگرایانه» در عصر جدید را به گوبینو نسبت می‌دهند. هرچند در زمان حیات او، اندیشه‌هایش شناخته نشد اما پس از مرگ وی، تفکرات او طرفدارانی پیدا کرد و نظریه‌اش مبنی بر «عدم‌تساوی نژادها» در آلمان موردتوجه قرار گرفت و سبب‌ساز شهرت جهانی او شد.
تفکرات نژادگرایانه گوبینو و مکتب فلسفی‌اش که به «گوبینیسم» معروف است، مورد انتقادات بی‌شماری قرار گرفت اما باوجوداین، اندیشه‌های او در قرن بیست منشأ تحولات زیادی در اروپا شد. گوبینو در آرای خود، نژاد سفید را به‌عنوان نژاد برتر معرفی می‌کند و نقش آن را بیشتر از سایر نژادها در شکل‌دهی به تمدن بشر، مؤثر می‌داند. از این رهگذر، در نگاه گوبینو، نژادگرایی و آمیزش نژادی میان نژادهای سیاه، زرد و سفید باعث شده که درباره کشورگشایی‌های فرانسه نتوان خوش‌بین بود؛ چراکه اشغال سرزمین‌های دیگر، منجر به آمیزش نژادها می‌شود و سودهای آنی زودگذر را به زیان‌های جبران‌ناپذیر درازمدت مبدل می‌سازد.
اندیشه‌های او هرچند در شکل‌دهی به «نازیسم» هیلتری مؤثر بوده است اما گوبینو برخلاف مانیفست نازیسم، مطلقاً یهودستیز نبود و به یهودیان به‌عنوان نژادی آزاد، قوی و هوشمند می‌نگریست؛ همین مسئله سبب شد تا نازی‌ها، یهودستیزی خود را نه با آرای او بلکه با اندیشه «نیچه» توجیه کنند.
«سه سال در ایران» چه گذشت؟
گوبینو پس از سفر به ایران سفرنامه‌ای با عنوان «سه سال در ایران» نوشت. وی در این سفرنامه به موضوعات مهمی چون آداب و سنت عامه مردم، وضعیت فکری، اعتقادی و روابط اجتماعی آنان پرداخت و میان رفتار و آداب مردم ایران و مردم اروپا، به‌ویژه فرانسه، دست به مقایسه زد. ادیان در ایران و وضعیت آنان، بخش مهمی از کتاب او را تشکیل می‌دهد. او در این بخش به فرقه‌های مذهبی ایران ازجمله «شیخیه»، «بهاییت»، «زرتشتی»، «اهل الحق»، «علی اللهی» و امثال آن و نیز تبیین چگونگی و چرایی پیدایش این مذاهب اشاره‌کرده و همچنین، نگرش پاره‌ای از این مذاهب، درباره منجی گرایی را بیان کرده است. از بررسی گزارش‌ها و سخنان گوبینو درباره فرقه‌های مذکور، استنباط می‌شود که غالب فرقه‌های مذهبی در عصر قاجار، دارای گرایش و رویکرد باطنی و تأویلی بوده‌اند که حاصل اوضاع فرهنگی، مذهبی و سیاسی ایران در آن دوره است.
کتابشناسی «ژوزف آرتور دوگوبینو» در ایران
• تاریخ ایرانیان
کنت گوبینو، ترجمه ابوتراب خواجهنوریان (ن‍ظم‌ال‍دول‍ه)، بی‌جا، بی‌تا.
• سه سال در ایران
ک‍ن‍ت‌دو گوبینو، ترجمه ذب‍ی‍ح‌ال‍ل‍ه م‍ن‍ص‍وری، فرخی، 210 صفحه، بی‌تا.
• لیلا خانم (جنگ ترکمنها)
کنت دو گوبینو، ترجمه ناصر ایراندوست، آموزشگاه لاله‌زار نو، 42 صفحه، بی‌تا.
• نامه های کنت دو گوبینو و الکسی دو توکویل
رحمت‌الله مقدم مراغه‌ای، ابن سینا، 132 صفحه، بی‌تا.
• اف‍س‍ان‍ه‌ه‍ای آس‍ی‍ای‍ی
کنت دوگوبینو، ترجمه م. ع‍ب‍اس‍ی، کتابخانه ابن سینا، 336 صفحه، چاپ اول 1333، 50 ريال.
• نامههای ایرانی
کنت دوگوبینو، ترجمه ع‍ذرا غ‍ف‍اری، کتابفروشی دهخدا، 134 صفحه، چاپ اول 1341، 50 ريال.
• جنگ ترکمن یا آیینه تمام نمای اوضاع و احوال اجتماعی و اداری و کشوری و لشکری ایران در گذشته از زبان یک سرباز روستایی
گوبینو، ترجمه محمدعلی جمالزاده،جاویدان، 231 صفحه، چاپ اول 1357، 230 ريال.
• ق‍ن‍ب‍رع‍ل‍ی
کنت گوبینو، ترجمه محمدعلی جمالزاده، جاویدان، 210 صفحه، چاپ اول 1362، 220 ريال.
• ایران از نگاه گوبینو
ن‍اص‍ح ن‍اطق، ب‍ن‍ی‍اد م‍وق‍وف‍ات دک‍ت‍ر م‍ح‍م‍ود اف‍ش‍ار، 147 صفحه، چاپ اول 1364، 250 ريال.
• سفرنامه کنت دوگوبینو: سه سال در آس‍ی‍ا (۱۸۵۵ - ۱۸۵۸)
ترجمه ع‍ب‍دال‍رض‍ا ه‍وش‍ن‍گ م‍ه‍دوی، کتاب‌سرا، 487 صفحه، چاپ اول 1367، 3000 ريال.
• گ‍زارش‍ه‍ای سیاسی کنت دوگوبینو از ایران
آدری‍ان دوری‍س ه‍ی‌ت‍ی‍ه، ترجمه ع‍ب‍دال‍رض‍ا ه‍وش‍ن‍گ م‍ه‍دوی، جویا، چاپ اول 1370، 2500 ريال.
• اف‍س‍ان‍ه‌ه‍ای آس‍ی‍ائ‍ی: ب‍ی‌ب‍ی‌خ‍ان‍م،
گوبینو، ترجمه ع‍ب‍دال‍ح‍س‍ی‍ن م‍ی‍ک‍ده، تهران: نشر ن‍خ‍س‍ت‍ی‍ن: ج‍ار، 293 صفحه، چاپ اول 1377، 12000 ريال.
• اف‍س‍ان‍ه‌ه‍ای آس‍ی‍ای‍ی
کنت دگ‍وب‍ی‍ن‍و، ترجمه م‍ح‍م‍د ع‍ب‍اس‍ی، نشر چکامه، 252 صفحه، چاپ اول 1377، 8800 ريال.
• ق‍ن‍ب‍رع‍ل‍ی
کنت گوبینو، ترجمه محمدعلی جمالزاده، به کوشش علی دهباشی، سخن، 316 صفحه، چاپ اول 1382، 15000ريال.
• سه سال در آس‍ی‍ا: (۱۸۵۵ - ۱۸۵۸)
ترجمه ع‍ب‍دال‍رض‍ا ه‍وش‍ن‍گ م‍ه‍دوی، قطره، 368 صفحه، چاپ اول 1383، 32000 ريال.
• ش‍ک‍وه ایرانیان
دوگوبینو، ترجمه رض‍ا م‍س‍ت‍وف‍ی، س‍ازم‍ان م‍ی‍راث فرهنگی کشور (پ‍ژوه‍ش‍گ‍اه)، م‍ع‍اون‍ت معرفی و آموزش، اداره کل آموزش، انتشارات و ت‍ول‍ی‍دات فرهنگی، 168 صفحه، چاپ اول 1383.
• سه سال در ایران
ک‍ن‍ت‌دو گوبینو، ترجمه ذب‍ی‍ح‌ال‍ل‍ه م‍ن‍ص‍وری، نگارستان کتاب، 198 صفحه، چاپ دوم 1385، 40000 ريال.
• جنگ ترکمن
کنت دوگوبینو، ترجمه محمدعلی جمالزاده، سخن، 285 صفحه، چاپ اول 1386، 45000 ريال.
• تاریخ ایرانیان دوره باستانی
آرتور ژوزف دوگوبینو، ترجمه ابوتراب خواجهنوریان، ثالث، 251 صفحه، چاپ اول 1387، 45000 ريال.
• تاریخ ایرانیان دوره باستان
آرتور ژوزف دوگوبینو، ترجمه ابوتراب خواجهنوریان، سپهر ادب، 224 صفحه، چاپ اول 1392، 130000 ريال.
نظر شما