خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) ــ شیخ مجتبی قزوینی از جمله روحانیون و قرآن‌پژوهانی است که برای مبارزه با انحراف دینی و جریان‌های الحادی زمان خویش، از قرآن مدد جست  و با کمک این کتاب آسمانی، برای تبیین مبانی اسلامی و جاری ساختن اصول قرآنی در زندگی انسان، تلاش کرده است.

امروز 22 ذی‌الحجه، مصادف با درگذشت اوست؛ در این راستا معرفی مختصری از سیره قرآنی او و آثارش خواهیم داشت.

‌زندگی‌نگاشت
شیخ مجتبی قزوینی در سال 1279 ه.ش در قزوین دیده به جهان گشود. او از ابتدای نوجوانی به تحصیل علوم دینی روی آورد و پس از تحصیلات مقدماتی در قزوین در سال 1130 به همراه پدرش راهی نجف اشرف شد و مدت هفت‌سال از محافل علمی و محضر استادان نجف چون «سید محمدكاظم یزدی» و« میرزا محمدتقی شیرازی»، کسب فیض کرد. او در سال ۱۳۳۷‌ به ایران بازگشت و دوسال در زادگاهش قزوین اقامت نمود؛ سپس به قم مهاجرت و از درس مرحوم عبدالکریم حائری یزدی استفاده کرد و موفق به اخذ اجازه اجتهاد از او شد. قزوینی در سال ۱۳۳۹‌ به مشهد هجرت كرد و تا پایان عمر در همان شهر، اقامت گزید.

شیخ مجتبی قزوینی به مسایل اجتماعی و امور سیاسی اهتمام ویژه داشت. نخستین تلاش سیاسی‌ او به اواخر سال ۱۳۳۰ باز می‌گردد که وی همراه چند تن از روحانیان مشهد، از سوی روحانیت برای تعیین نمایندگان این صنف در مجلس شورای ملی در دوره هفدهم، انتخاب شد. او در سال ۱۳۴۲ بعد از دستگیری آیت‌الله خمینی از سوی حکومت پهلوی، به عنوان ابراز تنفر و اعتراض، دستور داد، ائمه جماعات مسجد گوهرشاد و سایر مساجد، نماز جماعت‌ها را تعطیل کنند و خود در اعتراض به این بازداشت، از مشهد به تهران آمد و به جمع روحانیون معترض پیوست.

شیخ مجتبی قزوینی، در روز دوشنبه ۱۴ فروردین ۱۳۴۶ مصادف با ۲۲ ذی‌الحجه ۱۳۸۶ پس از تحمل یک بیماری طولانی درگذشت و  پیکرش در حرم امام رضا (ع) به خاک سپرده شد. 

تالیفات
از  شیخ مجتبی قزوینی، آثار زیادی بر جای نمانده است که برخی از آنها عبارتند از «بیان‌الفرقان»، «رساله‌ای در معرفة‌النفس»، «رساله‌ای در نقد بر اصول یازده‌گانه ملاصدرای شیرازی»، «نسخه‌هایی در برخی علوم غریبه».

بیان‌الفرقان، آیینه افکار
بیان‌الفرقان تنها اثری است که بخشی از افکار و عقاید حاج شیخ مجتبی قزوینی را در خود منعکس می‏‌کند. این کتاب در شرایطی به چاپ رسید که جامعه ایران در چنگال استعمار و استثمار دست و پا می‏‌زد و دین چون بازیچه ای در اختیار جناح‌های قدرت قرار گرفته بود و بحران‌های عظیم دینی، جامعه را تهدید می‌کرد. بیش از ده حزب سیاسی در خراسان فعالیت‌های دامنه‌داری را طی چندین سال به سامان رسانده و به‌ویژه عقاید مارکسیستی و ماتریالیستی، اوج گرفته بودند.

در چنین فضایی شیخ مجتبی قزوینی، کتاب «بیان‌الفرقان» را نوشت و جلد اول آن‌را به توحید اختصاص داد و از آن به توحیدالقرآن یاد کرد. او در این کتاب، ضمن اثبات وجود خدا از راه مطالعه آیات آفاقی و انفسی، دیدگاه‌های مادیون را در زمینه روح شناسی ارزیابی می‌کند و شبهات زیادی را پاسخ می‌دهد. به دنبال آن بحث دقیقی در چگونگی حصول علم دارد و هشت بحث ابتکاری قرآن را در زمینه توحید، بررسی می‌کند و موضوعاتی مانند علم خداوند، حدوث و قدم عالم، مساله مبداء، جبر و تفویض و غیره را در آن طرح می‌سازد.

شیخ مجتبی در بیان‌الفرقان، تلاش می‌کند امتیاز معارف قرآن را بر معارف بشری به صورت استدلالی به اثبات برساند. او در جلد دوم کتاب در موضوع نبوت در قرآن و مسائلی مانند نظر قرآن درباره نبوت، بیان لزوم پیامبر، رابطه بشر و پیامبران، معجزات پیامبران و غیره بحث سخن می‌گوید. وی همچنین در جلد سوم کتاب، معاد را تبین می‌کند و تأویلات عرفا و فلاسفه را در این زمینه به نقد می‌کشد. جلد چهارم کتاب هم به نقد کتاب «قسطاس المستقیم» ابوحامد غزالی اختصاص یافته و نام «المیزان القرآن» بر آن نهاده شده است. شیخ مجتبی قزوینی، کوشش ابو حامد غزالی را در اثبات کردن وحدت دینی درست نمی‌داند و مشرب عرفا را نیز به نقد می‌کشد. از نظر او، عرفا دلیلی جز ادعای کشف ندارند و این ادعا حجّیت ندارد و برهان‌های فیلسوفان نیز، بنا به شواهد منطق، یقین آور نیست. وی اختلاف فاحش بین مشائین، اشراقیان و عرفا را بهترین دلیل بر متین نبودن برهان‌های آنان می‌داند. شیخ مجتبی در جلد پنجم کتاب در موضوع غیبت، رجعت و شفاعت بحث می‌کند و در این موضوع، نصوص و تصریحات ائمه هدی (ع) را بیان می‌کند. او همچنین اشکالات وارد شده به این موضوعات را مطرح کرده و به آنها پاسخ داده است.

آثاری از شیخ و آثاری بر شیخ
•    چ‍ش‍م‍ه‌س‍ار ح‍ق‍ی‍ق‍ت‌
ج‍واد گ‍ل‍ش‍ن‍ی‌ف‍ر، منتظران ظهور، 63 صفحه، چاپ اول 1379، 2500 ريال.

•    م‍ت‍ال‍ه‌ ق‍رآن‍ی‌ ش‍ی‍خ‌ م‍ج‍ت‍ب‍ی‌ ق‍زوی‍ن‍ی‌ خ‍راس‍ان‍ی‌
 م‍ح‍م‍دع‍ل‍ی‌ رح‍ی‍م‍ی‍ان‌ ف‍ردوس‍ی‌؛ ب‍ا م‍ق‍دم‍ه‌ م‍ح‍م‍درض‍ا ح‍ک‍ی‍م‍ی‌، دلیل ما، 540 صفحه، چاپ اول 1382، 27000 ريال.

•    ب‍ی‍ان‌‌ال‍ف‍رق‍ان
شیخ مجتبی قزوینی خراسانی، با مقدمه‌ای از محمدرضا حکیمی، به اهتمام نقی افشاری، حدیث امروز، 5 جلد، چاپ اول 1387،‌ 120000ريال.

•    بیان‌الفرقان فی توحیدالقرآن
مجتبی قزوینی‬‏‫؛ تعلیقات جعفر سیدان‬‏‫؛ تحقیق و تصحیح مدرسه علوم دینی حضرت ولی عصر (عج)، دلیل ما، چاپ اول 1389، 110000 ريال.