نمایندگی خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در قم ـ پایان یافتن نمایشگاه قرآن بهانه‌ای شد تا سراغ حجت‌الاسلام محمد نقدی مدیرعامل «مؤسسه فرهنگی ترجمان وحی» در قم برویم و با وی در زمینه اقدامات این مؤسسه در این سال‌ها و مشکلات مؤسسه فرهنگی ترجمان وحی به گفت‌وگو بنشینیم.

مؤسسه ترجمان وحی در چه سالی تأسیس شد و با چه اهدافی به فعالیت خود ادامه می‌دهد؟
مؤسسه فرهنگی ترجمان وحی با هدف ارائه ترجمه‌های صحیح، سلیس و شیوا از قرآن کریم به زبان‌های زنده دنیا در سال 1373 تأسیس شد و تا امروز با این هدف به فعالیت خود ادامه می‌دهد.

انگیزه اصلی ترجمه قرآن به زبان‌های مختلف بعد از انقلاب شکوهمند اسلامی ایران بود که عشق و علاقه افراد برای فهمیدن قرآن درخارج از مرزهای ایران اسلامی زیاد شد و افراد علاقه‌مند بودند به زبان خودشان مفاهیم آیات این کتاب آسمانی را بفهمند. به‌همین خاطر مسئولان در نظام جمهوری اسلامی به فکر افتادند که باید مؤسسه‌ای باشد تا بتواند به این امر مهم اقدام کند، زیرا ما نمی‌توانیم مردم دنیا را دعوت کنیم تا زبان عربی را برای فهم قرآن کریم فرا گیرند بلکه این وظیفه ماست که قرآن را به زبان‌های مختلف زنده دنیا ترجمه کنیم و در اختیار آنان قرار دهیم.

برای رسیدن به اهداف ترجمه قرآن به زبان‌های مختلف و زنده دنیا، این مؤسسه چه اقداماتی انجام داده است؟
راهکارهای انجام‌شده برای رسیدن به کار اجرایی ترجمه قرآن به زبان‌های مختلف و زنده دنیا این بود که ابتدا پیشینه کار را بررسی کردیم و آرشیوی از کلیه ترجمه‌های قرآن را که به زبان‌های زنده دنیا چاپ‌ شده بود با هدف شناسایی نقاط ضعف و قوت این ترجمه‌ها و تکرار نکردن اشتباه گذشتگان فراهم آوردیم، که خوشبختانه در حال حاضر آرشیو مؤسسه فرهنگی ترجمان وحی قریب به 6 هزار ترجمه قرآن را به 145 زبان مختلف دنیا دارد که سرمایه‌ای بزرگ است.

گام دوم ما برای انجام ترجمه‌ای جدید، جمع‌آوری منابعی بود که درباره نقد ترجمه‌های قرآن در مطبوعات داخلی و خارجی چاپ‌ شده بودند که در حال حاضر بیش از هزار نقد ترجمه قرآن توسط مؤسسه فرهنگی ترجمان وحی جمع‌آوری‌ شده است. در گام سوم کلیه مطالعات اروپایی را که قرآن‌شناسان و قرآن‌پژوهان درباره قرآن و ترجمه‌ آن انجام داده‌اند جمع‌آوری کردیم و بستری را فراهم آوردیم تا مترجمان بتوانند به وسیله کارشناسان قوی، ترجمه قرآن را انجام دهند. در حال حاضر ترجمه قرآن به 7 زبان زنده دنیا شامل: انگلیسی، فرانسه، ترکی استانبولی، ترکی آذری، چینی، اردو، اسپانیایی و ژاپنی توسط این مؤسسه به چاپ رسیده است.

تازه‌ترین ترجمه قرآن کریم را به چه زبانی به چاپ رسانده‌اید؟
ترجمه قرآن کریم به زبان ژاپنی آخرین و تازه‌ترین ترجمه مؤسسه فرهنگی ترجمان وحی است که در بهمن سال گذشته رونمایی شد و جایزه جهانی کتاب سال را از آن خود کرد.

برای آینده ترجمه قرآن کریم را به چه زبان‌هایی در دست انتشار دارید؟
تقریبا 8 ترجمه به زبان‌های روسی، پشتو، بلتی، گرجی، رواندایی، لوگاندایی، لزگی و بنگالی را آماده چاپ داریم و شش ترجمه دیگر در حال انجام است که در سال‌های آینده آماده می‌شود.

البته ترجمه قرآن کریم کار ساده‌ای نیست. در واقع ما نمی‌توانیم این کتاب را به وسیله قرآن‌پژوهان ایرانی برای همه کشورها ترجمه کنیم، بلکه باید از تمام قرآن‌پژوهان و متخصصان در سایر کشورهای اسلامی و غیراسلامی بهره بگیریم تا قرآن به وسیله آنان ترجمه شود که خوشبختانه مؤسسه فرهنگی ترجمان وحی این کار را در دست اجرا دارد.

مؤسسه چه اقداماتی برای شناسایی قرآن‌پژوهان در سراسر کشور کرده است؟
انتشار مجله ترجمان وحی از دیگر اقدامات مؤسسه فرهنگی ترجمان وحی است. این مجله دوفصلنامه است، هر شش ماه یکبار چاپ می‌شود، امتیاز بین‌المللی دارد و به سراسر جهان و به دست کلیه رایزنی‌های فرهنگی ما در خارج از کشور و به قرآن‌پژوهان و کتابخانه‌های مهم دنیا می‌رسد. از این طریق ما می‌توانیم نیروهایمان را شناسایی کنیم، زیرا در این مجله به معرفی مترجمان قرآن، مطرح کردن نقد و بحث‌های نظری ترجمه قرآن و آخرین اطلاعات و آمار ترجمه‌های قرآن پرداخته می‌شود و پلی ارتباطی میان ما و کسانی است که به نوعی علاقه‌مند به کار در این زمینه هستند.

البته در حال حاضر در حوزه علمیه قم از 80 کشور جهان دانشجو وجود دارد و زمانی که آنان به سطوح عالی رسیدند مؤسسه فرهنگی ترجمان وحی از آنها دعوت می‌‌کند که در این مؤسسه حضور یابند و توانمندی‌های لازم را برای ترجمه قرآن فرا گیرند و برای ترجمه قرآن تربیت شوند.

جدی‌ترین مشکل مؤسسه فرهنگی ترجمان وحی تاکنون چه بوده است؟
مشکل اول بحث بودجه است. در حال حاضر در کشور ایران بودجه فرهنگی بودجه قابل توجهی نیست و این مشکل کمبود بودجه فرهنگی یک مسئله عمومی است و اختصاص به مؤسسه فرهنگی ترجمان وحی ندارد. مؤسسه فرهنگی ترجمان وحی هم به دلیل کمبود بودجه، 8 ترجمه آماده به زبان‌های مختلف زنده دنیا را نمی‌تواند به چاپ رساند.

مشکل دوم نبود افراد خبره، متخصص و مسلط برای انجام این رسالت مهم است، زیرا ترجمه قرآن کریم بین 5 تا 10 سال به طول می‌انجامد و این ترجمه، تخصص‌های مختلف را می‌طلبد و ما بدون شک در این زمینه افراد واجد همه این تخصص‌ها را نداریم. به همین دلیل ما در این مؤسسه امکاناتی پژوهشی و آموزشی فراهم کرده‌ایم تا افراد در این مؤسسه بورسیه شوند و دوره‌های مختلف را بگذرانند و علاوه بر این یک کتابخانه تخصصی زبان و فرهنگ لغت را هم فراهم آورده‌ایم که در حال حاضر قریب به 5 هزار جلد فرهنگ لغت دارد.

آیا نهادی برمؤسسه فرهنگی ترجمان وحی نظارت می‌کند؟
مؤسسه فرهنگی ترجمان وحی به وسیله سازمان اوقاف و امور خیریه و با همکاری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تأسیس شد و با موافقت مسئولان ذی‌ربط، این مؤسسه به عنوان یک نهاد مستقل به ثبت رسید. البته هنوز هم سازمان اوقاف و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی حامی این مؤسسه هستند و به آن کمک می‌کنند.

لطفا تاریخچه‌ای از نخستین ترجمه قرآن کریم بگویید و این که در حال حاضر وضعیت ترجمه این کتاب آسمانی توسط مذاهب مختلف چگونه است؟
اولین ترجمه قرآن کریم بر اساس اسناد و مدارک تاریخی که در حال حاضر وجود دارد، به زمان وجود نازنین پیامبر اسلام (ص) بازمی‌گردد. معروف است که به وسیله سلمان فارسی ــ که فردی ایرانی بود ــ سوره حمد به فارسی ترجمه‌ شد. بعدها هم به دلیل رابطه مسلمانان با غرب، کتاب آسمانی قرآن در ابتدا توسط کشیش‌های مسیحی به زبان‌های اروپایی ترجمه شد که متأسفانه به دلیل جنگ با اسلام این ترجمه‌ها غرض‌آلود بود.

اما رفته رفته مسلمانان به زبان‌های دیگر تسلط پیدا کردند و از اواخر قرن 19 و 20 ه. ق ترجمه قرآن به وسیله خود مسلمانان شروع شد و تا امروز ادامه دارد که در حال حاضر ترجمه‌های خوبی از قرآن کریم توسط مسلمانان ارائه‌شده است.

البته ترجمه قرآن به وسیله افرادی از صاحبان مذاهب مختلف هم انجام‌شده که نمونه‌های ترجمه افراد یهودی‌مذهب و مسیحی‌مذهب در آرشیو ما وجود دارد؛ حتی افراد کافر و کمونیست نیز کتاب آسمانی قرآن را ترجمه کرده‌اند اما خوشبختانه در حال حاضر ترجمه‌هایی که به وسیله مسلمانان انجام می‌شود زیاد است. البته اهل سنت ترجمه‌هایشان از این کتاب آسمانی نسبت به شیعیان بیشتر است که مؤسسه ترجمان وحی این فرصت را ایجاد کرد و ترجمه‌هایی که در ایران به زبان‌های مختلف دنیا از قرآن انجام شد، همگی با گرایش معارف اهل بیت بوده‌ است.

آقای نقدی، استقبال و کیفیت سومین نمایشگاه قرآن و عترت در استان قم را که در اثنای ماه مبارک رمضان برگزار شد، چگونه دیدید؟
به‌نسبت، خوب بود، اما به دلیل زمان گشایش نمایشگاه (از ساعت 23) که زمان استراحت روزه داران بعد از افطار است، این زمان چندان مناسب به نظر نمی‌آمد و محیط مناسبی هم برای این نمایشگاه در نظر گرفته نشده بود. باید این ابتکار را دستگاههای فرهنگی داشته باشند و از الآن برای سال آینده برنامه‌ریزی کنند که این نمایشگاه در محلی برگزار شود که همه نوع امکانات داشته باشد و افراد بتوانند همه محصولات قرآنی را به نمایش بگذارند تا افراد با خانواده‌هایشان حضور پیدا کنند. اما متأسفانه امسال این نمایشگاه محدود بود. به همین دلیل استقبالی چشمگیر را شاهد نبودیم. البته باید از اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان قم و شهرداری تشکر کرد که در شهری که مظهر فرهنگ تشیع است قرآن به نمایش گذاشته می‌شود. کار بزرگ و پسندیده‌ای انجام شد و ما معتقدیم باید اطلاع‌رسانی نسبت به این گونه برنامه‌ها گسترش یابد.