ربیعی در گفت‌وگو با خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، عنوان کرد: به نظر من پژوهش‌های تالیفی درباره هنر دینی و زیبایی‌شناسی اسلامی کم نیست، هرچند با توجه به پیشینه درخشان هنر اسلامی، باید تعداد آنها بیشتر از این باشد.

وی افزود: در یک نگاه کلی کتاب‌های منتشر شده در زمینه هنر اسلامی را می‌توان به دو گروه عمده تقسیم‌بندی کرد؛ نخست آثاری که به بررسی مصداق‌های هنر اسلامی پرداخته‌اند و دوم آثاری که مبانی نظری و مفهوم هنر اسلامی را بررسی و تحلیل کرده‌اند. از آثار گروه نخست می‌توان به کتاب‌های حوزه تاریخ هنر و معماری اسلامی اشاره کرد که در این زمینه کتاب‌های بسیاری در بازار موجود است.

ربیعی ادامه داد: دسته دوم یعنی آثاری که به طور مفهومی به هنر اسلامی پرداخته‌اند، به نسبت دسته اول از نظر کمیت محدودند. با توجه به پشتوانه فرهنگی و هنری غنی ایرانی ــ اسلامی، به نظر می‌رسد که لازم است، پژوهش‌های متعدد و بیشتری درباره هنر اسلامی انجام شود. به عبارت دیگر وقتی از دامنه این فرهنگ این همه میراث هنری برجسته برجای مانده، لازم است که به مبانی نظری آن بیشتر پرداخته شود.

نویسنده کتاب «فلسفه هنر ابن‌سینا» با اشاره به این نکته که هنر اسلامی بدون پشتوانه نظری شکل نگرفته است، گفت: این همه مساجد عظیم و باشکوه، کتاب‌آرایی‌های شاهکار، نگارگری‌های مختلف و آثار گوناگون خوشنویسی و... همه در دامن فرهنگ غنی اسلامی شکل گرفته‌اند و یقینا این آثار نمی‌توانستند بدون پشتوانه نظری شکل گرفته باشند.

وی در ادامه به تفاوت زیبایی شناسی از دیدگاه اندیشمندان مسلمان با زیبایی‌شناسی مدرن اشاره کرد و گفت: مبانی نظری هنر اسلامی به صورت مستقل درگذشته مطرح نشده‌ است، چرا که رشته‌ای با عنوان زیبایی‌شناسی و مانند آن، زاییده دوران مدرن هستند و اساسا نگاه گذشتگان به زیبایی و هنر با نگاه مدرن به این دو مقوله تفاوت‌های جدی داشته است.

ربیعی اضافه کرد: متفکران مسلمان در طول تاریخ تفکر اسلامی درباره هنر و زیبایی سخنان قابل توجهی داشته‌اند، اما مشکل اینجاست که آنها این مباحث را به صورت مستقل و در قالب آثار و رساله‌های مجزا مطرح نکرده‌اند، بلکه نظریات آنها در این مورد به صورت پراکنده در کتاب‌های مختلف‌شان بیان شده است. بر این اساس یافتن و شرح این دیدگاه‌ها نیازمند تلاش بسیار و جست‌وجوی فراوان در آثار این متفکران است.

مدیر کتابخانه فرهنگستان هنر همچنین در پاسخ به این سوال که «آیا ضعف کنونی جامعه هنری ایران در ساخت آثاری که در زمره هنر دینی قرار می‌گیرند، به‌دلیل عدم شرح و بررسی مبانی نظری هنر اسلامی در آثار و رساله‌های متفکران مسلمان است؟» گفت: به نظر من اگر ضعفی در ساخت و یا تولید مصادیق هنر دینی ــ اعم از سینما، هنرهای تجسمی و... ــ مشاهده می‌شود، لزوما به دلیل کمبود منابع نظری نیست. اگرچه مبانی نظری می‌تواند به عنوان پیش‌زمینه‌ای برای تولید هنر اسلامی موثر باشد، اما این مساله تنها شرط لازم برای تولید این گونه از هنر نیست. برای خلق آثار هنری دینی و اسلامی لوازم دیگری هم لازم است.

ربیعی در پاسخ به این سوال که «دشواری‌های پژوهش بر دیدگاه‌های زیبایی‌شناختی متفکران مسلمان درچه مواردی است؟» توضیح داد: یکی از این دشواری‌ها این است که برای پژوهش در این موضوع باید به منابع اصیل و اصلی مراجعه کرد و این منابع اکثرا به زبان عربی قدیم است و باید مراجعه کننده و محقق آشنایی تخصصی با زبان عربی داشته باشد. دشواری دیگر در این است که این مطالب و دیدگاه‌ها به صورت پراکنده در آثار حکما و عرفا مطرح شده و یافتن و استنباط آنها، نیازمند آشنایی با کل منظومه فکری آن فیلسوف، عارف و یا فقیه مسلمان، است. به عنوان مثال ابن‌سینا دیدگاه‌های خود درباره زیبایی را در آثار الهیاتی و منطقی خود ارائه کرده و درک این نظریات نیازمند آن است که با الهیات و منطق از منظر این فیلسوف آشنا شد و این کار طبیعتا زمان بسیاری می‌طلبد.

مترجم کتاب «فلسفه زيبايی: تفسيری تومائی» درباره دیگر دشواری‌های پژوهش در آرای زیبایی‌شناختی اندیشمندان مسلمان در قرون گذشته، گفت: نباید فراموش کرد که ما اکنون در دنیای جدید قرار داریم، بنابراین پژوهش بر روی آرا و افکار اندیشمندان قرون گذشته باید برای فعالان هنر امروز قابل فهم باشد. بنابراین کار مهم دیگر این است که پس از استنتاج مباحث و مفاهیم از کتاب قدما باید آنها را به زبان امروزی ارائه کرد. همچنین برای این کار باید با زبان هنر در دوران کنونی نیز آشنایی داشت. دستیابی به هر کدام از این تخصص‌ها به هیچ عنوان کار ساده‌ای نیست و طبیعتا کسی که می‌خواهد درباره این مسائل پژوهش کند باید تمام تخصص‌هایی را که بیان کردم، به صورت یکجا داشته باشد.  

هادی ربیعی دانش‌آموخته مقطع دکترای فلسفه هنر است و هم‌اکنون به عنوان عضو هیات علمی فرهنگستان هنر و مدیر کتابخانه تخصصی این نهاد به فعالیت اشتغال دارد.

«فلسفه هنر ابن‌سينا» نام مهم‌ترین کتاب تالیفی ربیعی است. با کوشش وی همچنین کتاب «جستار‌هايی در چيستی هنر اسلامی: مجموعه مقالات و درسگفتارها» نیز منتشر شده است.

«فلسفه زيبايی: تفسيری تومائی» نوشته آرماند آگوستين‌مورر، «هنر مسيحی» نوشته بت ويليامسون و «توماس آكوئينی» نوشته فرگس كر، نام شماری از ترجمه‌های منتشر شده ربیعی است.  

در این‌باره بخوانید:
1ـ جباران: پژوهش‌های تالیفی درباره هنر دینی اندک و منحصر به بازخوانی دیدگاه‌های اندیشمندان غربی است (اینجا)

2ـ ریخته‌گران: تدوین نظریه هنر اسلامی به شیوه غربی ممکن نیست/ وجه اسلامی بودن هنرها به عرفانی بودن آنهاست (اینجا)

3ـ سلیمان‌نژاد: اغلب پژوهش‌های موجود در زمینه هنر دینی فاقد توان زایشگری فکری و ذوقی‌اند (اینجا)