گزارش این نشست را از اینجـــا بشنوید.

به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) مراسم رونمایی از کتاب «الگوی ارتقای سرمایه فرهنگی در ایران» اثر مشترک سید رضا صالحی امیری رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی و رزیتا سپهرنیا سه‌شنبه ۱۳ مرداد در سالن اجتماعات کتابخانه مرکزی پارک شهر برگزار شد.

باقر ساروخانی، استاد جامعه‌شناسی در این نشست طی سخنانی گفت: امروز روز باشکوهی است و من این روز را فراموش نمی‌کنم، چون روز تولد یک اثر ارزشمند برای یک فرد و جامعه است.

وی با طرح این سؤال که توسعه از کجا ناشی می‌شود، افزود: گاهی در علم جامعه‌شناسی گفته می‌شود که توسعه تابع جغرافیاست و هر جا آب و هوای خوب وجود داشته باشد توسعه رخ می‌دهد. گاهی هم گفته می‌شد که توسعه منوط به وجود منابع طبیعی است البته در چنین شرایطی رشد اتفاق می‌افتد اما توسعه نه! بنابراین در مجموع اگر بخواهم در یک کلام خلاصه کنم باید بگویم که توسعه ذات فرهنگی دارد و از جنس فرهنگ است.

وی با اشاره به گفته‌ای از آریان‌پور در یکی از آثارش گفت: او معتقد است که فرهنگ تولید ارتقا می‌کند. ما چند بار متولد می‌شویم. یک بار تولد بیولوژیک داریم اما بعد از آن تولد فرهنگی است و آرام آرام جامعه‌پذیر فرهنگی می‌شویم و یاد می‌گیریم چگونه غدا بخوریم، ارتباط بگیریم و زندگی کنیم.

سرمایه فرهنگی باید همه جای جامعه باشد
ساروخانی ادامه داد: هرگز نمی‌توان از این موضوع غافل شد که فرهنگ زیربنای ترقی است. من وقتی فرهنگ و تمدن را تشریح می‌کردم گفتم که تمدن بدون فرهنگ معنایی ندارد. سرمایه فرهنگی باید همه جای جامعه باشد. ما ماشین وارد می‌کنیم اما اگر فرهنگ ترافیک را وارد نکنیم به جای اینکه ماشین برای ما احساس آرامش بیاورد موجب مرگ، نیستی و هوای آلوده می‌شود. آپارتمان‌نشینی هم این گونه است و اگرچه در سنت ما نبوده اما اگر فرهنگش تولید نشود موجب اغتشاش و آسیب می‌شود.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه در جای جای کشور نیازمند سرمایه فرهنگی هستیم، گفت: فرهنگ عنصر اساسی است و توسعه تولید می‌کند در حالی که پول تولید توسعه پایدار نمی‌کند. هنگامی که ما در پاریس در کوی دانشگاهی بودیم استادی سخنرانی کرد و گفت شما اگر پول را در جامعه فقیر بدون فرهنگ بریزید توسعه ایجاد نمی‌شود و ایجاد اغتشاش می‌کند. شما اگر به یک ارگانیسم سالم سیب بدهید جذبش می‌شود اما اگر ارگانسیم مریض باشد این سیب جذب نمی‌شود. برخی فکر می‌کردند کشورهایی که نفت دارند در جایگاه برینی هستند در حالی که اکنون می‌بینند این یک اشتباه بزرگ است.

فرهنگ توسعه ایجاد می‌کند
وی با تاکید بر اینکه فرهنگ توسعه ایجاد می‌کند، تصریح کرد: آنچه باید تولید کنیم بنای با شکوه فرهنگ، تربیت انسان‌های فرهنگی و تقویت سرمایه‌های فرهنگی در بعد فردی، خانوادگی و اجتماعی است.

این استاد دانشگاه یادآور شد: رشد از توسعه جداست چون به طور مثال با رشد می‌توانیم کارخانه ایجاد کنیم اما توسعه نمی‌توان ایجاد کرد. باید از رشد به توسعه برسیم. من در کتاب جامعه‌شناسی ارتباطات به نقش رسانه‌ها در فرهنگ اشاره کردم. در این کتاب گفتم که مک لوهان می‌گوید ما نیازمند آن هستیم که سرمایه فرهنگی را در بین افراد جامعه تولید کنیم.

وی افزود: ما در خارج از کشور بعضاً افرادی را می‌بینیم که چشم فرهنگی و بصیرت فرهنگی دارند و به همین دلیل با یک کتاب، نقاشی و یا یک نمایش حرف می‌زنند. این عادات را در ایران کمتر داریم. باید در این باره از خانواده‌ها آغاز کنیم و مادران در این راه نقش عظیمی را بر عهده دارند.

وی با اشاره به بحث بوردیو درباره عادتواره‌ها گفت: عادتواره بدین معنی است که شما باید فرزندتان را طوری تربیت کنید که فرهنگی باشد. باید دید این فرزند را چگونه می‌شود تربیت کرد. الفبای نخستین فرهنگ و عادتواره مادری است که در کنار فرزند خود کتاب می‌خواند و به شیوه‌های درست جامعه‌پذیری دست می‌زند.

ساروخانی با تاکید بر اینکه در جامعه‌پذیری فشار مطرح نیست و باید گزینش و مطلوبیت داشته باشیم، یادآور شد: در کتاب «الگوی ارتقای سرمایه فرهنگی در ایران» نیز به بحث گزینش و مطلوبیت اشاره شده است. شما اگر بخواهید فرزندتان را فرهنگی تربیت کنید باید برای او گزینه‌هایی درست کنید و بعد یک گزینه را برایش برجسته کنید و پاداشی برایش قرار دهید تا آن را انتخاب کند.

وی اظهار کرد: مادری که خودش اهل کتاب است و اعتقاد به کتاب و مصرف کالای فرهنگی دارد فرزندش هم از او یاد می‌گیرد.

ساروخانی با اشاره به صفحاتی از این کتاب گفت: در صفحه 20 کتاب گفته شده که سرمایه فرهنگی انتزاعی نیست و در صفحه 68 از تبدیل سرمایه فرهنگی به سرمایه فرهنگی و اجتماعی سخن گفته شده است. در صفحه 177 کتاب نیز درباره مشارکت فرهنگی سخن گفته شده است. کتاب حاضر در عین اینکه بحث فرهنگ را مطرح می‌کند شاخص‌های سرمایه فرهنگی را به ما نشان می‌دهد.

این استاد جامعه‌شناسی آرزو کرد که در هر جای کشور یک کتابخانه داشته باشیم، سپس گفت: بحث عدالت فرهنگی بسیار مهم است و ما باید عدالت فرهنگی را از خانواده‌ها شروع کنیم چون تباین میان خانواده‌ها شاخص‌های ارتقای فرهنگی را از بین می‌برد. یک بچه با استعداد در یک خانواده کم فرهنگ بدون تحصیل رشد نمی‌کند.

ساروخانی در بخش پایانی سخنانش درباره رابطه سیاست، فرهنگ و حاکمان اظهار کرد: دموکراسی فرهنگی است شما نمی‌توانید دموکراسی را در جایی وارد کنید که سرمایه فرهنگی نداشته باشد. ما نیاز داریم که بلوغ فکری داشته باشیم. این کتاب جالب است و موضوع جالبی هم دارد و من یقین دارم این کتاب در کتابخانه ما جایگاه برینی دارد و برای ابدیت تاریخ باقی خواهد ماند.

فقر ادبیات موضوعی در حوزه سرمایه فرهنگی به چشم می‌خورد
سپهرنیا، مؤلف دیگر کتاب «الگوی ارتقای سرمایه فرهنگی در ایران» در بخش دیگری از این نشست با بیان اینکه فقر ادبیات موضوعی در حوزه سرمایه فرهنگی به چشم می‌خورد، گفت: من بر اساس دغدغه دانشجویی می‌خواستم تا در این حوزه گام‌هایی بردارم اما با توجه به فقر ادبیاتی در این حوزه، طبیعی است که این کتاب نیز کار نهایی و فوق‌العاده‌ای نباشد بنابراین ما تنها در این کشتزار نهالی کاشتیم که رشد آن به دست منتقدان این کتاب است تا برای ارتقای آن ما را یاری کنند.

وی ادامه داد: این کتاب مجموعه‌ای از مقالات درباره سرمایه فرهنگی است به نحوی که مخاطب را در وادی آغاز این کار قرار می‌دهد. به هر حال ما یک پیشینه 6 ساله در سرمایه فرهنگی داریم.

وی افزود: اگر سرمایه فرهنگی در فرانسه شکل می‌گیرد و بوردیو در این باره سخن می‌گوید ما در ایران در این باره نگاهی نداشته‌ایم. بنابراین در این کتاب به دنبال این بودیم که شاخص‌های سرمایه فرهنگی را شناسایی، احصاء و البته راه‌های ارتقای آن را نیز شناسایی کنیم.

سپهرنیا پنج فصل اصلی کتاب را تشریح کرد و گفت: مفاهیم اولیه و زیرساخت‌ها در فصل اولیه بیان شده و در فصول بعدی مطالب دقیقی بیان شده و می‌کوشیم تا با یک کار تحقیقاتی چشم‌اندازی برای سرمایه فرهنگی را دنبال کنیم و این حوزه را بتوانیم ارتقا بدهیم.

عنوان این کتاب الگوی خوبی برای سرمایه فرهنگی در ایران است
محمد سرشار نیز در ادامه این مراسم ضمن اشاره به عملکرد مولفان این کتاب به‌ویژه صالحی امیری در عرصه مدیریت فرهنگی گفت: عنوان این کتاب الگوی خوبی برای سرمایه فرهنگی در ایران است.

وی با بیان اینکه ارتقای سرمایه فرهنگی در ایران از عملکردهای مثبت صالحی امیری بوده اضافه کرد: ایشان در حوزه آموزش منابع انسانی در این زمینه فعالیت کرده و در این باره افراد مختلفی را تربیت کرده که دست به قلم برده‌اند.

سرشار تاکید کرد: تدوین ادبیات علمی در این زمینه به قلم ایشان و شاگردانشان تعداد زیادی از منابع علمی در این باره را تشکیل داده که در قالب کتاب و مقاله منتشر شده است. بنابراین وی یکی از پیش برندگان ارتقای سرمایه فرهنگی در ایران است.

وی با اشاره به فصول مختلف کتاب اظهار کرد: در فصل نخست کتاب مفهوم‌شناسی از سرمایه فرهنگی در 80 صفحه بیان شده است. در فصل دوم شناسایی شاخص‌های فرهنگی در 34 صفحه طرح شده است. در فصل سوم نیز در قالب 30 صفحه آسیب‌شناسی سرمایه فرهنگی در ایران مطرح شده است. در مجموعه 84 صفحه ارتقای سرمایه فرهنگی در ایران و 27 صفحه راهکار در این زمینه ارائه شده است.

وی ادامه داد: در یکی از فصول کتاب علاوه بر شناسایی شاخص‌های فرهنگی به پنج آسیب جدی اشاره شده است. فقدان اطلاعات درباره سرمایه فرهنگی، فقدان نقشه راهبردی در این حوزه، اختلالی که این فقدان‌ها ایجاد کرده، کاهش گردشگری فرهنگی و ناکارآمدی نظام آموزشی از جمله این آسیب‌هاست.

سرشار نبود اطلاعات کافی در زمینه فرهنگ را منجر به ضعف نظریه‌پردازی در این حوزه دانست و یادآور شد: کتاب حاضر در زمینه فرهنگ به سراغ قله‌ای رفته که هنوز دامنه آن ساخته نشده است. به طور مثال در زمینه سینما، تئائر و ... کتاب‌هایی نوشته نشده که مدل‌هایی ترسیم شود و در نهایت به یک مدل کلی برسیم. مدیران ما در عرصه مدیریت فرهنگی کاری می‌کنند که از حوزه علم دور است و آمارهایی ارائه می‌کنند که شفاف نیست. تنها جایی که به شکل دقیق در آن آمار ارائه می‌شود حوزه کتاب و کتابخوانی است.

وی تصریح کرد: در این کتاب از سال 1316 آمار کتاب و کتابخوانی ارائه می‌شود. این برای من به عنوان یک مدیر فرهنگی شوق‌انگیز است. این کتاب فتح بابی در این زمینه است. صالحی امیری و دیگر مؤلف کتاب قله را نشان داده تا دامنه‌ها ترسیم بشوند. امیدوارم امثال این کتاب نشان دهد که مدیریت فرهنگی کارنامه خودش را نشان می‌دهد.

سرشار با بیان اینکه در حوزه اقتصاد فرهنگ نیز با چالش جدی مواجه‌ایم، گفت: ما اگر در حوزه‌هایی مانند کودک و نوجوان بخواهیم بدانیم الگوی عملیات فرهنگی چیست می‌توانیم از این کتاب استفاده کنیم.

ما در عرصه نیازسنجی مخاطب منظومه‌های فکری نداریم
وی با تاکید بر اینکه ما در عرصه نیازسنجی مخاطب منظومه‌های فکری نداریم افزود: تلفیق گرایش‌ها و نیازها به ما بسته‌های راه حل می‌دهد که در نهایت می‌تواند منجر به تاثیرگذاری در حوزه فرهنگ شود. در ایران پروژه‌هایی مانند عروسک‌های دارا و سارا با شکست روبه‌رو شدند چون ما به جای راه حل به سراغ راه حل‌های بخشی رفتیم.

به گفته سرشار، ساختارهای فرهنگی ما به سمت غالب‌ها رفته تا راه حل‌ها! به همین دلیل وقتی تغییر در رفتار مخاطب ایجاد می‌شود ما با مشکل مواجه می‌شویم و امروز در حالی که سال‌هاست کودکان ما موبایل در دست دارند ما راه حل و برنامه‌ای در این باره نداشتیم.

سرشار هنر را عالی‌ترین ابزار در این باره عنوان کرد و گفت: هنر می‌تواند به ما کمک کند تا محتوا را به مخاطب منتقل کنیم. البته در حوزه آفرینش‌های هنری هم باید بازاریابی اتفاق بیفتد. این کتاب برای کسانی که می‌خواهند مدیریت عرصه‌های فرهنگی را بر عهده بگیرند راه‌گشاست.

وی اظهار امیدواری کرد که در آینده ویراست دیگری از این کتاب ارائه شود و در آن سرمایه فرهنگی در ایران پررنگ‌تر شود.

در پایان برنامه نیز از کتاب «ارتقای سرمایه فرهنگی در ایران» رونمایی و از نویسندگان و ناشر این اثر نیز قدردانی شد. در این مراسم علیرضا مختارپور، دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، هادی آجیلی و محسن قدمی هم سخن گفتند.