به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، نشست «تعزیه در فرهنگ عاشورا: ‌با نگاهی به کتاب «دفتر تعزیه» عصر امروز، چهارشنبه 29 مهر با حضور داود فتحعلی بیگی، محمدحسین ناصربخت و مرتضی هاشمی‌پور در سرای اهل قلم برگزار شد.

تعزیه و ترویج فرهنگ عاشورایی در تاریخ گذشته ایران
داود فتحعلی بیگی در این نشست گفت: بر همگان واضح و مبرهن است که هنر تعزیه سهم بسیاری در ترویج فرهنگ عاشورایی به‌ویژه در دورانی که رسانه‌های امروزی وجود خارجی نداشتند، داشته است. در دوره‌های گذشته در اقصی نقاط ایران مناطقی وجود داشت که دانش‌آموختگان مدارس علمیه نمی‌توانستند در آنجا حضور پیدا کنند، اما در همین نقاط این تعزیه‌خوان‌ها بودند که در طی چندین قرن روستا به روستا رفته و مردم را با تاریخ صدر اسلام، فرهنگ عاشورا و برخی آموزه‌های دینی آشنا می‌کردند.

وی افزود: ما بیش از 500 عنوان مجزای شبیه‌خوانی داشته‌ایم که تاکنون 100 عنوانش هم منتشر نشده است. جای تاسف است که ما اکنون گنجینه کاملی از مجالس شبیه‌خوانی را در کتابخانه‌ها نداریم. بسیاری از این نسخه‌ها در مجموعه‌های شخصی در حال خاک خوردن و از بین رفتن هستند که باید فکری به حال آنها کرد.

لزوم تاسیس مرکزی برای حفظ و اشاعه هنر تعزیه
فتحعلی بیگی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به لزوم تاسیس مرکزی برای حفظ و اشاعه هنر نمایشی تعزیه، گفت: در کجای دنیا سراغ دارید که در کشوری در پیشینه فرهنگی و هنری‌اش بیش از 500 عنوان از منابع مکتوب یک هنری وجود داشته باشد، اما این‌قدر به آن بی‌توجه باشند؟ تمام تلاش‌ها در این حوزه فردی و ذوقی بوده است.

فتحعلی بیگی ادامه داد: بر اساس آخرین سندی که ما به‌دست آوردیم تعزیه قدمتی 300 ساله در ایران دارد. مسئولان فرهنگی کشور بر اساس همین مساله باید به فکر تاسیس مرکزی با عنوان «مرکز حفظ و اشاعه هنر تعزیه» باشند که وظیفه این مرکز تحقیق در هنر تعزیه و یا شبیه‌خوانی بوده و در کنار آن انتشار منابع مکتوب این میراث معنوی را نیز مدنظر قرار دهند.

این محقق و مدرس هنرهای نمایشی سنتی ایران همچنین با اشاره به تلاش‌های کانون نمایش‌های آیینی و سنتی، اظهار کرد: تاکنون 13 عنوان از مجموعه «دفترهای تعزیه» منتشر شده که اگر تغییر مدام مدیریت‌ها نبود این مجموعه باید به 25 مجلد می‌رسید. فراموش نکنیم که بخشی از تجربیات ما در زمینه اجرای تعزیه تاکنون از دست رفته است. در چند سال پیش ما زنده‌یاد هاشم فیاض را داشتیم که بیش از 200 مجلس تعزیه را بلد بود، اما امروزه پیشکسوتان تعزیه‌خوانی نهایتا تا 50 مجلس را بیشتر بلد نیستند.

وی اضافه کرد: اگر تشکیلاتی قوی با شرح وظیفه حفظ و اشاعه هنر تعزیه در 30 سال قبل راه‌اندازی می‌شد، طبیعتا ما پیش از درگذشت بزرگانی چون هاشم فیاض می‌توانستیم بسیاری از وجوه فرهنگ غنی تعزیه را حفظ کنیم. در نهایت باید عرض کنم که اگر مردم ما به دلیل آیین‌های سوگواری سید و سالار شهیدان، به شبیه‌خوانی نیز توجه نمی‌کردند، این هنر نیز مانند بسیاری دیگر از هنرهای آیینی و سنتی ایران، از دست می‌رفت.

تعزیه عصاره حکمت شیعی
محمدحسین ناصربخت، پژوهشگر هنرهای نمایشی سنتی ایران و عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی نیز در این نشست گفت: هنر تعزیه در بسیاری از هنرهای ما تاثیرگذار بوده و ما در آن تاثیر دیگر هنرهای مردمی ایران را نیز می‌بینیم. همچنین می‌توان در هنر تعزیه نتیجه تفکر انسان ایرانی را از روزگار کهن تا به امروز را نیز مشاهده کرد.

وی افزود: در تعزیه عصاره و چکیده حکمت شیعی جمع‌بندی شده و به ساده‌ترین وجه به مردم منتقل می‌شود. به‌طور کل تعزیه هنری است که توسط مردم برای بیان حکمت شیعی به خودشان پدید آمد و رشد کرد.

چرا تعزیه در ایران شکل گرفت؟
ناصربخت در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به این نکته که مذهب تشیع فقط مختص به ایران نبوده است، گفت: مذهب تشیع از همان صدر اسلام در کنار دیگر مذهب اسلامی وجود داشته و در ادامه نیز منحصر به ایران‌زمین نبوده است، اما این مذهب تنها در ایران بود که به هنر تعزیه دست پیدا کرد.

وی ادامه داد: شکل‌گیری و رشد و نمو هنر تعزیه در ایران به دلیل وجود آیین‌های مشابه در ایران قبل از اسلام بود. ایرانی‌ها در قبل از شروع اسلام آیین‌هایی در تجلیل از بزرگان و قهرمانان خود، از جمله آیین «سوگ سیاوش» داشتند و تمام تجربیاتی را که از این آیین‌ها به دست آورده بودند، در راستای عزاداری امام حسین (ع) به کار گرفتند.

ناصربخت همچنین به تلاش‌های بسیار ایرانیان در طول تاریخ برای هرچه باشکوه‌تر برگزار کردن تعزیه اشاره کرد و گفت: به منظور هرچه باشکوه برگزار کردن تعزیه ایرانیان از تمام امکانات خود از جمله دیگر هنرها بهره گرفتند. همین مساله باعث شد تا بسیاری از هنرهای ایرانی که در دوره‌های خاص مجالی برای عرضه اندام نداشتند، در دل تعزیه حفظ و ماندگار شوند. به دلیل همین تلاش‌ها بود که هنر تعزیه در کل خاورمیانه منحصر به فرد بوده و هست.

جدی‌ شدن پژوهش‌های تعزیه در سال‌های اخیر
نویسنده کتاب «نقش ‌پوشی در شبيه‌ خوانی: اصول و قواعد بازيگری در شبيه‌ خوانی» در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به جدی‌تر شدن پژوهش‌های تعزیه در سال‌های اخیر به نسبت دوران قبل، گفت: اهتمام به حفظ تعزیه و متون آن از اهمیت بسیاری برخوردار است. متاسفانه ما در ایران کار سازماندهی شده زیادی نکرده‌ایم و همه تلاش‌ها فردی بوده است.

وی اضافه کرد: کانون نمایش‌های آیینی و سنتی از همان سال‌های ابتدایی تاسیس خود پژوهش در حوزه تعزیه و همچنین اشاعه این هنر را در دستور کار خود قرار داد. این مساله باعث شد تا ثبت تعزیه و پژوهش در نسخ خطی، به‌ویژه از دهه 60 به بعد جدی‌تر شود.

تعزیه نقطه پیوند ایرانِ قبل و پس از اسلام
هاشمی‌پور نیز در این نشست گفت: مجلدات 11 و 12 از مجموعه «دفتر تعزیه» حاصل سال‌ها پژوهش استاد فتحعلی بیگی در حوزه احیا نسخ خطی تعزیه است. استاد فتحعلی بیگی یکی از پیشکسوتان پرکار در حوزه پژوهش‌های تعزیه است. لازم به اشاره است که این دو مجلد چندی پیش در نخستین دوره از جشنواره «دعبل» حایز رتبه برتر شد.

وی افزود: تعزیه در فرهنگ ایران از سویی نمایشگر فضاهای اساطیری ایران است و از سویی دیگر یادآور ایام عزاداری سرور و سالار شهیدان حضرت امام حسین (ع). بنابراین پژوهش در تعزیه هم به نفع فرهنگ و اساطیر ایران است و به بر غنای فرهنگ اسلامی می‌افزاید.

هاشمی‌پور ادامه داد: فراموش نکنیم که تعزیه پیوندگاه ایران قبل و پس از اسلام است. زنده‌یاد شاهرخ مسکوب در کتاب «سوگ سیاوش» می‌گوید که تعزیه شامل تحولاتی است که در آیین‌های سوگ‌سیاوش پیش از اسلام رخ داد.