خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)- «صدرالدین محمد بن ابراهیم قوام شیرازی» معروف به «مُلاصَدرا» و «صدرالمتألهین»، متأله و فیلسوف شیعه ایرانی سده یازدهم هجری قمری و بنیان‌گذار «حکمت متعالیه» است. کارهای او را می‌توان نمایش‌دهنده نوعی تلفیق از هزار سال تفکر و اندیشه اسلامی پیش از زمان او به حساب آورد.
 
ملاصدرا پس از کسب درجه اجتهاد، به تدریس در مدرسه خواجه پرداخت، اما از آنجایی که نظریاتش در برخی مسائل فقهی با بیشتر دانشمندان قشری اصفهان متفاوت بود، او را به بدعت‌گذاری در دین متهم ساختند و خواهان اخراج او از مدرسه و در نهایت تبعید او از اصفهان شدند. بدین سان ملاصدرا از اصفهان تبعید شد. او راه «مورچه‌خورت» را در پیش گرفت و از آن‌جا راهی «کهک» قم شد.

ملاصدرا در «کهک» قم و در تبعید زیست، اما هرگز کار تدریس و پژوهش را رها نکرد و در همان روستای کوچک و دورافتاده به برگزاری جلسات درس مبادرت کرد. دروس وی بیشتر درباره افکار و باورهای حکیمان و دانشمندان ایرانی مانند «شهاب‌الدین سهروردی»، «ابن‌سینا» و «ابویعقوب الکندی» و برخی از دانشمندان اندلسی همچون «ابن‌عربی» و «ابن‌رشد» بودند. به روایتی دیگر، او در این مدت به ریاضت و عبادت پرداخت و مدتی را نیز در شهر قم سپری کرد. از وی بیش از 40 رساله در حزوه علوم نقلی و علوم عقلی به جا مانده است.
 
یحیی یثربی، استاد پیشکسوت فلسفه و عرفان اسلامی، صاحب چند اثر در نقد و ارزیابی «حکمت متعالیه» است. وی اعتقاد دارد، تفکرات فلاسفه‌ای مانند «ملاصدرا» تاریخمند است و تنها نیاز به مرور دارد و سعی در احیای آن دردی از جامعه امروز ایران را دوا نمی‌کند.

از «فلسفه اسلامی» تا «فلسفه شرق»
دکتر یحیی یثربی، استاد پیشکسوت فلسفه و عرفان اسلامی، درباره سهم ملاصدار در پیشبرد اهداف فلسفه اسلامی گفت: ابتدا باید به این نکته اشاره کنم که عنوان «فلسفه اسلامی» در سه دهه گذشته بر نظریات برخی از فیلسوفان مسلمان ایران مانند ملاصدرا، سهروردی، میرداماد و سایر فیلسوفان است. این عنوان در مقابل «فلسفه غرب» به کار برده شد که ای کاش این عنوان انتخاب نمی‌شد و به جای آن از عبارت «فلسفه شرق» استفاده می‌شد، زیرا به کار بردن عنوان «فلسفه اسلامی» آن را مقدس جلوه می‌‌دهد در حالی که در پاره‌ای از مواقع به لحاظ محتوا با مضامین مقدس در تضاد است.
 


وی با بیان این‌که فضای آکادمیک باید به دنبال فلسفه معاصر و تدریس آن باشد، اظهار کرد: ملاصدرا در دوره صفویه و در اوج عرفان می‌زیست، زمانی که علمای دینی، فلاسفه را به دلیل تفاوت نگاه به «معاد جسمانی» تکفیر می‌کردند، وی با مدد گرفتن از عرفان «ابن‌عربی» و ترکیب آن با مباحث فلسفی تلاش کرد تا به پرسش‌های زمان خود پاسخ دهد اما نیاز امروز فضاهای آکادمیک، تربیت ملاصدرا‌ها نیست، ملاصدرا و سایر فلاسفه در «تاریخ» هر کشوری جایگاه مهمی دارند و باید آراء آنها را مرور کرد.
 
«علوم انسانی سنتی» پاشنه آشیل جامعه معاصر
وی در پاسخ به پرسشی درباره نیاز امروز فضای آکادمیک فلسفه ایران اظهار کرد: استادان و پژوهشگران فلسفه باید با در نظر گرفتن و مرور کردن آراء آن فلاسفه به سازماندهی فلسفه پرداخته و زندگی سیاسی در دنیای معاصر، دین‌شناسی و عقلایی زندگی کردن را به دانشجویان بیاموزند، متاسفانه «علوم‌انسانی سنتی» در ایران رویکردی سنتی به اقدامات مدیریتی و علمی داده است.
 
صاحب کتاب «حکمت متعالیه، نقد و ارزیابی حکمت متعالیه» افزود: نکات مطلوب و مناسب باید از  متن آراء فیلسوفان گذشته احصاء شود تا نیازهای امروز را برآورده کند، در حالی‌که بررسی من در «حکمت متعالیه» نشان می‌دهد، ملاصدرا در بخش «علیت» حرف چندانی برای گفتن ندارد و در «معادشناسی» نیز 12 ضعف از وی استخراج کردم.
 
یثربی با اشاره به این که فلاسفه کلاسیک چه ایرانی و غیرایرانی در زمان حیات فکری خود تاثیر بسزایی در افکار و سبک زندگی هم‌عصران خود داشتند، گفت: کشفیات و آموزه‌های این فیلسوفان در تاریخ مرور می‌شود. به عنوان مثال نیاز امروز ما درک محیط زیست و نگهداری سالم از آن است در حالی‌که این موضوع نیاز آن روز فلاسفه کلاسیک نبوده است.
 
وی با اشاره به جایگاه اکنونی و گذشته افراد اظهار کرد: نگاه تاریخی به اندیشمندانی که در زمان خود دارای ارزش بودند، امر درستی است. از آنجا که بشر و اقدامات او دارای نقص است، پس می‌توان آنها را در تاریخ بررسی کرد. استادان دانشگاه‌های ما به اشخاص نگاه تاریخی ندارند، در عوض مورخان غربی سال‌هاست که با این نگاه به ارزیابی اقدامات فلاسفه خود می‌پردازند و کارهای علمی و نظریه‌های آن‌ها را مرور می‌کنند.