به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، دومین نشست از مجموعه درس گفتارهای سنایی، عصر روز چهارشنبه (3 آبان‌ماه) با حضور دکتر سیدمهدی زرقانی، عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد در مرکز فرهنگی شهر کتاب برگزار شد.
زرقانی در ابتدای این نشست با اشاره به نگاه تاریخی به آثار سنایی گفت: اگر نگاه غیرخطی به تاریخ ادبیات داشته باشیم، می‌توانیم برش‌هایی را در هر دوره در نظر بگیریم که در این مقطع تاریخی وضعیت جامعه دچار پارادایم‌های مختلف شده است. باید توجه داشت، وقتی این پارادایم‌ها ایجاد شود، دوره جدیدی آغاز می‌شود.
او ادامه داد: با تغییر این پارادایم‌ها جهت فرهنگ نیز تغییر می‌کند و افرادی که در این دوره زندگی می‌کنند در دوره گذار قرار دارند. برای مثال در قرن 4 و 5 یک پارادایم و در قرن 6 تا 9 پارادایم دیگری وجود دارد. به‌همین دلیل از اواسط قرن 5 تا اواسط قرن 6 را دوره گذار می‌نامیم.
تضادهای شعر سنایی به دلیل زندگی در دوره گذار است
این سنایی‌پژوه با پرداختن به دور گذار عنوان کرد: ما در دوره گذار با جامعه‌ای روبه‌رو میشویم که ویژگی‌های دو دوره را دارد و در این دوره است که فرهنگ به یکباره تغییر می‌کند. به اعتقاد من، سنایی شاعری تاثیرگذار است که در این دوره زیسته است. در آثار سنایی تضادهای زیادی مشاهده می‌شود که این تضادها به دلیل زندگی در دوره گذار است.
این عضو هیأت علمی دانشگاه فردوسی مشهد با اشاره به آثار سنایی گفت: وقتی آخرین آثار سنایی را می‌خوانیم متوجه میشویم که در برخی مواقع او توجه جدی به عقل دارد و در جایی دیگر اصلا عقل را قبول ندارد و به سخره می‌گیرد. شاید همین تضادها باعث شده تا به‌امروز شرح مناسبی مانند شرح مثنوی مولانا بر آثار سنایی نوشته نشود.
او ادامه داد: هیچ شاعری را نمی‌توانید پیدا کنید که به‌قدرت سنایی ویژگی‌های دوره گذار را تبدیل به نشانه‌های زبانی کرده باشد. همین ویژگی‌هاست که باعث شده تا عده‌ای معتقد باشند که سنایی نماینده‌ای کامل از دوره گذار است.
آثار سنایی راهنمای خوبی برای درک دوره گذار است
زرقانی با اشاره به ویژگی‌های دوره گذار گفت: در منطقه شرق ایران از اول اسلام تا قرن چهارم و پنجم شاهد توجه ویژه به هویت ایرانی هستیم اما وقتی وارد پارادایم بعدی میشویم، شرایط تغییر می‌کند و بیشتر به هویت اسلامی توجه می‌شود. آثار سنایی راهنمای بسیار خوبی برای درک این دوره است؛ چراکه وقتی فردی در دوره گذار زندگی می‌کند باید به‌وسیله آثارش به ما نشان دهد که چگونه ما از منطقه الف به منطقه ب رفته‌ایم.
او ادامه داد: با بررسی آثار سنایی متوجه میشویم اساطیر در دوره پارادایم اول مورد توجه قرار می‌گیرند و احیا می‌شوند و شاهد انتشار آثاری مانند شاهنامه فردوسی هستیم. اما به یکباره در پارادایم بعدی توجه به دین پررنگ تر و همه چیز دچار تغییر می‌شود. مثلا در کتاب «حدیقه الحقیقه» ما متوجه میشویم که رستم، کیخسرو و افراسیاب در کنار حضرت نوح، پیامبر و دیگر شخصیت‌های دینی آورده شده‌اند که این نشان می‌دهد در آثار سنایی هر دو دوره مورد توجه بوده است.
«حدیقه الحقیقه» تنها منظومه عرفانی که با خرد شروع می‌شود
این سنایی‌پژوه با اشاره به ویژگی‌های دوره گذار در آثار سنایی گفت: در آثار او می‌توان فهمید که او به‌قبل و بعد از خود وابسته است. در اشعار ابتدایی او اسفندیار یک شخصیت اسطوره‌ای است و سنایی از او به‌عنوان ابزاری برای تجلی هویت ملی استفاده می‌کند؛ اما به‌مرور اسفندیار به جنگ نفس‌اماره می‌رود و اسطوره‌ها یکی‌یکی به تبلیغ دین می‌پردازند.
او ادامه داد: سنایی در اشعارش نشان می‌دهد که چطور شرایط در حال تغییر است. از دیگر نشانه‌های این دوره این است که در پارادایم اول توجه ویژه‌ای به خرد زمینی شده است اما در پارادایم دوم شاهد خرد آسمانی هستیم. طبق مطالعات من تنها منظومه عرفانی که با خرد شروع می‌شود «حدیقه الحقیقه» است.
محمد غزالی روی سنایی بسیار تاثیر گذاشت
این استاد دانشگاه فردوسی مشهد با اشاره به تاثیر محمد غزالی در آثار سنایی گفت: محمدغزالی تنها فردی است که در آن زمان به او حجت‌الاسلام می‌گفتند و حکمش شبیه حکم پیامبر بود. منظور از این حرف، تاثیرگذاری کلام محمدغزالی است. در همین دوره غزالی به‌‌قدری روی سنایی تاثیر می‌گذارد که اگر بگوییم او «حدیقه الحقیقه» را از تاثیر غزالی سروده است بیراه سخن نگفتیم.
او ادامه داد: البته این تأثیرپذیری مختص سنایی نیست و در آثار دیگر شاعران ما مانند مولانا نیز مشاهده می‌شود و انگار شاعران ما تا مدت‌های زیادی پای سفره غزالی نشسته‌اند.
زرقانی در توضیح ویژگی‌های علمی این دوره گفت: در دوره گذار ما از علوم تجربی به سمت علوم اشراقی حرکت کردیم و این ویژگی در آثار سنایی نمایان است. سنایی در «حدیقه الحقیقه» درباره چندین بیماری، نشانه‌های آن و راه درمان آنها صحبت می‌کند. از طرفی این اثر تنها مجموعه شعری است که یک باب را به نجوم اختصاص داده است. همچنین یک باب از «حدیقه الحقیقه» در ستایش علم است.
او ادامه داد: مطالعات من نشان می‌دهند که زیست مردم در قرن 4 و 5 معطوف به دنیا بوده است اما در قرن 6 و 7 این زیست به آخرت معطوف می‌شود و این موضوع را به راحتی می‌توان در آثار سنایی متوجه شد.
این سنایی‌پژوه در توضیح تقابل دنیا و آخرت در اشعار سنایی گفت: در تقابل دنیا و آخرت یکی باید سرکوفت بخورد اما ما در حدیقه متوجه میشویم که سنایی به هر دو پرداخته است. سنایی قصایدی دارد که در آن توجه مشخصی به عرفان و ستایش شده و این دو را با هم ترکیب کرده است. این ترکیب‌ها در آثار سنایی بسیار مشاهده می‌شود و محسوس است.
این عضو هیأت علمی دانشگاه فردوسی مشهد در پایان گفت: اگر بخواهم صحبت‌هایم را جمع‌بندی کنم باید بگویم که سنایی در دوره گذار زندگی می‌کند دوره‌ای که شرق ایران به لحاظ فرهنگی در حال انتقال از یک پارادایم به پاردایم دیگر است. در پارادایم نخست مولفه‌هایی نظیر خردگرایی، دنیاگرایی، ایرانی‌گرایی و اصالت اولویت دارد و در پارادایم دوم این مولف‌ها به حاشیه می‌روند و عناصر دیگری جایگزین می‌شوند. سنایی شاعری است که بهتر از هر شاعری دیگری توانسته ویژگی‌های دوره گذار را در شعرش تبدیل به کدهای زبانی کند.
پنجشنبه ۴ آبان ۱۳۹۶ - ۰۹:۰۵
نظر شما