کلانتری در این نشست بیان کرد: وقتی انسان قدری در فضای اسلامی تأمل می‌کند این سئوال پیش می‌آید که قرآن به‌عنوان کتاب آسمانی در همه بخش‌های زندگی ما حاضر است. آیا کلام خداوند است که بر پیامبر (ص) نازل شده یا گزارشی از نزول وحی است بر پیامبر (ص).
وی ادامه داد: یک بحث جدی در عرصه پژوهش‌های قرآنی وجود دارد که خیلی هم زیربنایی است و اگر پاسخ روشنی به آن داده نشود، آثار تزلزل در همه رشته‌های پژوهشی مرتبط با قرآن دیده می‌شود. سئوال این است که اگر این تعداد آیه قرآن که در اختیار ماست، عین کلام خداوند است در این‌صورت وقتی به آیات قرآن استناد می‌کنیم باید دقیق، ظریف و همه‌جانبه باشد، اما اگر معتقد باشیم که این آیات کلام خداوند نیست و گزارشی از صحنه نزول وحی است، در این صورت می‌توان گفت فرهنگ بشر گزارش‌دهنده روی آن اثر گذاشته، لذا قابل استناد و دقیق نیست. این بحث بسیار مهم و زیربنایی بوده و قدیمی هم نیست. در گذشته مطرح بوده، امروز مطرح می‌شود و فردا هم مطرح خواهد شد. این بحث، یک بحث علمی دقیق و همه‌جانبه است که در زمان متوقف نمی‌شود. قرآن کتاب جاودان و زیربنای فقه و اصول، اخلاق و سبک زندگی ماست. مسلمانان همه زوایای زندگی خود را براساس قرآن تنظیم می‌کنند و چون زندگی ادامه دارد، قرآن هم همیشه جاری است.
مسئول نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه تهران، گفت: از بدو شروع مباحث قرآنی، درباره همین مسئله چندین نظریه مطرح شده است. یک نظریه، دیدگاه غالب مسلمانان اعم از عالم و غیرعالم است، مبنی بر اینکه قرآن به لفظ و معنا عین کلام خداست و پیامبر (ص) حتی یک «و» هم به آن اضافه نکرده است. این کلام از سوی فرشته وحی بر پیامبر (ص) نازل شده، پیامبر (ص) آن را دریافت و به مردم ابلاغ کرده است. در کنار این نگاه اجمالی و غالب، یک نظریه نادر هم در قرون اولیه اسلامی شکل گرفت، مبنی بر اینکه معارف و محتوای قرآن وحی آسمانی است، اما این معارف و محتوا بر قلب پیامبر (ص) وارد شده و حضرت محمد (ص) با الفاظ خود آن را به مردم عرضه کرده است؛ دلیل قانع‌کننده‌ای پشت این نظریه وجود ندارد.
کلانتری در ادامه اظهار کرد: نظریه سومی که به شدت مخالف با نظریه اجماعی مسلمانان است نیز وجود دارد و آن نظریه این را مطرح می‌کند که نه محتوای قرآن و نه الفاظ کلامی آن از جانب خدا نیست، بلکه وحی به معنای کشف و شهود است. پیامبر (ص) در مقامات عالی معنوی یک سری موارد را کشف و شهود و در قالب الفاظ خاص بیان می‌کند. این نظریه در دوران اخیر مطرح شده و بدون پایه و اساس است. شاید این نظریه به نوعی از جریان نوع‌اندیشی دینی در غرب هم تبعیت داشته باشد.
نویسنده کتاب «نظریه تکامل و آیات آفرینش در قرآن»، افزود: چون غربی‌ها نتوانستند واقعیت کتاب‌های مقدس خود را متوجه شوند به این دلیل که انجیل و تورات دچار تحریف‌هایی شده‌اند، چیزی به‌عنوان تجربه دینی را مطرح کردند که همان کشف و شهود و دریافت شخصی است. می‌گفتند این وحی، نوعی تجربه دینی است که بر شخص حادث می‌شود و پس از مدتی از بین می‌رود. این سه نظریه در کتاب حاضر به اختصار همراه با دلایل و پاسخ‌ها مطرح شده است. به اعتقاد من چون نظریه اجماعی مسلمانان یک نظریه متقن و جامع بوده در این کتاب بیشتر به آن پرداخته‌ام.
وی ادامه داد: هم معارف و هم الفاظ و ساختار کلامی قران از خداست. خدا با بشر حرف می‌زند و می‌خواهد انسان را هدایت کند. همه این معارف و ساختار کلامی برای ما موضوعیت دارد، باید در برداشت از محضر قرآن به تمام ظرایف توجه کنیم. اندیشمندان مسلمان همیشه پایبند به همین سنت بوده‌اند.
کلانتری تصریح کرد: از ابتدا تا انتهای کتاب بنابر اختصار است. کتاب با نثر سلیس و رسا می‌تواند در رفع شبهات به‌ویژه بری نسل جوان مفید باشد. دانشجویان کارشناسی و کارشناسی ارشد و طلبه‌های سطح عالی حوزه و علاقه‌مندان علوم قرآنی، مخاطبان اصلی این کتاب هستند.
رئیس دانشگاه معارف اسلامی همچنین گفت: در کشور چون فرهنگ کتابخوانی ضعیف است، سعی مطالعه و ارزش کتاب در آن تنزل پیدا می‌کند و بسیاری از اشتباهات رخ می‌دهد چون اهل کتاب نیستیم.
وی در ادامه با اشاره به اینکه دیدگاه صدرالمتآلهین درباره وحی بسیار مهم است، افزود: در دیدگاه علامه طباطبایی گوش و چشم حسی رد می‌شود، در حالی‌که صدرالمتالهین عکس آن‌را گفته است. صدرالمتالهین می‌گوید وقتی پیامبر (ص) اوج پیدا کرد، یک سلسله تصویر غیرمادی بر وجود او نقش می‌بندد و هنگامی که به حالت عادی بازگشت، چشم و گوش مادی راه افتاد. صدرالمتالهین به دلیل خلوص و پاکی و ارتباط با جهان معنوی، از هر حیث می‌درخشد و کارهای او امروز هم نو و قابل استفاده در فضای علمی کشور است.
تبیین چیستی، حقیقت و چگونگی وحی قرآن بر پیامبر (ص)
عبدالمجید طالب‌تاش نیز در ادامه بحث گفت: یک نظم خاص در شیوه نگارش، انسجام و دسته‌بندی مطالب در کل کتاب حاکم بوده که آن‌را تبدیل به یک اثر منسجم کرده است. هیچ اثری از آشفتگی در نوشته‌های کتاب مشاهده نمی‌شود. گویا بودن نوشته‌ها در عین ایجاز و اختصار همراه با قلم شیوا و رسای نویسنده، این اثر را خواندنی کرده است.
وی افزود: این کتاب یک مسأله خاص و مشخص را از ابتدا تبیین و پیرامون آن بحث و استدلال کرده و تا پایان به آن پایبند بوده است. نویسنده از ابتدا روشن بیان کرده که می‌خواهد در کتابش درباره چیستی، حقیقت و چگونگی وحی قرآن بر پیامبر (ص) صحبت کند و کاملا نیز پایبند بوده که از بحث خارج نشود. نویسنده به تمام فرضیه‌ها و نظریه‌های پیرامون وحی و چگونگی نزول آن بر پیامبر (ص)، دقت و تأمل داشته و هرجا لازم بوده به نقد نظریات پرداخته است. این کتاب کاملا با آیات و روایات و با دیدگاه اجماعی علمای مسلمان همسویی دارد و مطلبی را مغایر و خلاف آیات و مغایر با اجماع علوم قرآنی مطرح نکرده است.
رئیس پژوهشکده قرآن و عترت، بیان کرد: نظریه پیرامون چیستی، حقیقت و چگونگی نزول وحی، پیشینه‌ای به درازای زمان رسول الله دارد. در همان زمان هم برخی از مسلمانان از پیامبر (ص) درباره چیستی و چرایی وحی سوال می‌کردند. در طول تاریخ ظاهرا پاسخ نهایی به این پرسش داده نشده و بین علمای قرآنی در تمام دوره‌های اسلامی این سوال مطرح شده است. همه علمای اسلامی اجماع دارند که تمام معارف و الفاظ قرآن توسط جبرئیل بر پیامبر (ص) نازل شده است. نویسنده این کتاب، پیرامون این نظریه کنکاش زیادی کرده و استدلال‌های لازم را ذکر کرده است. در این زمینه به آیات و روایات اهل‌بیت (ع) و استدلال‌های بیرونی و درونی استناد شده است.
طالب‌تاش ادامه داد: یک بحث قابل‌توجه در کتاب این است که نویسنده برای تبیین دقیق نظریه به سراغ «تفسیر القرآن» ملاصدرا رفته است. ملاصدرا می‌گوید انسان چگونه می‌تواند نسبت به دنیای مادی آگاهی پیدا می‌کند در صورتی‌که صورت مثالی اشیای مادی، نزد نفس شما آشکار شود. آیا لازمه آن فقط دیدن با چشم و شنیدن با گوش مادی است؟ نفس از آنجا که مسلط بر عالم ماده و ناسوت است، ممکن است از راه‌های دیگری نیز به آنها دست پیدا کند.
این عضو هیات علمی پژوهشکده قرآن و عترت، گفت: رسول خدا در یک سیر صعودی در عالم فرشتگان قرار می‌گیرد و جبرئیل الفاظ و معانی و معارف را بر قلب رسول‌الله تثبیت می‌کند و حضرت محمد (ص) وقتی به میان انسان‌ها و صحابه برمی‌گردد، آثار دریافت‌ها بر جان رسول‌الله نقش بسته بود. به‌نظرم با توجه به دیدگاه ابن خلدون و امام خمینی (ره)، این بحث قابل تأمل است. علامه طباطبائی تصریح می‌کند دریافت وحی توسط وجود مبارک پیامبر (ص) صورت گرفته و توسط حس ظاهری نبوده است. خیلی نمی‌توان اثبات کرد چشم و گوش در دریافت وحی دخالتی داشته باشد.
وی اظهار کرد: نویسنده تعلق‌خاطری البته از نوع منفی نیز به دیدگاه سوم داشته و بخشی از کتاب را نیز به این نظریه اختصاص داده است. عبدالکریم سروش معتقد است هم الفاظ و هم محتوای قرآن همگی تولید پیامبر (ص) است. گمان می‌کنم در بحث تجربه دینی، سروش تحت‌تأثیر اقبال لاهوری و علمای غربی بود. نظر سروش در دو مقطع زمانی و با دو گونه طرح مسأله در کتاب بیان شده است. سروش در کتاب «بسط تجربه نبوی» نزول وحی را یک کشف و شهود ربانی می‌داند که پیامبر (ص) به کشف حقایقی نائل می‌آید و آنها را برای مردم بیان می‌کند. بین ایده سروش و فلسفه بعثت پیامبران تضاد وجود دارد. دیدگاه سروش با مسأله اعجاز قرآن کاملا مغایرت دارد. اگر قرار باشد وحی تجربه شخصی پیامبر (ص) باشد، تابع شرایط زمانه می‌شود. وی همچنین مساله رویاانگاری وحی نبوی را مطرح کرده، بر این اساس که وحی در حقیقت رویای پیامبر (ص) است و قرآن محصول خواب حضرت محمد (ص) است. نارسائی‌های این دیدگاه در هفت محور مورد بررسی قرار گرفته است.
طالب‌تاش افزود: فکر می‌کنم این کتاب نقطه شروع خوبی برای پاسخ به دیدگاه‌های سروش و تثبیت دیدگاه اجماعی عالمان مسلمان باشد.
نظر شما